«شیر دره پنجشیر» فراموش شدنی نیست

دره زیبای پنجشیر که نام آن نه تنها برای افغان‌ها بلکه برای بسیاری از جهانیان به واسطه مقاومت‌های بزرگمرد افغانستان احمدشاه شاه مسعود شناخته شده است، آماده برگزاری دهمین سالگرد آن شهید بزرگ می‌شود.

به گزارش «تابناک»، پنجشیر نام دره‌ای در شمال شرق افغانستان است که نام آن با نام شهید «احمد شاه مسعود»، مشهور به شیر دره پنجشیر درآمیخته است.
این دره با کوه‌های سر به فلک کشیده پر از برف، صخره‌های بزرگ، شیب‌های تند و رودخانه خروشان خود، مناظر چشم‌اندازی را پدید آورده که چشم هر بیننده ای را می‌نوازد.

پنجشیر در فاصله 120 کیلومتری کابل و بین دو شاخه جنوبی هندوکش واقع شده است.
 
رودخانه پنجشیر
 
رود پنجشیر از سلسله کوه‌های هندوکش سرچشمه می‌گیرد.

این رودخانه از میان دره‌های عمیق عبور کرده و پس از اتصال چند شاخه دیگر مانند «غوربند» و «پریان دریا» به آن و گذراندن مسافتی نزدیک ۴۸ کیلومتر در شرق کابل و در منطقه سروبی به رودخانه کابل می‌پیوندد؛ این رودخانه از رودهای دایمی افغانستان است.
اقوام مستقر در پنجشیر
 
اکثریت مردم این ولایت «تاجیک» تبار بوده و مردم آن به زبان «فارسی دری» تکلم می‌کنند. همچنین عده‌ای از «هزاره‌ها»، «نورستانی‌ها» و «پشه‌ای‌ها» نیز در این ولایت زندگی می‌کنند.
 
محصولات و معادن پنجشیر
 
گندم، جو، حبوبات و ذرت از محصولات عمده این منطقه است که بیشتر در کرانه‌های غربی دره پنجشیر کشت می‌شود و توت، انگور، زردآلو و گردو از فرآورده‌های باغی این دره به شمار می‌روند.

در این ولایت حیواناتی مانند «آهو»، «روباه»، «پلنگ»، «گرگ»، «خرس»، «بز کوهی» و از پرندگان هم «کبک» زیست دارند.
دره پنجشیر معادنی از قبیل آهن، نقره، لاجورد و مس را در دل خود جای داده است که لاجورد پنجشیر شهرت خاصی دارد. 

 
پنجشیر از نظر استراتژیک
 
گردنه سالنگ، از گردنه‏های معروف هندوکش در مسیر راه کابل به شمال افغانستان، در شمال غرب دره پنجشیر قرار دارد.
جمعیت آن در حدود 300 هزار نفر است.

دره پنجشیر با حصارهای بلند طبیعی خویش در نزدیکی پایتخت افغانستان، پایگاه مطلوبی برای جنگ‎های چریکی - به خصوص در سال‌های 1978 تا 1992میلادی (نبرد مجاهدان به رهبری احمد شاه مسعود بر ضد روس‌ها) - فراهم کرده بود.

پنجشیر محل استقرار احمدشاه مسعود، این فرمانده مشهور مجاهدان افغانستان بود.
پنجشیر در هنگام اشغال ارتش سرخ
 
بیست هزار نیروی ارتش سرخ به همراه پنج هزار نیروی دولتی افغان، 9 بار برای کنترل درهٔ استراتژیک پنجشیر، دست به تهاجم زدند که هر بار با تلفات و خسارات هنگفت انسانی و تسلیحاتی شکست می‌خوردند.

چهار تهاجم اولیه به پنجشیر به صورتی کاملا کلاسیک انجام ‌شد؛ به این معنا که پس از بمباران‎ هوایی، ستونی از زره پوش‎ها حمله می‌کردند.
نوع تجهیزات و تاکتیک‌های مورد استفاده روس‌ها در این جنگ‌ها، نشان می‌داد که پنجشیر و شخص احمدشاه مسعود، هدف شماره یک اشغالگران روس در این عملیات‌ها بودند.

ناگفته نماند که سهم بیشتر این عملیات‌ها بر عهده واحدهای چتربازی بود که در عمق جبهه، بر خط‌الرأس بلندی‎ها، روستاها و نقاط عبور، پیاده می‌شدند و سپس واحدهای زرهی جای آنها را می‌گرفتند.
 
استراتژی مسعود در این نبردها، عقب‌نشینی به دره‌های مجاور و پراکنده ساختن نیروهای ارتش سرخ شوروی‎ و سپس بازپس‌گیری مواضع از دست رفته بود.

با وجودی که حملات به پنجشیر از شدیدترین عملیات‌های رزمی ارتش‌ شوروی و افغانستان به شمار می‌رفت، آن‌ها هرگز قادر به کنترل درهٔ پنجشیر نشدند.

پنجشیر دو بار به دلیل حملات گسترده ارتش سرخ از سکنه خالی و مردم به ولایت‌های همجوار و کشورهای خارجی مانند پاکستان و ایران مهاجر شدند.

مقاومت سرسختانه شهید مسعود علیه نیروهای شوروی در زادگاهش، او را به «شیر پنجشیر» معروف کرد.

او پس از چهارده سال مقاومت در برابر ارتش سرخ شوروی و حکومت تحت حمایتش در افغانستان، نقش مهمی در به قدرت رسیدن مجاهدان در سال 1992 میلادی در کابل داشت.
 
همچنین در فاصله سال‌های 92 تا 96 میلادی، شهید احمدشاه مسعود، وزارت دفاع و فرماندهی نیروهای دولتی در برابر حملات گروه‌های مخالف، به ویژه «گلبدین حکمتیار» را بر عهده داشت.

پس از تسلط یافتن طالبان بر کابل در سال 1996، مسعود از پایگاه سنتی خود در دره پنجشیر، به مقاومت علیه طالبان به ویژه در مناطق شمالی کابل ادامه داد.
طالبان به تدریج بر بیشتر نقاط افغانستان، به جز مناطقی که در فرماندهی احمدشاه مسعود بود، تسلط یافتند.

بنا بر این گزارش، دو روز پیش از حملات یازدهم سپتامبر به برج‌های ساختمان تجارت جهانی در نیویورک، احمد شاه مسعود بر اثر یک حمله ناجوانمردانه و انتحاری به شهادت رسید و درست چند هفته پس از این دو حادثه، نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا، به بهانه همکاری نابودی تروریسم به افغانستان حمله و دولت طالبان را سرنگون کردند.
 
امروز دره پنجشیر در کنار اهمیت نظامی که دارد، به عنوان یکی از زیباترین نقاط افغانستان مطرح بوده و بسیاری از توریست‌ها از این دره زیبا و آرامگاه احمدشاه مسعود دیدن می‌کنند.

و گفتنی است که بسیاری از مردم برای زیارت آرامگاه مسعود در زادگاه وی ـ روستای «جنگلک» ـ از طریق یک جاده 47 کیلومتری که به تازگی راه‌اندازی شده، به پنجشیر سفر می‎کنند.
 
مسعود و مبارزات وی
 
مسعود همزمان با آغاز تحصيلات در دانشگاه كابل، با مهندس «حبيب الرحمان» از پيشگامان «نهضت اسلامي افغانستان» آشنا شد و اين آشنايي، راه زندگي مسعود را تغيير داد.
او به همراه دوستان خود عليه دولت «داود خان» كه با شوروي سابق رابطه نزديكي داشت، كودتا کردند.
وظيفه مسعود و ياران او، شورش در دره پنجشير بود و گروه ديگري نيز می‌خواستند در كابل، اقدام مشابهي انجام دهند.
 بنابراین، مسعود به همراه 37 تن از ياران خود، موفق شدند تا مهمترين مركز دولتي در مركز دره پنجشير را به تصرف خود درآورند.

پس از تسخير اين مركز، مسعود و ياران او منتظر شنيدن خبر سقوط دولت افغانستان از راديو بودند، ولی دولت كه بموقع از كودتا آگاه شده بود، آن را خنثي و دستگيرشدگان را اعدام كرد.
 
به دنبال اين خبر، مسعود از پنجشير بیرون رفت و به علت اين كه تحت تعقيب بود، مجبور شد به پاكستان برود.
مسعود از سال 1354 تا 1358 در شهر «پيشاور» پنهانی زندگي مي كرد تا اين كه در نخستين مرحله خيزش مردم عليه رژيم كمونيستي در سال 1358 رهبري قيام در دره پنجشير را به ‎عهده گرفت و از آن تاريخ به بعد، نام مسعود با دره پنجشير گره خورد و به شير پنجشير معروف شد.
احمد شاه مسعود طي ده سال جنگ در دره پنجشير، هفت بار با لشكركشي نيروهاي تا دندان مسلح ارتش سرخ روبه‌رو شد.
در همه اين تهاجمات، مسعود و ياران او سرسختانه از دره پنجشير دفاع و اين دره را به دژ تسخير ناپذيري مبدل كردند.
مسعود با طرح ريزي جنگ‌هاي چريكي متناسب با اوضاع و شرايط افغانستان، نام خود را در قطار بزرگترين رهبران جنگ چريکي جهان به ثبت رساند.
 
تشكيل گردان‏‌ها و قرارگاه‌هاي متحرك از ابتكارات مسعود بود كه در افغانستان سابقه نداشت.
رژيم كمونيستي افغانستان به رهبري دكتر «نجيب الله» كه از اختلافات داخلي رنج مي‌برد، با سقوط شهر «مزار شريف» به دست ژنرال «عبدالرشيد دوستم» در سال 1370خورشيدي در آستانه سقوط قرار گرفت.
 
بلافاصله پيش از سقوط مزار به دست دوستم كه با برخي از نيروهاي جهادي هماهنگ شده بود، مسعود به همراه دوستم و «عبدالعلي مزاري» رهبر حزب وحدت اسلامي در شهر «جبل السراج» ولايت پروان گرد آمدند و اتحادي را با نام «شوراي عالي جهادي افغانستان» كه بعدها به «ائتلاف شمال» معروف شد، بنياد گذاشتند.
 
در اين ائتلاف، مسعود به عنوان رئيس، مزاري به عنوان معاون و ژنرال دوستم به عنوان مسئول نظامي در ولايت‌هاي شمالي برگزيده شدند.
سرانجام دكتر نجيب‌الله، آخرين رئيس دولت كمونيستي افغانستان، در 25 اسفند 1370با پيشروي نيروهاي جهادي از قدرت كنار رفت و پايتخت افغانستان در سحرگاه پنجم ارديبهشت 1371 به دست مجاهدان افتاد.


پس از تصرف كابل، جنگ‌هاي خانمان‎سوز افغانستان به راه افتاد و بر اثر اين جنگ‌ها، ميليون‌ها افغان كشته، مجروح و آواره شدند.
چهار سال پس از اين رخداد، در پایيز 1375 پيشروي طالبان بسيار سريع و برق‎آسا صورت گرفت و در عرض كمتر از يك ماه، چندين ولايت و پايتخت افغانستان به دست طالبان افتاد.
 
اين پيشروي خيره كننده تمامي نيروهاي جهادي، از جمله احمد شاه مسعود را به ترس افكند. مسعود، دوستم، خليلي با كنار گذاشتن اختلافات خود، در شهر «خنجان» گرد هم آمدند و ائتلاف جديدي را به نام «شوراي عالي دفاع از افغانستان» پدید آوردند.
 
خلاصه آن که پيشروي طالبان در افغانستان ادامه پيدا كرد و با سقوط «باميان»، همه رهبران جهادي به استثناي احمد شاه مسعود به خارج از افغانستان رفتند و تنها جبهه شمال با محوريت مسعود در افغانستان باقي ماند.

احمد شاه مسعود در دوران مبارزه خود به ‎خلاف ديگر رهبران جهادي ـ كه بيشتر اوقات را در بیرون از افغانستان بوددند ـ هيچ گاه افغانستان را در اين سال‌ها ترك نكرد و از قول او نقل كرده‌اند كه گفته است: «اگر به اندازه همين كلاه من در افغانستان برايم جا باقي بماند، خاكم را ترك نخواهم كرد و به مبارزه ادامه خواهم داد».
 
احمد شاه مسعود، پس از سال‌ها مقاومت در برابر اشغال افغانستان به دست ارتش شوروي و نبرد با گروه طالبان، دو روز پیش از حملات يازدهم سپتامبر، در نتيجه حمله انتحاري دو مرد عرب وابسته به گروه تروريستي «القاعده» به شهادت رسيد.