درحاليكه در ماه هاي اخير همه توجهات به اعتراض‌هاي پارك گزي در استانبول معطوف بود و حتي بعضي آن را نشانه بهار تركيه مي‌دانستند، تحول سياسي ديگري شكل گرفت كه كل ترکیه را تحت تاثیر قرار داد. در رخداد جدید شمار زیادی از فعالان اقتصادی و تجاری معروف این کشور از جمله فرزند وزیر اقتصاد و رضا ضراب همسر ایرانی ابرو گوندش خواننده ترکیه ای بازداشت شدند.این افراد به دستور دادستان استانبول به اتهام سوء استفاده و پرداخت رشوه در مناقصه های بزرگ دولتی بازداشت شده اند. بر اساس آخرین گزارش ها، احتمال می رود با ادامه تحقیقات پلیس مبارزه با مفاسد مالی و شبکه های سازمان یافته ترکیه ، این عملیات به شهرهای دیگر این کشور نیز گسترش و شمار افراد بازداشت شده، افزایش یابد. برخی از منابع خبری مدعی شدند که این عملیات از سوی افرادی در داخل دولت که هوادار طریقت نور و جماعت فتح الله گولن هستند، صورت گرفته است. مسئولان دولتی ترکیه در ابتدا کشورهای خارجی از جمله امریکا را به برهم زدن اوضاع ترکیه متهم کردند اما بلافاصله امریکایی ها این موضوع را تکذیب کردند.
اردوغان در انتخابات سال 2011 شعار رسیدن ترکیه به قدرتی تاثیر گذار در سال 2023(به مناسبت صد سالگی تاسیس ترکیه) را سر داده بود، مست از باده پیروزی شده بود، در تمامی جبهه ها درگیر شد. در سیاست خارجی با وارد شدن به فضای سوریه و مصر به قمار بزرگی دست زد که به امید دستیابی به میدانی وسیع در فضای بهار عربی و الگو قرار گرفتن این کشورها از مدل دموکرسی پارلمانی در ترکیه، فعالیتهای زیادی انجام داد. ورود او به مساله فلسطین مورد استقبال مسلمانان و خشم اسرائیل و امریکا شد. با موافقت با استقرار سیستم دفاع موشکی روابط با ایران را تیره کرد و بر سر مساله سوریه این روابط تیره تر شد. اما ماجرای دستگیری و وجود اسامی ایرانی در میان دستگیر شدگان موضوع را برای ایران بسیار مهم کرده است. در همین ارتباط« تابناک » با دکتر بهرام امیراحمدیان، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل ترکیه گفت و گو کرده است.
آقای دکتر دستگیری های اخیر در ترکیه را چگونه ارزیابی می کنید؟
مسئله ای که در ترکیه رخ داد، دارای پیشینه طولانی است. جریاناتی که از پیش اتفاق افتاد، به این منتهی شده است که امروز شاهد دستگیری های فراوان در ترکیه باشیم و این موضوع هر روز شدت بیشتری می گیرد. آقای اردوغان در سیاست خارجی خود چند کار را کرده است. دولت اردوغان در بهار عربی یا بیداری اسلامی در منطقه خاورمیانه خواهان نقش بیشتری بود. مثلا وزیر خارجه ترکیه معتقد بود باید در این تحولات فعال بود. ترکیه از مرسی حمایت می کرد و هنگامی که در مصر جریان کودتا علیه مرسی اتفاق افتاد، باعث شد ترکیه در این کشور جایگاه خود را ازدست بدهد. ترک ها در سوریه نیز تندروی کردند. ترکیه با سوریه هم مرز هستند و منافع و تهدیدات فراوانی در این کشور دارند و حتی بسیاری از پناهندگان سوری به این کشور پناهنده شده اند که برای ترکیه مشکلات زیادی ایجاد کرده است.
در مرحله اولیه بحران سوریه هم غرب و هم ترکیه به معارضین کمک کردند. اما معارضین به تعدادی از افراطی های که از کشورهای مختلف و گرو ههای مختلف آمدند تبدیل شدند و این موضوع مسائل را در سوریه پیچیده کرد. بنابراین سیاست ترکیه در حمایت از مخالفان بشار نیز شکست خورد و چیزی دستگیر ترکیه نشد. همه این موارد باعث شد مخالفان داخلی در ترکیه قدرت گرفتند.
در مرحله بعد دولت اردوغان با دستگیری تعدادی از فرماندهان ارتش که به جریان مخالف وابستگی داشتند و همچنین با اصلاح قانون اساسی اختیارات زیاد نظامیان را از دست شان گرفت. بنابراین عمدتا کسانی که در ترکیه جزء محافظه کاران و غرب گرا بودند از روش های حزب عدالت و توسعه برای رفع محدودیت ها رضایت نداشتند.
مجموعه این تحولات در ناآرامی ها در پارک گزی در استانبول خود را نشان داد. در آن زمان دولت می خواست بخشی از این پارک را به سوپر مارکت تبدیل کند، همین امر باعث بروز درگیری های شدید در ترکیه شد.
موضوع کردها نیز تاثیر در وقایع ترکیه تاثیر داشته است؟
در این میان، دولت اردوغان و حزبش موفق شدند با کردها وارد مذاکره شوند و آرامشی برای خود ایجاد کنند. از این طریق حزب« پ ک ک» نیرو های مسلح خودش را کم کرد و به طرف کوه های کشور عراق رفتند. اقدام دیگر دولت اردوغان در مورد کردها این بود که اجازه داد، زبان کردی در مدارس کردی تدریس شود.در هر حال همه این موارد مخالفان و موافقانی در داخل داشته است. مخالفین ابزاری را که در دست داشتند استفاده کردند و این اتفاقات پیش آمد.
جریان فساد مالی اخیر در چه راستایی است؟
سئوال من این است که چرا در ترکیه بیش از 40 نفر را دستگیر می کنند ولی بلافاصله نصف این ها را آزاد می کنند. یعنی این فله ای گرفتن و آزاد کردن ، مسئله حقوقی و دعاوی قضایی نیست. در مسئله «هالک بانک» نیز، ایران از سازمان ملل اجازه داشته است که ترکیه نفت ایران را بخرد و پول آن را به صورت طلا بگیرد. بنابراین این انتقال پول صورت گرفته و هالک بانک این انتقال را انجام داده است. این بانک هم اعلام کرده است همه اقداماتش مبتنی بر قانون بوده است. همچنین این بانک اعلام کرده است، از روزی که اعلام شده است انتقال طلا به ایران غیر مجاز است از انتقال طلا خودداری کرده است.
این موارد نشان می دهد که ترکیه با یک بحران داخلی روبرو است. در چند روز اخیر در بعضی از مناطق شاهد تظاهرات گسترده در حمایت از اردوغان بودیم. می شود گفت جامعه ترکیه دو قطبی شده است. عده ای هواداران اردوغان هستند و در طرف دیگر مخالفان آقای اردوغان هستند. اردوغان بعد از کنفرانس داووس که به رژیم صهیونیستی انتقاد کرد، جریان تخریب وی شکل گرفت. البته این اقدامات شتاب زده است و باید منتظر باشیم که موازنه قوا در ترکیه و آرایش نیروهای ملی در داخل کشور ترکیه و موازنه احزاب به چه سمتی می رود. حزب اردوغان در ترکیه حزب قدرتمندی است. در سال 2011 انتخابات حزب عدالت و توسعه شعارش این بود که در سال 2023 که صدمین سال تاسیس ترکیه است ترکیه را به قدرت تراز اول جهانی قرا دهد. باید گفت جریانت مخالف اردوغان دست به دست به هم دادند که حزب اردوغان را تضعیف کنند و انتخابات میان دوره ای تشکیل بدهند و از فضای جدید استفاده کنند و ترکیه را به هم بریزند.
آقای دکتر، رضا ضراب و فساد در ترکیه ارتباطی با ایران دارد؟
کسانی که در جریان سپر دفاع موشکی خواهان برهم خوردن روابط دو کشور و تیرگی روابط بودند الان می خواهند از این فضا استفاده کنند و این فساد را به ایران نسبت دهند. به نظر می رسد که مطبوعات باید هوشیارتر باشند، چون که موضوع فساد در ترکیه مسئله پیچیده ای است و لازم است که تامل بیشتری شود.
آقای ضرابی ایرانی الاصل است؛ ولی تبعیتش را از ایران سلب کرده و تبعیت ترک و آذری دارد. بنابراین ایرانی الاصل بودن ضرابی و انتقال طلا و پول یک مسئله شده است. صحبت می شود 87میلیارد یورو پول جابجا شده است. حساب کنید برای ترکیه ای که 800 میلیارد تولید ناخلاص داخلی دارد، می شود یکدفعه ای 10 درصد تولید ناخالص داخلیش فساد شده باشدهدف از زدن چنین حرف هایی این است که می خواهند شتاب زده این فضا را به آشوب بکشانند و از این فضا استفاده کنند.
کشورهای خارجی به خصوص امریکایی ها در این آشوب ها چه نقشی دارند؟
طبیعی است که اسرائیل در این جریانات دست داشته باشد. اسرائیل بسیار از اردوغان ناراضی است. به نظر نمی رسد، رابطه امریکا با ترکیه تیره باشد؛ چون که اگر قرار بود، این رابطه تیره شود در سال 2003 که نیروهای ائتلاف می خواستند؛ از خاک ترکیه به عراق حمله کنند و ترکیه اجازه نداد، روابط تیره می شد. ان موقع گفته می شد که ترکیه از ناتو اخراج خواهد شد. اما ترکیه همچنان در ایفای نقش به عنوان یک رابط منطقه ای اقدام می کند. بنابراین باید گفت، هیچگاه رابطه آمریکا با ترکیه در هیچ شرایطی تغییر نخواهد کرد و همچنان این دو کشور روابط خود را حفظ خواهند کرد.
البته ممکن است روابط امریکا- ترکیه با فراز و نشیبی روبرو باشد ولی این به این مفهوم نیست که رابطه ترکیه و امریکا به هم بخورد. اگر ترکیه رابطه خودش را با امریکا کاهش بدهد امریکا هرگز خواهان کاهش رابطه با ترکیه نیست. در واقع هیچگاه ارزش ترکیه برای ناتو و غرب و امریکا کم نخواهد شد.
اقای امیراحمدیان ایران و ترکیه در موضوع سوریه باهم اختلاف داشتند، ایا تغییری در این اختلاف به وجود آمده است؟
ترکیه در سوریه با ایران نیز درگیر شد. البته پیشتر ترک ها بر سر استقرار سپر دفاع موشکی با ایران درگیر شده بودند. اگرچه ترک ها گفتند که این سامانه خطری برای ایران نخواهد بود؛ اما ایران به خصوص نهادهای امنیتی ایران توجیه ترکیه را نپذیرفت.
ترکیه موضعش با ایران در موضوع سوریه فرق می کند. ترکیه علاقمند بود که در سوریه اسد و علویون نباشند. اگر حکومت اسد در سوریه پایدار بماند، ترکیه در سوریه معضل بیشتری خواهد داشت. اگر کردها در سوریه پیروز شوند بازهم برای ترکیه ناراحتی ایجاد می کند و دشواری هایی برای ترکیه پیش خواهد آورد و کردهای ترکیه را تحت تاثیر قرا خواهد داد. از سوی دیگر، اگر در سوریه حکومت اسد ساقط شود و در آنجا این ارتش آزادی بخش و جریان سلفی ها روی کار بیایند بازهم برای ترکیه مشکل خواهد بود. ترکیه بهترین راه کاربرای برون رفت از اوضاع در سوریه را مصالحه می داند که همان موضع ایران است. در ژنو 2 هم ترکیه دنبال همین است که مردم در یک انتخابات آزاد، مردم حکومت مورد علاقه خودشان را انتخاب کنند. در قبل از این جریانات ترکیه به دنبال این بود که اسد برکنار شود ولی حال که سلفی ها در سوریه قدرت گرفتند ترکیه نیز به ایران نزدیک شده است.
آینده تحولات ترکیه به چه سرانجامی خواهد رسید؟
درترکیه انقلاب یا آشوبی فراگیر شکل نخواهد گرفت. در ترکیه احزاب قدرتمند وجود دارد. در جریان دموکراسی درگیری بین احزاب و مناقشه سیاسی به وجود می آید، اما احزب می تواند این مشکلات را رفع کنند.
مشکل در کشورهایی وجود دارد که احزاب وجود ندارند اما در ترکیه که احزاب قوی وجود دارد این خطر برای ترکیه وجود ندارد. تمام این درگیری های سیاسی در نهایت ممکن است به یک انتخابات زود هنگام ختم شود. ما نباید نگران باشیم که در همسایگی ما اتفاقی مثل سوریه اتفاق بیفتد. ترکیه سالها است که جمهوری و دموکراسی را تجربه کرده است. در این نظام دموکراسی، کودتا و همه چیز بوده است.بنابراین ما امروز شاهد دوران گذار دیگری در تاریخ ترکیه هستیم.
