نگهباناني كه خطا نمي‌كنند و به خواب نمي‌روند خطر هميشه در کمين است. اما براي مردمي که در مناطق غرب کشور زندگي مي‌کنند، اين خطر، با وجود مين‌هاي باقي مانده از جنگ مفهومي جدي‌تر دارد.
با گذشت ده‌ها سال از جنگ ایران و عراق، هنوز خطر جان شهروندان استان‌های مرزی را تهدید می‌کند. این تهدید از سوی میلیون‌ها مینی است که در این مناطق کار گذاشته شده‌اند. مین که به عنوان دشمن پنهان شناخته شده، تاکنون جان هزاران تن از شهروندان مناطق مرزی کشور را گرفته است. مین یک وسیله انفجاری است که در اندازه های مختلف برای از بین بردن نفرات و ادوات متحرک دشمن به کار می رود. مین ها در گونه های زمینی و دریایی وجود دارند. مین های زمینی نیز دارای انواع مختلفی هستند که می توان به دو گونه اصلی یعنی ضد تانک و ضد نفر اشاره کرد. مشکل مین ها این است که می توانند تا سال های بسیار طولانی در درون زمین باقی بمانند و منتظر باشند تا قربانی بر روی آنها فشاری وارد کند تا منفجر شوند
. خبرگزاری مهر در گزارشی نوشت: «بر اساس شناسایی اولیه که توسط نیروهای نظامی در سال ۱۳۶۷، پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل به عمل آمده است، آلودگی مین و مواد منفجره به‌جا مانده از جنگ، در طول هزار و ۱۰۰ کیلومتر مرزهای غرب و جنوب غرب ایران با عراق در مساحتی حدود چهارمیلیون و ۲۰۰ هزارهکتار در پنج استان آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و پراکنده شده و به استناد تفاهم‌نامه همکاری مشترک مین‌زدایی بشردوستانه ایران – عراق «در سال ۱۳۸۴، بیش از ۲۰ میلیون مین از انواع مختلف در خاک ایران کار گذاشته شده است. علاوه بر مین، بیش از ده‌ها میلیون مواد منفجره و بمب‌های خوشه‌ای نیز پس از جنگ در کشورمان به جا مانده است.»
ایرج حسن زاده(معاونت سياسي استانداري استان كردستان) در پنجم شهريور ماه سال 1388 با تاکید بر نقش تعیین کننده مردم کردستان در همراهی با نظام برای تامین و استمرار امنیت پایدار گفت : همراهی مردم انقلابی کردستان میدان عمل برای دشمنان انقلاب اسلامی را در این منطقه مرزی کاملا محدود کرده و به همین دلیل کوچکترین تحرکات آنان از چشم مردم و سربازان اسلام پنهان نیست.
وی در ادامه این گفت و گو اراضی آلوده به مین را از مشکلات جدی استان ذکر کرد و افزود: تیم های پاکسازی مناطق آلوده به مین در سراسر کردستان فعال است و تا دوسال آینده این مشکل به طور کلی برطرف می شود.
آمارها نشان مي‌دهند که40 درصد كساني كه معلوليت ناشي از مين دارند كمتر از 14 سال سن دارند و پس از آن، كشاورزان كه در اثر شخم‌زدن زمین دچار حادثه مي‌شوند در رتبه دوم قرار دارند. ضمن اينکه به گفته اقبال محمدي نماينده مريوان و سروآباد در مجلس هشتم، سالانه 200 نفر در كشور بر اثر برخورد با مين جان خود را از دست مي‌دهند
. شاید مردم ایران تا قبل از شروع جنگ تحمیلی با وسیله ای به نام مین بیگانه بودند. اما به لطف! دیکتاتور خون آشام بعث، ملت ما به خوبی با این قاتل خاموش آشنا شدند. اعداد در مورد میزان مین ها و مهمات عمل نکرده در کشور ما بسیار ضد و نقیض و متفاوت است در واقع با صراحت مي توان گفت در موضوع واكاوي اثرات جهاني مين، اين تله انفجاري بيشتر از آن كه اثرات جنگي و نظامي در پي داشته باشد، اثرات مخرب روحي و اجتماعي متعددي با خود به همراه آورده كه زندگي ميليون ها انسان از سراسر جهان را تحت تاثير خود قرار داده است.
اما ردپاي مين در جنگ جهاني دوم نيز بسيار گسترش يافت؛ به گونه اي كه در قرن بيستم و در جريان جنگ جهاني دوم، از شرق تا غرب اروپا در ميدان هاي مين رنگارنگي غرق شد كه همچنان نيز آثار مصدوميت برخي از شهروندان كهنسال اروپايي بر اثر انفجار مين قابل رويت است.
در كل سخن گزافي نگفته ايم اگر عنوان كنيم هر كشوري كه به نوعي پايش به جنگ باز شده، طعم مين و تبعات هولناك آن را هم چشيده است . مسئولان جمهوری اسلامی در سال‌های گذشته همواره بر این نکته تاکید داشته‌اند که نیروهای مسلح ایران هیچگونه مینی نکاشته‌اند. سردار محمدحسین امیر احمدی به خبرگزاری مهر گفته است: «رزمندگان ما اساساً هیچ نوع مینی را در زمین کار نگذاشتند و نخواهند گذاشت بلکه تمامی مناطق آلوده به مین توسط رژیم بعث عراق آلوده شده است.» تاکنون آمار دقیقی از شمار قربانیان مین در ایران در دست نیست، اما براساس آمار تقریبی از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۹ بیش از ۲۰۰ نفر از این افراد جان خود را از دست داده‌اند و چند صد نفر دیگر نیز قطع عضو شده‌اند.کارشناسان و متخصصان مین می‌گویند مسئولان تنها آمار قربانیان افراد مین‌روب را منتشر می‌کنند. همه اينها در حالي است که به گفته کارشناسان مين، هيچ وقت نمي توان گفت يک منطقه آلوده به مين 100 درصد پاکسازي شده است به ويژه در مناطق کوهستاني، مينن‌ها نگهبانان خاموشى هستند كه هرگز خطا نمي‌كنند و هيچ وقت به خواب نمي‌روند و هرگز صلح را به ارمغان نمي‌آورند. اين جمله‌اي است كه يك افسر كامبوجي به زبان مي‌آورد. جمله‌اي كه از دل واقعيت تلخ جنگ برخاسته است.
برآوردهاي تقريبي نشان مي‌دهد که ايران پس از كشور مصر و قبل از افغانستان دومين كشور آلوده جهان از نظر وسعت آلودگي به مين محسوب مي‌شود. کشورما بيش از16ميليون مين که يادگار جنگ تحميلي است در دل خاک و در متن زندگي مردم دارد.
همچنين ايران به همراه شش كشور عراق، كامبوج، ويتنام، افغانستان، كلمبيا و آنگولا پرحادثه‌ترين كشورهاي جهان از بابت تلفات ناشي از انفجار مين به حساب مي‌آيند. پس از جنگ، استان هاي ايلام با مساحت يك ميليون و 700 هزار هكتار، خوزستان بامساحت يك ميليون و 380 هزار هكتار، استان كرمانشاه با مساحت 691 هزار هكتار، آذربايجان غربي با مساحت 59 هزار هكتار و كردستان با مساحتي به وسعت يك هزار و 480 هكتار، به ترتيب آلوده‌ترين نقاط ايران از اين منظر به حساب مي‌آمدند.
همچنين، نزديک به 4 ميليون و 200 هزار هتکار زمين آلوده به مين و مواد منفجره عمل نکرده تا سال 80 داشته‌ايم که البته به گفته سردار سعيدي رئيس مرکز مين‌زدايي کشور اين روزها به کمتر از 90 هزار هکتار رسيده است.
روز چهارم ماه آوريل، مطابق با ۱۶ فروردين هر سال را به عنوان روز جهاني اطلاع رساني درباره مين نامگذاري كرده اند. روزي كه قرار است در آن، علاوه بر آگاهي دادن به شهروندان درخصوص تبعات ويران كننده مين، نيروهاي نظامي جهان را نيز ترغيب كنند تا استفاده از مين را براي هميشه كنار بگذارند.
استان كردستان .230 كيلومترمرز مشترك با كشور عراق دارد كه متاسفانه 136 كيلومتر از مساحت اين خطوط مرزي آلوده به مين است و همين امر نيز موجب شده كه استان كردستان بيشترين آمار قربانيان مين را در مناطق مرزي كشور به خود اختصاص دهد.در اين ميان شهرستان مريوان با بيش از 70 كيلومتر آلودگي به مين، جزء خطر ناك ترين مناطق مرزي كشور به شمار مي آيد.
احمد وحیدی با اعلام وجود حدود سه میلیون مین در نقاط مرزی استان‌های خوزستان، ایلام، آذربایجان غربی، کرمانشاه و کردستان، وعده پاکسازی این استان‌ها را تا سال ۹۱ داده بود. ساکنین استان های هم مرز با عراق همواره با خطرات ناشی از وجود مین مواجه‌اند.
تا کنون بسیاری از هموطنانمان در جریان پاکسازی مناطق آلوده به مین به شهادت رسیده‌اند.همچنین خیلی از میدان های مین نقشه ندارند و به دلیل تغییرات آب و هوا جابه جایی های بسیاری در مکان اولیه مین ها روی داده است و همین مشکلات موجب شده است که نتوان آمار دقیقی از تعداد مین های موجود در کشور ارائه داد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی شهدای ایران هم اکنون تعداد زمین های آلوده به مین در استان های ایلام- خوزستان- کرمانشاه- آذربایجان غربی و کردستان، ۱ میلیون و ۶۲۰ هزار و ۹۱۸ هکتار است که در سال ۶۷ این عدد ۳ میلیون و ۸۳۱ هزار و ۴۸۰ هکتار را نشان می داد. همچنین تعداد قربانیان مین در سال ۸۹ در ایران بیش از ۴۳ نفر بوده است.
مقامات مسئول متقدند که کاشت هر مین حدود ۳ تا ۵ دلار و خنثی کردن مین حدود ۱۰۰۰ دلار هزینه دارد. و تا کنون کشور بیش از ۶ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار صرف پاکسازی مین کرده است.
محمد آزادي در 29 اسفند ماه سال 1386 بر اثر انفجار مين مصدوم شد. پدر وي در اين گفتگو مي گويد :« محمد در حالي كه مشغول كندن گياهان بهاري در زمين كشاورزيمان بود بر روي مين رفت و دست راست او قطع و 2انگشت از دست چپ قطع و چشم راستش نابينا شده است. تا قبل از عمل هاي صورت گرفته مبلغ چهار صد هزار تومان هزينه كرده ايم.» وي در پايان ابراز كرد :« محمد در حالي روي مين رفت كه يك ماه از ازدواج او مي گذرد .»
كبير خالويي از اهالي روستاي دزلي واقع در شهرستان سرو آباد يكي از اين قربانيان است كه بر اثر انفجار مين دچار قطع عضو شده است. خالويي مي گويد :« در حياط منزلم مشغول شكستن يخ بودم كه بر اثر ضربه زدن به يخ، ميني كه در زير خاك بود منفجر شد و بر اثر اين حادثه دچار قطع عضو شدم.» وي درباره وجود اين مين ها در حياط منزل شان مي گويد: «خانه همجوار خانه ما در زمان جنگ پادگان نظامي بوده است و چون اين خانه پاكسازي نشده است امكان دارد مين هاي ديگري نيز در آن جا وجود داشته باشد.»
خالويي حمايت دولت از قربانيان مين را ناكافي مي داند و مي گويد: «هيچ گونه پرسش دقيقي درباره نحوه جراحات من صورت نگرفته است و دولت هيچ گونه كمكي در دو سال اول مجروحيتم جهت جبران هزينه هاي بيمارستاني حادثه اي كه براي من اتفاق افتاد انجام نداده است و در شرايط فعلي نيز به دليل ترس از انفجار مين هاي باقي مانده حتي ديگر جرات بالا رفتن از تپه ها را هم ندارم.»
کمی تامل: حال سوال اصلی بسیاری از خانواده های قربانی این است : چه کسی عامل اصلی بخش عمده ای از مین گذاری ها در جدار مرز کردستان در سال های جنگ و بعد از جنگ بوده است؟ وضعیت صدمه‌دیدگان ناشی از انفجار مین در ایران به دوسته عمده تقسیم می‌شوند: یک دسته از آنان تحت حمایت بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار می‌گیرند و مسئولیت مراقبت و حمایت دسته دیگر به کمیته امداد یا بهزیستی سپرده می‌شود.آيا روايت غم انگيز مرزنشينان با عملي شدن وعده هاي مسئولين به پايان مي رسد؟آيا بر مسئولين امر كمي تعامل بيشتر داشتن در جهت رفع سريعتر مشكلات مناطق مرزي، يك واجت كار و دين نيست؟به اميد آنكه در دنيا فارغ از وجود نگهبانان خاموش به زندگي ادامه بدهيم.
