زنده‌هایی که حیاتشان انکار می‌شود

به نوشته شرق، پس از ماجرای هدفمندسازی یارانه‌ها و واریز یارانه‌های نقدی، عده‌ای که تعدادشان هم کم نیست متوجه شدند که مرده‌اند و خودشان خبر ندارند. یکی از جوانب واریز یارانه‌های نقدی به مردم این بود که با ساز و کار سازمان ثبت‌احوال بیشتر آشنا شویم. در ابتدای اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و توزیع وجه ۴۵هزارو۵۰۰تومانی بین مردم، زمانی که هنوز حساب کار دستشان نیامده بود، برخی از افراد سودجو از مبتدی‌گری دولت در اجرای طرح، سوءاستفاده کردند و برای اموات خود هم یارانه گرفتند. این اخبار همه‌جا پیچید و دولت که هزینه سنگینی را صرف پرداخت یارانه‌ها به دوش می‌کشد، بر دقت خود در پرداخت یارانه به مشمولان افزود و شرایط احراز هویت افراد برای گرفتن یارانه را سفت و سخت‌تر کرد تا جایی که به زنده‌بودن برخی از مشمولان اعتماد نکرد و یارانه نقدیشان را قطع کرد.

فرهنگ که نام واقعی‌اش در این گزارش تغییر کرده، یکی از آن دسته افرادی است که سازمان آمار با ارسال پیامک اعلام فوتش، از او خواسته سرپرست خانواده بعد از خودش را معرفی کند تا واریز یارانه اعضای خانواده از سر گرفته شود. او درباره اعلام فوتش از طریق سازمان آمار و قطع یارانه خود و خانواده‌اش می‌گوید: «تقریبا دو ماه پیش، پیامکی از سوی سازمان آمار دریافت کردم مبنی بر اینکه دارنده این کد ملی که کد ملی خودم بود یارانه‌اش قطع شده است. سوای بحث قطعی یارانه‌ها بیشتر نگران دردسرهای ابطال مدارکم و مشکلات بعد از آن بودم.» او با اشاره به دردسرهای مراجعه به ادارات و مراکز ثبت‌احوال ادامه می‌دهد: «از پلیس +۱۰ شروع کردم. با دیدن مدارکم مردنم را تایید کردند و با تعجب از این اتفاق به دبیرستان البرز که بخشی از دبیرستان به ثبت‌احوال و بخشی هم به ستاد یارانه‌ها و امور مرتبط با آن اختصاص داده شده بود، حواله‌ام کردند و از آنجا به ثبت‌احوال مرکزی استان تهران و بعد از آن هم به ثبت‌احوال شرق تهران که کد ملی‌ام به آن منطقه از تهران تعلق داشت.»

فرهنگ با بیان اینکه در این چندروز که باید به مراکز مختلف ثبت‌احوال برای پیگیری مراجعه می‌کردم، موارد مشابه بسیاری دیدم، می‌گوید: «هریک از مراکز ثبت‌احوال مدعی بود مشکل از مرکز دیگری است و باید به آن مرکز مراجعه کنم و در این رفت‌وآمد‌ها، بسیاری از مراجعه‌کنندگان را که برای پیگیری همین موضوع آمده بودند، دیدم و گویا افراد زیادی با این مشکل مواجه هستند؛ به طوری که یکی از پرسنل ثبت‌احوال شرق تهران می‌گفت روزی ده‌ها مراجعه‌کننده با این مشکل داریم و جای نگرانی نیست.»

او با اشاره به اظهارنظر برخی از پرسنل ثبت‌احوال درباره چرایی این اشتباه، می‌گوید: «هیچ‌یک از متصدیان رسیدگی به این مشکل مراجعه‌کنندگان، پاسخ درستی نمی‌دهند که هیچ، دلایل عجیبی هم می‌آورند. برای مثال، یکی از متصدیان دلیل اصلی این اشتباه را تاریخ تولدم که متعلق به سال ۵۷ بود، عنوان کرد با اینکه من نسبت به تعویض شناسنامه اقدام کرده بودم و شناسنامه‌ام قدیمی نیست.»

هرچند این اشتباه سازمان ثبت‌احوال که زنده‌ها را مرده اعلام می‌کند سهوی است، اما دلیل آن از سوی برخی از پرسنل و متصدیان باجه‌های رسیدگی به مراجعه‌کنندگان شنیدنی است؛ یکی از کار‌شناسان حقوقی سازمان ثبت‌احوال استان تهران، علت این اشتباه را استفاده‌نکردن از شناسنامه می‌داند و می‌گوید: «احتمالا مدت زیادی است که از شناسنامه خود استفاده نکردند و بعد از ارایه شناسنامه و کارت‌ملی به ثبت‌احوالی که شناسنامه و کارت ملی از آنجا صادر شده است، مشکل حل می‌شود.»

در حالی که ثبت‌احوالی‌ها از رفع مشکل طی ۲۴ساعت حرف می‌زنند، فرهنگ که این مشکل برایش پیش آمده و پیگیر کار‌هایش بوده، می‌گوید: «بیشتر از دوهفته، روزهای کاری و اداری چندساعتی را در مراکز مختلف ثبت‌احوال گذراندم و باید از این مرکز به مرکز دیگر می‌رفتم پیگیری مدارکم، آنقدر دردسر داشت که قید پیگیری واریز یارانه را زدم.»

سریع‌ترین حالتی که افراد از پیوستن به فهرست فوتی‌های ثبت‌احوال مطلع می‌شوند، این است که پیامکی مبنی بر اعلام قطع یارانه‌هایشان از سوی سازمان آمار دریافت می‌کنند. کاووسی، مسوول روابط عمومی سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، با بیان اینکه این مشکل از طرف سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها نیست، می‌گوید: «سازمان ثبت‌احوال و سازمان هدفمندی یارانه‌ها بانک اطلاعاتی مشترک دارند و به محض اینکه ثبت‌احوال فردی را فوت‌شده اعلام کند، سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها هم یارانه متوفی را قطع می‌کند. وقتی کد ملی افراد از فهرست مشمولان حذف شود، یارانه‌ای هم به آنها تعلق نمی‌گیرد که معمولا با اعلام فوتی افراد یا مهاجرت افراد به خارج از کشور کد هم حذف می‌شود که اعلام فوتی‌ها با ثبت‌احوال است و اگر هم اشتباهی صورت بگیرد، از طرف سازمان ثبت‌احوال است.»

در خوشبینانه‌ترین حالت با وقوع این اشتباه، افرادی که دچار این دردسر شدند، حداقل از یک دوره از دریافت یارانه نقدی جا می‌مانند که حال باید دید یارانه دوره‌هایی که با اشتباه سازمان ثبت‌احوال به این افراد داده نشده، بازگردانده می‌شود یا نه. ‌پورمحمودی، کار‌شناس این حوزه در سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، با بیان اینکه سازمان یارانه معوقه نمی‌پردازد، می‌گوید: «سازمان هیچ تعهدی ندارد که معوقه یارانه افرادی که با این مشکل مواجه شدند را بپردازد و تا زمانی هم که کد ملی این افراد به فهرست مشمولان برنگردد، یارانه به این افراد تعلق نمی‌گیرد.»

در دوره‌ای، ارایه تسهیلات به بازماندگان متوفی باعث شد تا عده‌ای سودجو زنده‌های خود را مرده جا بزنند و امتیاز استفاده از تسهیلات و وام‌های بانکی را به دست بیاورند اما با جدی‌شدن بحث یارانه‌ها و با واریز اولین دوره، همین افراد که خودشان اعلام فوت کرده بودند، معترضانه راهی ثبت‌احوال شدند که «چرا به زنده‌های ما یارانه تعلق نگرفته است.»

محسن کرمی، معاون امور اسناد هویتی سازمان ثبت‌احوال کشور، با بیان اینکه سازمان ثبت‌احوال با این موارد پس از واریز یارانه‌ها مواجه شد، می‌گوید: «این اشتباه که سازمان ثبت‌احوال افرادی که در قید حیات هستند را فوت‌شده اعلام کند، انگشت‌شمار است و پس از مراجعه افراد به ثبت‌احوال و پیگیری‌های سازمان هم این مشکل حل می‌شود اما عده‌ای که نسبت به این موضوع معترض هستند و تعدادشان هم بیشتر از دسته اول است، افرادی هستند که خودشان اعلام فوتی کرده‌اند.»

وی با اشاره به قانون ادامه می‌دهد: «طبق قانون تمام بستگان درجه‌یک می‌توانند فوت‌ بستگان و اعضای خانواده خود را ثبت و اعلام کنند. سال گذشته مراجعه‌کننده‌ای داشتیم که نسبت به قرارگرفتن نام همسرش در فهرست فوت‌شده‌ها و عدم‌پرداخت یارانه به همسرش معترض بود و بعد از پیگیری‌های سازمان مشخص شد چندی پیش همین فرد معترض به همراه دو شاهد که از بستگانشان بودند، فوت همسرش را اعلام و ثبت کرده است.»

وی در ادامه صحبت‌های خود می‌افزاید: «داستان این است که در دوره‌ای بعد از زلزله بم، از طرف دولت به متوفیان تسهیلاتی ارایه شد و افرادی هم برای استفاده از این تسهیلات برای بستگان خود اعلام فوتی کردند اما بعد از پرداخت یارانه نقدی با ارایه مدارکی دال بر زنده‌بودن همین افراد، نسبت به عدم پرداخت یارانه نقدی معترض شدند و ادعای این را داشتند که سازمان به اشتباه اعلام فوتی کرده است. البته شاید سازمان ثبت‌احوال به اشتباه کدملی عده‌ای انگشت‌شمار را فوتی اعلام کرده باشد، اما علت مراجعه تمام افراد با این مشکل، اشتباه سازمان ثبت‌احوال نیست.»