مساله تحریم ایران و بازشدن احتمالی اقتصاد ایران مسائل داغی است که در محافل صنعتی، رسانه ای و سیاسی موردبحث است. اغلب این سوال پرسیده می شود: «ایران در چه بازه زمانی و با چه سرعتی می تواند ظرفیت تولیدش را بالا ببرد؟» یا میادین نفتی ایران چقدر صدمه دیده است؟ وزیر نفت ایران خواهان کاهش عرضه نفت اوپک برای جا باز کردن جهت تولید آتی 4 میلیون بشکه در روز نفت ایران شده است اما کِی؟ اینجا من برخی مسائل را مطرح می کنم که نشان دهند چه چیز ممکن است.
تولید میادین نفت ایران قبل از تحریم، به طور طبیعی سالی 000/400 بشکه در روز کم می شد که باید با اکتشافات جدید، حفاری میان چاه ها و بازیافت ثانویه جبران می شد. به طور متوسط، ایران 000/300بشکه در روز اضافه کرده و لذا سالی 000/100بشکه در روز از دست داد که این زیان با تولید میعانات گازی و فرآورده های آن عمدتا در میدان پارس جنوبی جبران شد.
تولید میعانات گازی ایران به طور متوسط 000/400بشکه در روز است و در سهمیه اپک هم لحاظ نمی شود اما قیمتش تقریبا مساوی بهای نفت خام است. لذا ما نباید این دو را با یکدیگر یکی فرض نماییم و باید عنایت داشت که وقتی مسوولان ایرانی از تولید مایعات صحبت می کنند اغلب این دو را یکی می گیرند.
تحریم آمریکا روی میعانات نبود
تحریم آمریکا اول روی نفت خام وضع شد نه میعانات گازی. هم LPG هم میعانات گازی در زمره گاز قرار گرفتند، نه نفت خام. دولت آمریکا میعانات گازی را به کل صادرات مایعات افزوده است اما فشار روی صادرات میعانات گازی خیلی کمتر از نفت خام است. آمریکا اغلب چشم خود را به میعانات گازی و LPG بسته، اما نفت خام را دقیقا مدنظر داشته است. به این علت صادرات مایعات ایران بیش از آن یک میلیون بشکه در روزی است که دولت آمریکا رسما برای صادرات نفت خام ایران تعیین کرده است.
افت طبیعی میادین و تاثیر تحریم ها
با تحریم، حدود 1 الی 2/1میلیون بشکه در روز تولید نفت ایران از دست رفته است. بنابراین افت طبیعی ظرفیت 000/400 بشکه در روز تولید نفت از میادین کمتر می شود. شاید این رقم به حدود 000/200 بشکه در روز برسد. ظرفیت سازی های اضافه ایران هم کمتر می شود، بنابراین ایران به طور خالص مقداری ظرفیت تولیدش را از دست می دهد که بسیار نیست. البته افت تولید از میدان به میدان فرق می کند و هیچ قاعده ثابتی هم ندارد. برخی میادین کاملا تعطیل شده اند اما تقریبا صحیح است که بگوییم افت ظرفیت تولید ایران به لحاظ تحریم ها کم بوده است.
از میادین نفت ایران خوب نگهداری شده و تحلیل و تخریب قابل توجهی در آنها صورت نگرفته است. از به قدرت رسیدن دولت جدید تاکنون، شرکت ملی نفت ایران تلاش نموده تا خود را برای رفع تحریم ها آماده نماید. در 6 ماه اخیر، کار قابل توجهی انجام شده و ما معتقدیم ظرف 180روز پس از رفع تحریم، ظرفیت تولید نفت ایران می تواند به رقم سابق برگردد.
داستان های واردشدن صدمه سنگین به میادین صحت ندارد، در مارس 2015 تولید میعانات گازی ایران می تواند 000/120 بشکه در روز بالا رود اما تا پایان تابستان امسال 40 تا 80هزار بشکه در روز به تولید میعانات گازی می تواند اضافه شود که باعث افزایش صادرات آن می شود. لذا پس از رفع تحریم ها تولید نفت نسبتا سریع می تواند به 3/3 الی 5/3میلیون بشکه در روز منهای میعانات گازی برگردد. ایران نیاز به حجم زیادی از گاز برای تزریق به میادین و بازیافت ثانویه دارد اما با کاهش تولید، این مساله لازم نبوده است. به محض افزایش تولید این مساله اولویت بیشتری می یابد.
وقتی ایران از 4میلیون بشکه در روز صحبت می کند این شامل میعانات گازی است. لذا با میعانات 000/500 بشکه در روز در امسال و تولید نفت خام حدود 5/3میلیون بشکه در روز آنها در سطح 4میلیون بشکه در روز قرار دارند. لکن افزایش تولید نفت خام بالای 5/3میلیون بشکه نیاز به سرمایه گذاری و فناوری خارجی دارد که این به سرعت شدنی نیست. هرگاه و اگر تحریم کاملا رفع شود، افزایش ظرفیت تولید نفت خام شاید بیش از 3سال زمان ببرد. در بهترین حالت معتقدیم ایران می تواند تا 3/1 الی 5/1 میلیون بشکه در روز (در مقایسه با 2/2 میلیون بشکه در روز ماقبل تحریم اش) تا پایان 2014 صادر نماید.
صادرات بیشتر ازطریق بیمه کشتیرانی و کاهش سخت گیری وزارت خزانه داری آمریکا در مورد صادرات و تسهیل شرایط پرداخت حاصل می شود.
صادرات نفت خام ایران در نوامبر 2013 به 000/770 بشکه در روز کاهش یافت اما در ژانویه 2014 به 157/1 میلیون بشکه افزایش یافته و برای فوریه احتمال صدور 1/1 میلیون بشکه است. تاثیر افزایش بیمه کشتیرانی هنوز در صادرات نفت ظاهر نشده است اما شاید از مارس به بعد قابل رویت باشد.
واردات روزانه 70 هزار بشکه بنزین
ایران اکنون در حال واردات 000/70 بشکه در روز بنزین و 25هزار بشکه در روز گازوئیل است. درحالی که واردات گازوئیل به سرعت بالا نمی رود، واردات بنزین به رغم نوسازی پالایشگاه اراک توسط Sinopec می تواند بالا رود (زیرا ساینوپک آنجا یکی از بزرگ ترین واحدهای تبدیل نفت کوره به بنزین را ساخته است). تمام افزایش قیمت انرژی دوره احمدی نژاد با سقوط ریال و تورم عظیم اقتصاد ایران، محو شده است.
توافق ژنو به ایران 4میلیارد دلار از پول بلوکه شده اش را پس می دهد، اما فعلا معلوم نیست این پول از کجا باشد. چین و هند 30میلیارد دلار از پول های خود را به بانک های ایران داده اند و بسیاری بازیگران کلیدی همچون Shell میلیاردها دلار به ایران بدهکار هستند، مقداری از این پول برخواهد گشت. حذف تحریم صادرات پتروشیمی به ایران حدود 3 تا 4
