چشم انداز آینده اقتصاد جهان نشان می دهد تقاضای انرژی و نقش نفت و گاز در آینده زندگی بشر افزایش قابل ملاحظه ای خواهد یافت. طی پیش بینی کارشناسان، تقاضای نفت در ۲۰ سال آینده بیش از ۲ برابر اکنون خواهد بود.
بر این اساس کشورهای دارای ذخایر هیدروکربوری (نفت و گاز) برنامه هایی را برای توسعه و افزایش تولید ذخایر انرژی خود در نظر گرفته اند.
در حال حاضر ۱۲ عضو اوپک با در اختیار داشتن ۶۵ درصد ذخایر شناخته شده انرژی جهان ۴۰ درصد از نفت مورد نیاز دنیا را تامین می کنند.
این کشورها نیز برای توسعه میادین نفتی خود دست به اقداماتی زده اند که در نتیجه رقابت تنگاتنگی میان کشورها برای افزایش تولید نفت و گاز ایجاد شده است.
این رقابت در میان اعضای اوپک نیز دیده می شود. ایران که براساس آخرین ارزیابی ها ۱۵۱ میلیارد بشکه ذخایر هیدروکربوری در اختیار دارد و از اعضای شاخص اوپک محسوب می شود دارای تعداد زیادی میادین مشترک با برخی از اعضای اوپک از جمله قطر، کویت، عربستان و عراق است که برای توسعه این میادین در رقابت با آنها قرار دارد. حال سوال این است که وضعیت فعلی تولید ایران و اعضای اوپک و کشورهای تولیدکننده نفت غیراوپکی چگونه است و چشم انداز صنعت نفت ایران طی ۵ یا ۱۰ سال آینده در قیاس با سایر کشورهای تولیدکننده چه خواهد بود؟ آیا اساسا چشم انداز ترسیم شده برای تولید نفت و گاز در ایران توان رقابت با اهداف و برنامه های ترسیم شده سایر کشورها را دارد؟
● میادین مشترک، اولویت توسعه
در حال حاضر به علت شرایط خاص موجود، میادین مشترک نفت و گاز ایران با سایر کشورها در اولویت توسعه قرار گرفته اند و بزرگ ترین میدان گازی مشترک ایران و قطر یعنی پارس جنوبی هم اکنون به عنوان سمبل پروژه های نفتی و گازی کشور ترسیم شده است.
دولت نهم با آغاز فعالیت خود چشم انداز ویژه ای برای رشد تولید نفت در نظر گرفت و آن رسیدن به تولید ۵ میلیون بشکه نفت در روز است که این هدف به عنوان آرمان اصلی صنعت نفت ترسیم شد. هرچند اکنون با این مطلوب فاصله زیادی وجود دارد، اما برنامه ریزی برای دستیابی به چنین هدفی نیازمند سرمایه گذاری سالانه حداقل ۲۰ میلیارد دلاری در بخش بالادستی نفت است که از مجموع این رقم بخش مربوط به میادین نفتی، بخش مربوط به میادین گازی و مابقی برای فعالیت های اکتشافی اختصاص داده می شود.
در عین حال باید تولید تمامی میادین مشترک نفتی تا پایان برنامه پنجم ۱۲۵ درصد و میادین تولید گاز ۲۰۰ درصد افزایش یابد.
در حال حاضر تولید نفت کشور نزدیک به ۴ میلیون بشکه در روز و صادرات نفت ایران حدود ۵ / ۲ میلیون بشکه در روز است که قرار است طی برنامه پنجم توسعه تولید روزانه نفت خام به ۵ میلیون بشکه برسد.
● اکتشاف، محور توسعه
سرمایه گذاری و توجه به بخش اکتشاف و مطالعات مخازن برای رسیدن به هدف مطلوب تولید، به عنوان یکی از بخش های مهم بالادستی نفت در برنامه توسعه آن مورد تاکید قرار گرفته است به طوری که هم اکنون تمرکز ۴۰ درصد از فعالیت های اکتشافی در میادین مشترک است.
براساس برنامه ای که شرکت ملی نفت درخصوص اکتشاف طرح ریزی کرده است کشور به ۹۶ بلوک اکتشافی تقسیم شده که تاکنون قرارداد مطالعاتی و توسعه ۱۵ بلوک به امضا رسیده است.
طی برنامه چهارم توسعه هر سال ۶ دکل به اکتشاف اختصاص می یافت و قرار است طی برنامه پنجم توسعه ۸ دکل در سال به فعالیت های اکتشافی بپردازند که ۴۰ درصد این فعالیت ها در نقاط و میادین مشترک با همسایگان صورت می گیرد.
در حال حاضر شرکت ملی نفت ۱۴ طرح اکتشاف و توسعه، توسعه ۳۰ میدان نفتی خشکی و دریایی، توسعه ۱۱ میدان گازی خشکی و دریایی و توسعه ۹ سازند گازی را در دستور کار دارد.
● آیا نفت به هدف می رسد؟
ارزش تولید نفت و گاز ایران در سال گذشته ۲۱۷ میلیارد دلار گزارش شده و پیش بینی می شود در صورت جذب منابع مالی، ارزش این تولیدات به ۳۵۰ میلیارد دلار تا پایان برنامه پنجم توسعه برسد.
براین اساس ظرفیت تولید نفت خام، گاز طبیعی و میعانات گازی تا سال ۱۳۹۴ افزایش خواهد یافت و برای تولید روزانه ۴ / ۴ میلیون بشکه نفت خام، یک میلیارد و ۴۷۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی و یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه میعانات گازی تا پایان برنامه پنجم توسعه هدف گذاری شده است.
از این رو صنعت نفت برای تحقق چنین اهدافی به جذب منابع مالی ریالی و ارزی به شیوه های مختلفی دست زده است که انتشار اوراق مشارکت برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی در سال گذشته یکی از این اقدامات بود.طبق آمار رسمی که مقامات شرکت ملی نفت ارائه می کنند سال گذشته این شرکت توانست ۶ / ۱۷ میلیارد دلار سرمایه در صنعت نفت (بخش نفت) جذب کند که حدود ۷۳ درصد سرمایه گذاری های صورت گرفته در این صنعت محسوب می شود.
● افق ۱۴۰۴
ترسیم افق بلندمدت برای صنعت نفت، این امید را برای صنعت ایجاد کرده که نفت همچنان محور توسعه است زیرا در سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور که برای سال ۱۴۰۴ طراحی شده نفت در مقام نخست قرار دارد زیرا هدف گذاری برای جلب سرمایه ۵۰۰ میلیارد دلاری موردنیاز صنعت نفت برای دستیابی به این افق بیانگر اهمیت این صنعت است. در حالی که در برنامه پنجم توسعه در بخش بالادستی نفت حدود ۱۲۵ میلیارد دلار جذب سرمایه پیش بینی
شده است.علاوه بر این، توسعه ۴۵ میدان نفتی و گازی نیز در دستور کار برنامه پنجم قرار دارد که این امر در سند افق ۱۴۰۴ نیز مشاهده می شود اما رسیدن به اهداف جز در سایه جذب منابع مالی امکان پذیر نیست.
● فازهای باقیمانده پارس جنوبی
اعداد و ارقامی که برای سرمایه های جذب شده به منظور توسعه ۱۴ فاز باقیمانده پارس جنوبی طی ۲ سال اخیر ارائه می شود نشاندهنده توجه جدی برای توسعه این میدان است، اگرچه امروز طی آمارهایی که ارائه می شود برداشت بسیار بیشتر قطر از این میدان نگرانی هایی را برای ایران ایجاد کرده است اما همین موضوع خود باعث ایجاد رقابت برای سرمایه گذاری و توجه بیشتر به این میدان پراهمیت گردیده است.
براین اساس باتوجه به اهداف و برنامه ریزی های صورت گرفته برای توسعه صنعت نفت ایران باید به وضعیت طرح های توسعه ای و وضعیت سایر کشورهای رقیب نیز اشاره و توجه کرد تا سهم هریک از تولیدکنندگان نفت در تامین سبد انرژی کشورهای جهان مشخص شود.
● عربستان
عربستان به عنوان یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان نفت در جهان مطرح است که رقیب اصلی ایران در اوپک نیز به شمار می رود. این کشور در حال حاضر با نزدیک به ۹ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه تولید در روز رتبه اول اوپکی ها را داراست، تولید عربستان قرار است طی ماه های آینده به ۱۰ میلیون بشکه در روز برسد.
این کشور ظرفیت تولید روزانه ۱۲ میلیون بشکه نفت خام را دارد که رشد چشمگیر سرمایه گذاری از ۲ دهه قبل عربستان را به این جایگاه رسانده است.
عربستان در حال حاضر اغلب سرمایه گذاری خود را معطوف به بخش پتروشیمی کرده است و شرکت نفتی «آرامکو» که توسعه همه جانبه صنعت نفت این کشور را برعهده دارد برای تولید سالانه ۱۳۰ میلیون تن محصول پتروشیمی برنامه ریزی کرده است. در شرایط فعلی ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی عربستان حدود ۶۵ میلیون تن برآورد شده است در حالی که ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی ایران به ۵۲ میلیون تن رسیده و قرار است با راه اندازی طرح های جدید تا پایان اسفند امسال به مرز ۶۰ میلیون تن نیز برسد. از این رو این کشور در اوپک برای تعیین سقف تولید و حتی تاثیر بر بازار منطقه ای و جهانی نفت همواره یکی از رقبای مهم ایران به شمار می رود.
● عراق
عراق نیز یکی از اعضای اوپک است که دارای ذخایر قابل توجه هیدروکربوری است. توسعه میادین نفتی این کشور به دلیل شرایط سیاسی در ۲ دهه اخیر به تعویق افتاده و در حال حاضر این کشور نزدیک به ۵ / ۲ میلیون بشکه نفت در روز تولید می کند. اما از آنجا که استراتژی و هدف قدرت های غربی از اشغال عراق، دستیابی به انرژی بیشتر، سریع و ارزان است، سیل شرکت های اروپایی برای دستیابی به ذخایر نفتی این کشور گسیل شده اند. از این رو، در حال حاضر برنامه توسعه بخش نفت عراق تا سال ۲۰۱۷ طراحی شده است و عراق در برنامه خود دستیابی به تولید ۱۰ میلیون بشکه نفت خام را در دستور کار دارد.
نکته: در حال حاضر شرکت ملی نفت ۱۴ طرح اکتشاف و توسعه، توسعه ۳۰ میدان نفتی خشکی و دریایی، توسعه ۱۱ میدان گازی خشکی و دریایی و توسعه ۹ سازند گازی را در دستور کار دارد
هم اکنون شرکت های بزرگ نفتی از جمله انی ایتالیا، شل، توتال، اکسیدنتال پترولیوم آمریکا، کوگاز کره جنوبی و غیره در مناقصات نفتی عراق برنده و در توسعه میادین نفتی این کشور حاضر شده اند.
توسعه مهم ترین میدان نفتی عراق، زبیر، هم اکنون در اختیار شرکت ایتالیایی انی است که ۱۸ میلیارد دلار برای توسعه آن سرمایه گذاری کرده است.
عراق طی ۲ سال اخیر، ۲ دور مناقصه نفتی و یک دور مناقصه گازی برگزار کرده و در این مناقصه ها حق امتیاز توسعه و برداشت از ۱۲ میدان نفتی و ۳ میدان گازی را به شرکت های بین المللی واگذار کرده است.
● ونزوئلا
این کشور در آمریکای جنوبی از اعضای اوپک است که تولید نفت آن در حال حاضر نزدیک به ۳ میلیون بشکه در روز است. این کشور بیشتر تولیدکننده نفت خام های سنگین و فوق سنگین است و در سال های اخیر سرمایه گذاری های زیادی را برای توسعه میادین نفتی خود انجام داده است. ایران نیز در برخی از پروژه های توسعه ای نفتی ونزوئلا مشارکت دارند.
ونزوئلا برای تولید روزانه ۴ میلیون بشکه نفت در روز هدف گذاری کرده است.
● امارات متحده عربی
امارات نیز از دیگر اعضای اوپک است که دارای ۹۷ میلیارد و ۸۰ میلیون بشکه ذخیره اثبات شده نفتی است که این میزان ۸ درصد کل ذخایر دنیا محسوب می شود.
امارات متحده عربی برای تسهیل در توسعه صنعت نفت خود به همکاری با غول های نفتی خارجی پرداخته و تقریبا برای تمام میادین این کشور تصمیم گیری و برنامه ریزی توسعه ای صورت گرفته است. طبق اعلام وزیر انرژی امارات، برنامه توسعه میادین نفتی موجب افزایش ۵/۳ میلیون بشکه ای ظرفیت تولید نفت این کشور طی ۵ سال آینده می شود.
● کویت
کویت نیز از اعضای سازمان اوپک است که دارای ذخایر اثبات شده ۱۰۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون بشکه ای است. این ذخایر ۸/۸ درصد کل نفت جهان را تشکیل می دهد و با این وصف کویت چهارمین دارنده ذخایر بزرگ نفت در جهان است. این کشور ۱۶۰۰ چاه نفت دارد که بیشترین نفت این کشور در میدان بزرگ ۷۰ میلیارد بشکه ای «بورقان» تولید می شود که بعد از میدان نفتی «القوار» عربستان ، دومین میدان بزرگ نفتی دنیاست.کویتی ها برای تولید ۴ میلیون بشکه نفت تا سال ۲۰۲۰ با سرمایه گذاری ۲۶ میلیارد دلاری برنامه ریزی کرده اند.
● قطر
قطر یکی از اعضای اوپک است، اما به دلیل قرار داشتن در مرتبه سوم کشورهای دارنده ذخایر گاز در دنیا بیشتر به این عنوان مطرح شده است. میدان گازی شمال این کشور کوچک، بزرگ ترین میدان گازی خالص (بدون نفت) دنیاست که این ذخایر ۹۰۰ تریلیون فوت مکعب معادل ۱۶۲ میلیارد بشکه یعنی ۱۵ درصد نفت جهان است. این میدان با شرایط تولید فعلی تامین کننده گاز تا ۲۰۰ سال آینده است.
این کشور در زمینه تولید نفت فعالیت کمتری طی سال های گذشته داشته و تمام پتانسیل تولیدی خود را در زمینه گاز صرف کرده است.
قطر روزانه نزدیک به ۹۰۰ هزار بشکه نفت نیز تولید می کند. این کشور چشم انداز بالایی برای تولید گاز و LNG با همکاری گسترده شرکت های خارجی طراحی کرده است که در حال حاضر در میدان پارس جنوبی در حال برداشت۴۰۰تا ۴۵۰میلیون مترمکعب گاز در روز است.
● لیبی
از دیگر اعضای اوپک است که شرکت های اروپایی چشم انداز تولید نفت تا سقف ۴ میلیون بشکه نفت را طی ۵ سال آینده برای این کشور ترسیم کرده بودند، اما به دلیل تغییرات سیاسی در لیبی هم اکنون برخی از این شرکت ها از این کشور خارج شده اند.در حال حاضر یک میلیون بشکه نفت تولید لیبی از بازار جهانی نفت خارج شده است و پیش از این لیبی نزدیک به ۲ میلیون بشکه نفت در روز تولید می کرد و خریداران عمده نفت آن کشورهای اروپایی بودند.
● آنگولا
از کوچک ترین اعضای اوپک است که نزدیک به ۲ میلیون بشکه نفت در روز تولید می کند. ایران برای توسعه میادین نفتی این کشور همکاری مشترک دارد و برای تولید ۳ میلیون بشکه نفت تا سال آینده میلادی ـ ۲۰۱۲ ـ برنامه ریزی شده است.
● الجزایر
یکی از اعضای اوپک است که علاوه بر تولید نفت محور توسعه صنعت نفت و گاز خود را «صادرات گاز» قرار داده است.این کشور نزدیک به ۵/۱ میلیون بشکه نفت در روز نفت تولید می کند و طی برنامه ریزی های صورت گرفته قرار است تا سال ۲۰۱۵ میلادی صادرات گاز خود را از ۶۲ میلیاردمترمکعب فعلی به ۱۰۰ میلیارد مترمکعب افزایش دهد.
الجزایر پنجمین صادرکننده گاز در جهان و سیزدهمین تولیدکننده و نهمین صادرکننده نفت جهان است.شرکت سوناتراک الجزایر در نظر دارد تا سال ۲۰۱۴ میلادی حدود ۶۳ میلیارد دلار در بخش صادرات گاز طبیعی سرمایه گذاری کند.
● اکوادور
این کشور از نظر رتبه تولید در مقام آخر اوپک قرار دارد و نزدیک ۶۰۰ هزار بشکه در روز نفت تولید می کند که ۷۰ درصد آن توسط شرکت های دولتی این کشور تولید می شود.
این کشور برای توسعه ۴ میدان نفتی قدیمی طی ۵ سال آینده یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه خارجی جذب می کند و با شرکت های آمریکایی شلمبرگر، میوجوز و هالیبرتون قرارداد امضا کرده است.اکوادور قصد دارد تولید خود را به ۱۵ میلیون بشکه در روز برساند.
● نیجریه
هم اکنون نزدیک به ۲ میلیون بشکه نفت در روز تولید می کند و شرکت انگلیسی ـ هلندی شل در این کشور حضوری فعال دارد.
ظرفیت تولید نفت نیجریه ۳ میلیون بشکه است، اما درگیری های سیاسی و حملات مخالفان نیجریایی به تاسیسات نفتی این کشور منجر به کاهش ۲۰ درصدی (حدود ۷۰۰ هزار بشکه) تولید نفت این کشور شده است.
با توجه به آنچه به عنوان اهداف و برنامه های تولید نفت و گاز در جهان ترسیم شده تا آینده تولید انرژی فسیلی همچنان ایمن بماند، برنامه های ایران نیز در این میان از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا دارنده دومین ذخایر گازی و نفتی جهان می تواند نقش تعیین کننده ای در تامین انرژی جهان داشته باشد.
افزایش تولید نفت و گاز ایران باعث افزایش قدرت بین المللی کشور شده و موقعیت ممتاز و استراتژیک ایران در منطقه را ارتقا خواهد بخشید.
از این رو با توجه به برنامه های توسعه ای کشورهای تولیدکننده نفت و در نظر گرفتن افق تولید نفت و گاز در اغلب این کشورها شایسته است توجه و جدیت بیشتری برای جلب و جذب سرمایه های داخلی و خارجی برای ارتقا و توسعه صنعت نفت و رسیدن به اهداف برنامه پنجم توسعه و سند چشم انداز به کار گرفته شود.
روزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir )
