همه ما جداول فروش فیلم‌ها و هزینه‌های تولید فیلم‌ها را که اغلب از سوی تهیه‌کننده‌ها و کارگردان‌ها بیان می‌شود، دیده‌ایم. اما تاکنون به این قضیه فکر کرده‌اید که این مبالغ و جمع کل هزینه‌ها از کجا می‌آیند و فهرست هزینه‌های شفاف و واقعی فیلم‌ها را در کدام پروژه ایرانی می‌توان یافت.
به نوشته ایران، از آنجایی که دستمزد هر بازیگر در کشور ما با شایعات و راست و دروغ‌هایی روبه‌روست و هر مخاطبی این امکان را دارد تا با توجه به میزان علاقه خودش دستمزد یک بازیگر و کارگردان را تعیین کند و هیچ مرجعی هم درستی و نادرستی آن را روشن نمی‌کند، معمولاً با برآوردهایی روبه‌رو می‌شویم که اصل مخارج محرمانه و برآورد غیر واقعی به صورت رسانه‌ای وارد دنیای علاقه‌مندان و مخاطبان سینما می‌شود.
با این حال می‌شود به صراحت گفت که تقریباً اغلب دستمزدها به ویژه دستمزد افراد و آثار مرتبط با جامعه همواره همانند یک پیام سری مخفی و غیرشفاف است. حال این دستمزد می‌تواند به یک بازیکن فوتبال تعلق داشته باشد یا به یک بازیگر سینما و یک فیلم.
اگر از سینمای هالیوود و فرهنگ بیگانگان انتقاد می‌کنیم لااقل از کارهای مثبت آن‌ها هم تعریف کنیم. درست است که سینمای اروپا و امریکا با مسائلی روبه‌روست که در برخی از داستان‌های آن شأن انسان‌ها را با چالش روبه‌رو می‌کند اما همین سینما حق مخاطب را در دانستن مخارج یک فیلم و قرارداد بازیگران فیلم مغتنم دانسته و به شعور مخاطب توهین نمی‌کند. اگر یک تهیه‌کننده یا یک کمپانی ادعا می‌کند که x میلیون دلار هزینه ساخت فیلمش شده، از مبلغ قرارداد بازیگران تا دکور و لباس آن فیلم به تفکیک و شفاف برای مخاطب نمایان می‌شود. اما در کشور ما یا بازیگران تمایلی به اعلام دستمزدشان ندارند یا تهیه‌کننده و کارگردان نمی‌خواهند مبالغ عیان شود.
در این صورت است که مخاطب فیلم‌ها فقط یک شنونده است و بعد از مدتی بی اعتماد است و بدبین. بدبین نسبت به اظهاراتی که عوامل یک فیلم برای بزرگ کردن فیلمشان و هزار و یک دلیل خودساخته اعلام می‌کنند. بحث شفاف سازی مناسبات مالی و فنی در سینما را با فریدون جیرانی، داریوش بابائیان و سیدضیاء هاشمی گشودیم با این امیدکه در آینده‌ای نزدیک شاهد اعلام واقعی و درست ارقامی باشیم که بیانگر بسیاری از ناگفته‌های سینمای کشورمان است.
سینمای ما از اساس غیرطبیعی استفریدون جیرانی کارگردان و مجری سابق برنامه سینمایی «هفت» درباره اعلام واقعی یا غیرواقعی بودن مخارج تولید فیلم‌ها و فروش فیلم‌ها بر این باور است که در سینمای ما اعتماد به معنی واقعی وجود ندارد.
وی ادامه می‌دهد: «بحث اعلام آمارهای درست و واقعی در کشور ما هیچ‌وقت نهادینه نشده است و اگر هم آماری از سوی مرکز و نهادی اعلام شده، درستی یا نادرستی آن را هیچ ارگانی کنترل نکرده وحتی مرکزی هم نبوده که افراد و مراکز را ملزم به ارائه آمار درست کنند از این روست که ما هیچ‌گاه نمی‌توانیم به آمارهای اعلام شده اعتماد کنیم و هیچ‌وقت هم نباید در این شرایط انتظار شنیدن واقعیت را داشته باشیم.»
کارگردان فیلم‌های «من مادر هستم» و «قصه پریا» در پاسخ به این سؤال که آیا اعلام غیرواقعی از سوی کدام بخش - خصوصی یا غیرخصوصی - بیشتر است می‌گوید: «متأسفانه در هردو بخش. در بخش خصوصی تهیه‌کننده مبالغ را بیشتر اعلام می‌کند تا بتواند توجیه درستی برای کم داشتن مبلغ تولیدی بتراشد و بتواند از کمک‌های حمایتی مؤسسه، نهاد و یا ارگانی بهره ببرد. در بخش غیرخصوصی هم به خاطر دریافت مبلغ بیشتر، ارقام با اختلاف زیادی بیان می‌شود تا تکلیف همه مبالغ دریافتی روشن شود.»
جیرانی در ادامه به این پرسش که آیا در هالیوود هم آمارها به همین صورت غیرواقعی بیان می‌شود، این‌گونه جواب می‌دهد: «نمی‌توانم بگویم که اطلاعاتم در آن حوزه کامل است اما این را می‌دانم که کمپانی‌های هالیوودی کارشان را بر اساس برآورد آمارها پیش می‌برند و تصمیم‌هایشان بر اساس همین آمارها صورت می‌گیرد. حتی تحلیلگران هم بر اساس همین آمارها تحلیلشان را از یک فیلم به لحاظ سود فروش و انتخاب بازیگران و دستمزد عوامل انجام می‌دهند، از این رو فکر می‌کنم حتی‌الامکان آمار اعلام شده آن‌ها دقیق و درست است و آمار دروغ به همکاران و مخاطبان نمی‌دهند. به هرحال بازدهی درست یک فیلم بر اساس آمار درست آن فیلم قابل بررسی است.»
نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده فیلم «مسافر بهشت» درباره یکی از دلایل آمارهای غیرواقعی تهیه‌کنندگان عنوان می‌کند: «شفافیت در سینمای ایران غیرطبیعی است چراکه بسیاری از همکاران به خاطر فرار از مالیات از اعلام آمار و ارقام هزینه‌ها فرار می‌کنند و نمی‌دانند که با این کار چه تبعاتی را به سینما وارد می‌کنند. البته از آن طرف هم باید این را در نظر داشته باشید که در بعضی مواقع تهیه‌کنندگان اساساً بحث گرفتن کمک و مبالغ تولید از مراکز و ارگان ها را نفی می‌کنند و وقتی شما تحقیق می‌کنید، می‌بینید که در پشت پرده چه اتفاقاتی افتاده و شخص تهیه‌کننده چه مبلغی از کدام مرکز اخذ کرده است.»
فریدون جیرانی در پاسخ به سؤال چرا بازیگران تمایلی به اعلام رقم دستمزدشان ندارند خاطرنشان می‌کند: «به اعتقاد من جو جامعه ما طوری نیست که بازیگران بتوانند مبالغ دستمزدشان را به صورت واقعی اعلام کنند بهطوریکه اگر اعلام شود که فلان بازیگر در بهمان فیلم x میلیون تومان گرفته، بازتاب خوبی برای او نخواهد داشت.»
وی در ادامه می‌گوید: «البته این بخش از سؤال شما هم به همان مبحثی مرتبط است که پیشتر گفتم. اگر در هالیوود آمار و ارقام به درستی مشخص می‌شود، دستمزد بازیگر هم به تناسب آن آمار متغیر خواهد شد به صورتی که اگر در دو فیلم آخر فروش خوبی حاصل فیلم نشود و از دستمزد آن بازیگر کاسته خواهد شد اما در ایران به خاطر همین آمار دروغ بازیگران هر قیمتی را که دوست دارند بدون هیچ اصولی طلب می‌کنند و اگر هم بگویید چرا! خواهد گفت که چرا ندارد همین است که من می‌گویم وقتی چرا و سؤال وجود نداشته باشد بدون تردید جواب هم وجود ندارد.»
فرار از مالیات، یکی از دلایل اعلام آمارغیرواقعیاستداریوش بابائیان یکی از تهیه‌کنندگان سینماست که تاکنون بیش از 30 فیلم را تهیه کرده، او در رابطه با بحث واقعی بودن مبالغ عنوان شده از سوی تهیه‌کنندگان فیلم‌ها بابت هزینه تولید می‌گوید: «بزرگترین مشکل ما در این بحث رانت خواهی است و در اغلب مواقع وقتی وارد جزئیات مخارج شوید خواهید دید که مبالغ عنوان شده کذب هستند.»
وی در ادامه تصریح می‌کند: «در کشور ما تهیه‌کنندگان به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ شخصی و دولتی. در دسته نخست اغلب مبالغ را طوری عنوان می‌کنند که بدانند برمی‌گردد و نگرانی بازگشت هزینه‌ها دغدغه آنهاست در گروه دوم هم برخی مواقع مبالغ به طریقی اعلام می‌شود که سود زیادی را نصیب تهیه‌کننده کند.»
بابائیان در پاسخ به این سؤال که اعلام نادرست مبالغ تولید و فروش فیلم‌ها و حتی دستمزد بازیگران و عوامل اصلی چه منفعتی برای مجموعه یک فیلم دارد، عنوان می‌کند: «اغلب به خاطر نبود صداقت و فرار از مالیات چنین می‌کنند، کاری که امروزه در بین بازیکنان فوتبال هم وجود دارد. به هرحال وقتی یک بازیگری در سینما بابت 5 - 4 ماه کار 650 میلیون تومان درآمد کسب می‌کند از عنوان کردن دستمزدش طفره می‌رود.»
تهیه‌کننده فیلم‌هایی چون «یک فراری از بگبو»، «مزاحم» و «بازنده» در انتها تنها راهکار برون‌رفت از این معضل و شفافیت در دخل و خرج فیلم‌ها را حرکت به سمت خصوصی‌سازی عنوان می‌کند و می‌گوید: «بهترین حالت خصوصی شدن تولیدات سینمایی است و حمایت از اتحادیه ما. امیدوارم همان‌طوری که دکتر ایوبی درباره بودجه اختصاص یافته به سینما فرموده‌اند بیشتر برای تبلیغات و ساخت سالن‌های سینماها و کارهای پایه‌ای این صنف به کار برده شود تا همانند 8 سال گذشته دچار مشکلات عدیده اینچنینی نشویم.»
مخارج اعلامی قابل اعتماد نیستسید ضیاء هاشمی تهیه‌کننده سینما درباره اعلام رقم هزینه تولید بر این باور است که اعلام این ارقام و اعداد تحقیقاً قابل اعتماد نیست و دوستان بنابه دلایلی در رابطه با مسأله هزینه‌ها همواره می‌خواهند راز نگهدار باشند.»
وی در ادامه می‌گوید: «وقتی باید در متن یک خطی طرح یا همه چیز داستان برای تهیه‌کننده روشن باشد، می‌بینیم که اغلب یک طرح بی‌سر و ته داده می‌شود و توجیه هم آن است که داستان ممکن است لو برود و فرد دیگری آن را بسازد و کلاهبرداری شود و هزینه کار ما نابود خواهد شد چه انتظاری می‌توان از تهیه کننده‌ها داشت.
تهیه‌کننده فیلم‌های «اعتراض» و «شوکران» تصریح می‌کند: «مطمئن باشید که در 99 درصد از مواقع رقم هزینه‌ها واقعیت ندارد. چراکه در اغلب کارهای دولتی تهیه‌کنندگان کارشان را با شبهاتی انجام می‌دهند و سایرین را با علامت سؤال بی‌پاسخ روبه‌رو می‌سازند که این مبالغ میلیاردی از کجا می‌آید و به کجا می‌رود و در نتیجه خواهیم دید که 10 میلیارد هزینه می‌شود اما 150 میلیارد اعلام می‌شود.»
هاشمی در پاسخ به این سؤال که آیا ارقام فروش فیلم‌ها قابل اعتماد هست یا خیر. جواب می‌دهد: «اعلام درستی و نادرستی ارقام فروش در مجلات، روزنامه‌ها و برنامه هفت قابل استناد نیست چون برخی از تهیه‌کننده‌ها در این مبحث هم، بازی در می‌آورند. به همین خاطر اگر قرار باشد به مرجع مطمئنی رجوع کنیم، بی‌شک شورای صنفی سینما می‌تواند رقم درست، واقعی و همین‌طور قابل استناد را اعلام کند.»
تهیه‌کننده فیلم‌های «روز فرشته» و «عروس» در پاسخ به این پرسش که آیا اختلاف‌های مبالغ عنوان شده را می‌توان در زمره اختلاف‌های فاحش قرار داد و علت این شیوه اعلام چیست، تصریح می‌کند: «اعلام ارقام تولید و فروش فیلم‌ها در آثار شخصی ممکن است به خاطر مسائل روانی تهیه‌کننده‌ها با اختلاف‌های اندکی بیان شود که اغلب به خاطر بزرگ کردن آثارشان است. اما در آثاری که بودجه آن از منابع خاصی تأمین می‌شود، بیشتر مسائلی چون رانت خواهی بیشتر تهیه‌کنندگان مطرح است و متأسفانه هزینه سازی. بهطوریکه تهیه‌کننده مربوطه با درست کردن مبالغی که اصلاً واقعی نیست سعی دارد هزینه اخذ شده را تا ریال آخر مال خود کند. به هرحال ما سینمایی‌ها به خوبی می‌دانیم که مبالغی مثل 150 میلیارد برای ساخت یک فیلم از کجا آمده و به کجا رفته ودر عین حال به هیچ عنوان هم درباره مخارج تولید آن شفاف‌سازی نشده است.»
وی می‌گوید: «مطمئن باشید هر تهیه‌کننده حرفه‌ای که چند اثر را تولید کرده یکبار بیننده هر فیلمی باشد می‌تواند مبالغ هزینه شده کل فیلم را با یک نگاه برآورد کند از این روست که وقتی یک فیلم غیر‌شخصی را می‌بینیم می‌دانیم که تا کجای این اعلام‌ها خلاف واقع است و بی‌صداقتی وجود دارد.»
هاشمی در ادامه بهترین راهکار برای برون‌رفت از این مشکل را اعتلای حوزه سندیکایی در بحث سینما می‌داند و خاطرنشان می‌کند: «بایستی بخش صنفی و سندیکایی سینما را فعالتر کنیم و بتوانیم با دقت زیاد بحث صداقت در همه امور از جمله همین بحث ارقام تولید و فروش را بسترسازی و همه‌گیر کنیم از سوی دیگر هم دولت ناظر کار ما باشد و در مواقعی که لازم می‌داند صنف را مورد بازخواست قرار دهد.»
