پیگیری اقوام و بستگان خانواده جوانرودی پس از یک شبانه روز، منجر به کشف حقیقت دردناکی شد؛ جان باختن همه اعضای یک خانواده در اثر نشت گاز سمی منوکسیدکربن.
به گزارش «تابناک»، هرچند مرگ یک خانواده چهار نفره در جوانرود (استان کرمانشاه) آخرین رویداد تلخ از این دست به شمار می‌آید، متأسفانه باید اذعان داشت که آغازی قدرتمند برای فصل اوج گرفتن این رویداد در کشورمان است؛ فصل استفاده از وسایل گرمایشی و بروز خطاهای انسانی ساده اما مرگبار در به‌کارگیری این وسایل.
بنا بر این گزارش، با این که سهم جان باختگان مسمومیت گاز منوکسیدکربن به نسبت آمار مرگ‌های غیرطبیعی در کشورمان، نزدیک ۱۰۰۰ در مقابل ۴۰۰ هزار، اندک است اما اگر قائل به این نکته باشیم که با توسعه فرهنگ خود مراقبتی و کاهش ریزفاکتورهای خطر می‌توان سهم مرگ‌های غیر طبیعی را کاهش داد، قطعا مراقبت از جان در مقابل قاتل خاموش از جمله ساده‌ترین آنهاست؛ ساده اما بسیار موثر.
دکتر جواد نوفرستی، رئیس کارگروه پیشگیری از مرگ‌های خاموش ناشی از گاز CO در این باره به «تابناک» می‌گوید: هر ساله با سرد شدن هوا و رسیدن موج بارش‌ها، راه‌اندازی وسایل و سیستم‌های حرارتی و گرمایشی در منازل، موجب اوج گرفتن بروز برخی اشتباهات سهوی و صدالبته از روی غفلت و ناآگاهی شده که پیامدهای ناگواری به همراه می‌آورد. در حالی که با رعایت توصیه‌های ایمنی محدود و معدودی می‌توان از گازگرفتگی و مرگ خاموش پیشگیری کرد.
عضو شورای سیاستگذاری انجمن جوامع ایمن کشور می‌افزاید: با نگاهی به آمار مرگ خاموش، درخواهیم یافت که تقریبا ۷۰ درصد مرگ‌های خاموش در پنج ماه پایانی سال رخ می‌دهد و به طور میانگین در این ماه‌ها، روزانه چهار تا پنج تن جان خود را از دست می‌دهند. این در حالی است که شروع رشد جهشی آمار این نوع مرگ در آبان ماه بوده و دومین مرحله رشد سریع آن در دی ماه رقم می‌خورد.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این که چرا هر ساله شاهد تکرار این وضعیت تلخ هستیم، می‌گوید: پاسخ آنقدر آسان است که باور این را که چگونه یکی از اعضای خانواده با یک غفلت، اقدام و اشتباهی مرگبار انجام می‌دهد، سخت می‌کند. یکی از عوامل کارآمد در رشد سریع حوادث گازگرفتگی در آبان ماه، نصب و راه‌اندازی بخاری بدون توجه به وضعیت دودکش آنهاست. یعنی توجه نمی‌کنیم که شاید در فاصله چند ماهه گذشته که از بخاری استفاده نشده است، دودکش ساختمان به هر دلیل و به تدریج بسته شده باشد، کلاهک پشت بام افتاده باشد و... و در نهایت کارکرد یا مکش قبلی را نداشته باشد. این نحوه راه‌اندازی بخاری یعنی به آغوش قاتل نامرئی رفتن و خانواده را در خطر مرگ خاموش قرار دادن. بستن تمامی منافذ و مسیرهای ورود هوای تازه به محل سکونت به ویژه در فضاهای کوچک، اشتباه رایج دیگری است که می‌تواند مکمل اشتباه مرگبار اولی باشد.
نوفرستی ادامه می‌دهد: اگر بدانیم بر پایه گزارش‌های مراجع رسمی، بیش از ۸۰% حوادث گازگرفتگی و مرگ خاموش به دلیل مشکلات اساسی دودکش ساختمان‌ها و سپس عدم ورود هوای تازه یا تهویه هواست، شاید تازه دستمان بیاید چه خطر بزرگی را ندید می‌گیریم. نصب و راه‌اندازی وسایل گرمایشی بدون کنترل سلامت دودکش، نصب و به‌کارگیری غیر ایمن و غیر مجاز از وسایل حرارتی، استفاده از سرویسکاران و تعمیرکاران غیر مجاز برای نصب و سرویس وسایل مورد نظر و... از مهم‌ترین اشتباهات رایج انسانی است که با آموزش و اطلاع رسانی درست و گسترده می‌توان از وقوع آنها جلوگیری کرد.
وی در پایان رمز در امان ماندن از خطر گازگرفتگی را اطمینان همیشگی از کارکرد درست دودکش و همچنین ورود مستمر هوای تازه خوانده و اشتباهات مرگبار و جبران ناشدنی برای گرم کردن خانه را این گونه بر‌می‌شمرد:
اشتباهات مرگبار با کارهای غيرايمن: ۱. بی‌توجهی به سلامت و کارکرد درست دودکش لوازم گازسوز و چک نکردن مسیر دودکش و استفاده از دستگاه
• اتصال کامل و بدون درز قطعات دودکش و زانو‌ها، دودکش‌های پشت بام فاقد کلاهک H سالم، طول افقی زیاد، دودکش‌های مسدود شده یا نیمه باز، دودکش‌های رها شده در درز انقطاع ساختمان‌ها، دودکش‌های بیرون زده از پنجره‌ها و دیوارهای ساختمان‌ها که عمدتا «فاقد طول عمودی هستند، دودکش‌های روبه پایین در داخل واحد مسکونی یا زانوهای رو به پایین دودکش‌ها در قسمت بیرونی ساختمان‌ها، طول عمودی کم دودکش بخاری تا پشت بام، تجمع دودکش‌های پشت بام و...
۲. جلوگیری از ورود هوای تازه به درون واحد مسکونی و تهویه هوا
• علاوه بر اهمیت و الزام دودکش مناسب، جریان هوای تازه و تهویه هوا در محیطی که وسیله گازسوز گرمایشی قرار دارد ضروری است. از این روی، وجود منفذ یا مسیری برای ورود مداوم هوای تازه به محل سکونت ضروری است. این منفذ یا مسیر می‌تواند یک دریچه دائـم باز با ابعاد استاندارد و یا فضای باز پایین درب ورودی آپارتمان و یا روزنه‌های اطراف پنجره یا لای یکی از پنجره‌ها باز باشد.
• حتی مطابق مقررات ملی ساختمان و تاکید سازمان نظام مهندسی در ساختمان‌هایی که برای صرفه جویی در مصرف انرژی از پنجره‌های دوجداره استفاده می‌شود (مبحث ۱۹)، پیش بینی دریچه دائـم باز برای ورود هوای تازه برای احتراق محصولات گازسوز (اعم از بخاری، آبگرمکن، شومینه و حتی اجاق گاز) ضروری است. این نکته مهم به ویژه در واحدهای مسکونی با زیربنای کم اهمیت دوچندان دارد. لذا خانواده‌های محترم در نظر داشته باشند که چنانچه واحد مسکونی آنها فاقد مسیر یا دریچه‌ای برای ورود هوای تازه است و در داخل واحد مسکونیشان وسیله گازسوز دارند، استفاده از پنجره‌های دوجداره و یا بستن تمام درزهای اطراف درب و پنجره‌ها خطرآفرین است.
۳. استفاده از بخاری‌های دودکش دار بدون دودکش حتی اگر ظرفیت حرارتی آنها کم باشد.
۴. استفاده از بخاری‌های بدون دودکش برای گرم کردن فضاهای کوچک فاقد تهویه هوا از جمله اتاق خواب، حمام، رخت کن و...
• توجه داشته باشیم که این بخاری‌ها دارای استاندارد و راندمان بسیار بالا هستند؛ اما شرایط استفاده آن متفاوت است و مناسب محل‌هایی است که جریان هوا مستمر و زیاد وجود دارد.
۵. قرار دادن دودکش بخاری در ظرف آب به تصور از بین رفتن گاز منواکسید کربن
۶. استفاده از بخاری با دودکش‌های آکاردئـونی یا استفاده از دودکش‌های با طول افقی یا عمودی زیاد در داخل واحد مسکونی با هدف استفاده حداکثر از گرمایش محصولات احتراق داخل دودکش
۷. استفاده از اجاق‌های خوراک پزی برای گرم کردن محیط چه در بخش خانگی و چه در محیط‌های کوچک کارگری (رستوران‌ها و اغذیه فروشی‌ها و کارگاه‌هایی که محل اقامت شبانه افراد نیز هست و حوادث گازگرفتگی در این بخش مکررا» اتفاق می‌افتد.
۸. استفاده از شعله‌های اجاق گاز برای گرمایش محل سکونت
۹. استفاده همزمان و طولانی مدت از چند وسیله گاز سوز در فضای فاقد تهویه هوا
۱۰. استفاده از شومینه‌های ساختمانی به عنوان تنها وسیله گرمایش منزل یا استفاده طولانی مدت از آن
۱۱. عبور دادن دودکش بخاری از مجرای دودکش شومینه
۱۲. باز گذاشتن طولانی مدت دوش آب داغ حمام برای هوا گرفتن محیط سرد خانه و روشن بودن طولانی مدت آبگرمکن
۱۳. استفاده طولانی مدت و پشت سر هم افراد خانواده از حمام برای استحمام یا شستن رخت‌ها و گرم کردن بیش از حد هوای واحد مسکونی و نپوشیدن لباس‌های مناسب‌تر و گرم‌تر بویژه با بستن تمام پنجره‌ها و روزنه‌های ورود هوای تازه و روشن بودن همزمان چند وسیله گاز سوز از جمله بخاری، شومینه و آبگرمکن
۱۴. استفاده از بخاری‌های فرسوده و قدیمی و بدون انجام سرویس آن توسط سرویسکاران مجاز و راه‌اندازی و سرویس آن توسط افراد غیرماهر خانواده
۱۵. خرید و استفاده از وسایل حرارتی فاقد استاندارد و خدمات پس از فروش و حتی عدم توجه به داشتن برچسب انرژی و کیفیت آن و نگاه صرف به قیمت ارزان و یا ظاهر آن.
نحوه تولید گاز منواکسید کربن: احتراق ناقص در انواع سوخت‌ها (اعم از نفت، گاز، گازوئـیل و دیگر سوخت‌های فسیلی) در وسایل و سیستم‌های حرارتی شامل بخاری، شومینه، آبگرمکن، موتورخانه مرکزی، اجاق پلوپزی، پکیج، ذغال و حتی اجاق گاز و همچنین خودرو‌ها و موتورسیکلت‌ها.
نشانه‌های مسمومیت با منواکسید کربن: • احساس فشار در سر، سوزش در چشم
• ضربان نامنظم قلب، سرخ شدن لب‌ها، بزرگ شدن مردمک چشم
• احساس گیجی، سردرگمی و عدم تشخیص آشکار
• ضعف، کسالت و خواب آلودگی
• حالت تهوع و استفراغ
• تشنج، کما و در نهایت مرگ!
رفتار مناسب در برخورد با مسمومیت منواکسید کربن: • باز کردن سریع در‌ها و پنجره‌ها و قرار گرفتن فرد مسموم در معرض هوای تازه
• خاموش کردن وسایل و سیستم‌های حرارتی مورد استفاده در ساختمان
• تماس فوری با آتش نشانی و یا اورژانس
چگونگی محافظت از خود در مقابل منواکسید کربن:
• چک کردن مسیر دودکش و وضعیت نصب وسایل و سیستم‌های حرارتی قبل از استفاده و در شروع فصل سرما
• اطمینان از نبود درز روی دیوارهایی که مسیر عبور دودکش وسایل حرارتی (بخاری، آبگرمکن، موتورخانه، پکیج و...) هستند به ویژه در اتاق‌های خواب، چون در برخی از حوادث شاهد نشت گاز CO از درزهای مورد اشاره به داخل واحد مسکونی هستیم.
• اطمینان از طول عمودی مناسب برای دودکش‌های با مکش طبیعی و داشتن کلاهک H در پشت بام
• اطمینان از عدم نشت گاز حاصل از احتراق موتورخانه‌ها از طریق مشاعات و رایزر‌ها به داخل واحد مسکونی
• اطمینان از ورود مستمر هوای تازه به محل سکونت و نبستن تمام روزنه‌ها و درزهای درب و پنجره‌ها
• استفاده از وسایل حرارتی مطابق دستور‌العمل سازنده و استفاده از خدمات سرویسکاران مجاز شرکت‌ها
• اطمینان از کارکرد صحیح وسیله حرارتی و عملکرد صحیح دودکش در زمان کارکرد محصول بصورت مستمر
• عدم استفاده از وسایل گرمایشی در فضای بدون تهویه (حمام، رختکن، سونا و جکوزی و...)
• عدم استفاده از بخاری بدون دودکش در اتاق خواب و دیگر فضاهای بدون تهویه
• عدم استفاده از فر و اجاق‌های خوراک‌پزی برای گرمایش محیط
• استفاده از وسایل و سیستم‌های گرمایشی نوین و ایمن با نظر کار‌شناسان شرکت‌ها مطابق با شرایط محل استفاده
• استفاده از دستگاه‌های حسگر و هشدار دهنده گاز منواکسید کربن
توصیه پایانی: در پایان از همه خانواده‌ها درخواست می‌شود برای سلامت خود و اعضای خانواده‌شان، به دو نکته اصلی و کلیدی زیر توجه داشته باشند:
۱. اطمینان همیشگی از کارکرد صحیح دودکش‌های انواع وسایل حرارتی
۲. ورود مستمر هوای تازه به محل سکونت
این دو نکته، رمز در امان ماندن از خطر گازگرفتگی و فرار از مرگ خاموش یا قاتل نامریی است.
تشكر- توصيه ها و هشدارهاي جالبي بود. تيتر خبر من را جذب كرد