براساس تازه‌ترین گزارش مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی، جهان باید خود را برای مواجهه با تغییرات اقلیمی ناشناخته آینده آماده کند. براساس این گزارش ـ که روز پنجشنبه 14 فروردین 93 ارائه شد ـ هنوز عدم قطعیت‌های زیادی درباره تاثیر تغییرات جوی وجود دارد.
در نتیجه اگر ما انسان ها خواستار بقا و کامیابی در مواجهه با این تغییرات ناشناخته هستیم؛ به جای آن که بخواهیم پس از وقوع تهدیداتی همچون سیکلون ها (جریان های هوا در اطراف مناطق کم فشار که مسیر چرخش هوا در آنها با گردش زمین یکی است) راه چاره پیدا کنیم، بهتر است از اکنون در ساخت و سازهای خود بیشتر به مسائلی نظیر سازگاری و انعطاف پذیری توجه کنیم و مشخصا شهرهایی بسازیم که واکنش آنها در تناسب کامل با شرایط آب و هوایی پیش رو باشد.
به گزارش جام جم، مجله نیوساینتیست در مقاله اخیر خود تلاش کرده تازه ترین موارد را در گزارش مجمع زیر ذره بین بگذارد و به این جمع بندی برسد که وقتی صحبت از تلاش های انسانی برای مقابله با تغییرات اقلیمی است، دقیقا منظور چیست. این مجله به استثنای مقاله مذکور، مقاله دیگری را هم با عنوان «چگونه تغییرات اقلیمی بر جایی که در آن زندگی می کنید، تاثیر می گذارد؟» ارائه کرده که در آن مقاله نیز به برخی تاثیرات کلیدی اشاره شده است. سوالات ذیل مواردی است که از سوی نویسنده مقاله نیوساینتیست مطرح شده و تعدادی از نویسندگان مجمع بین المللی تغییرات آب و هوایی نیز به آنها پاسخ داده اند.
در گزارش اخیر مجمع بین المللی آب و هوا مشخصا چه مواردی دستخوش تغییر شده است؟
پیش بینی ها تعمدا در این گزارش مبهم است. در واقع بیشتر به مسائلی نظیر این که چه نوع آب و هوایی را باید انتظار داشت یا این که تغییرات چگونه بر زندگی انسان ها تاثیر خواهد گذاشت، اشاره شده که البته همه این موارد در گزارش سال 2007 میلادی (1386 هجری شمسی) به زبانی مستدل و محکم بیان شده بود. در گزارش اخیر، همان موارد البته با لحنی محتاطانه تر بیان شده است. مقیاس و زمان اغلب تاثیرات منطقه ای و حتی اشکال برخی از آنها اکنون دیگر به نظر نویسندگان قطعی نیست. به عنوان مثال در گزارش سال 2007 پیش بینی شده بود شدت سیکلون ها در آسیا بین 10 تا 20 درصد بیشتر خواهد شد، اما در گزارش اخیر چنین ادعایی مطرح نشده یا فرضا در آن گزارش برآورد شده بود که تغییرات اقلیمی در اواخر دهه حاضر، یک چهارم از جمعیت یک میلیاردی آفریقا را بشدت با بحران کمبود آب مواجه خواهد ساخت، اما در گزارش اخیر از ذکر چنین ارقامی آن هم با اطمینان پرهیز شده است. گزارش حتی اکثر پیش بینی های قطعی راجع به کمبود آب را که قبلا در پیش نویس به آنها اشاره شده بود، با تردید مطرح ساخته است. اشاراتی همچون تاثیرپذیری صدها میلیون نفر از افزایش سطح آب دریاها به طور کامل از خلاصه گزارش حذف شده است. حتی بیاناتی درباره تاثیرپذیری غلات از درجه حرارت های بیشتر هم دیگر به چشم نمی خورد. دکتر جین پالوتیکوف از دانشگاه گریفیث استرالیا که خود شخصا در نگارش گزارش سال 2007 شرکت داشته، می گوید: «شخصا تصور می کنم گزارش اخیر کمی به عقب بازگشته و این می تواند نشانه خوبی باشد. در چهارمین گزارش ارزیابی ما تلاش به انجام کاری داشتیم که عملا ناممکن بود و گزارش پنجم احتمالا به نوعی تلاش در برقراری تعادل لازم دارد.»
آیا این به آن معناست که دانسته های ما در حال حاضر کمتر از گذشته است؟
دکتر اندی پیتمن از دانشگاه نیوساوت ولز استرالیا در این باره می گوید: «اساسا خیر. در حقیقت اشاره به تغییر نسبت به بیان دقیق مقیاس آن از نظر علمی نه تنها صحیح تر است بلکه حتی توجیه آن هم راحت تر است.» دکتر دیوید کارولی از دانشگاه ملبورن می گوید: «اکنون ما نسبت به ندانسته های خود بیشتر آگاه هستیم. درک ما از مسائلی نظیر عدم قطعیت ها در تعیین وضع جوی منطقه ای، نسبت به دهه های قبل بیشتر شده است.» دکتر پیتمن در ادامه می افزاید: «به عنوان مثال اگر سیستم نسبت به کل میزان بارندگی حساس باشد، فهمیدن آن راحت است، اما اگر نسبت به زمان حساس باشد، درک آن سخت می شود و در نهایت اگر سیستم نسبت به شدت بارندگی حساس باشد، کار خیلی سخت تر است.»
آیا اطلاعات ما در مجموع پیرامون تاثیرات ناشی از تغییرات اقلیمی کم است؟
نه کاملا. حداقل هنوز در فصول پیش نویسی که سال گذشته ارائه شد و گزارشی که بناست هفته آینده منتشر شود، موارد متعددی از پیش بینی های قطعی وجود دارد. پیش بینی های قطعی مشخصا عبارتند از: احتمال بارندگی بیشتر در برخی قسمت های آفریقا، موج های گرمای بیشتر در جنوب اروپا و البته خشکسالی های مکرر در استرالیا. از طرف دیگر شکی نیست که سطح آب دریاها هم نسبت به قبل بالاتر خواهد آمد.
چگونه می توان آگاهی لازم را درباره مواردی که قطعیت وجود ندارد، به دست آورد؟
این مساله ای است که گزارش اخیر مشخصا با آن سروکار دارد. در بسیاری موارد، عدم قطعیت راجع به مقیاس یا ابعاد یک پدیده است. در نتیجه انتخاب گزینه ها سخت نیست. دکتر کارولی می گوید: «در یک مثال ساده می توان موضوع را به این صورت تشریح کرد که وقتی اتومبیل با دیواری برخورد می کند، دیگر مساله این نیست که سرعت آن 70 کیلومتر در ساعت بوده یا 80 . مساله مهم این است که در هر صورت شما باید کمربند را بسته باشید. در نتیجه وقتی صحبت از افزایش سطح آب دریاها یا افزایش موج های گرما می شود، عدم قطعیت ها مشخصا تاثیری بر آنچه ما انسان ها باید انجام دهیم از جمله این که دیوارهای محافظ در برابر جریان آب بسازیم یا از وسایل خنک کننده استفاده کنیم ندارند، اما در مواردی نظیر ریزش باران در قاره آفریقا که میزان آن اغلب نوسانات زیادی دارد، عملا مدل ها از ارائه یکسری پیشنهادهای مناسب عاجز هستند. لذا تمام آنچه دانشمندان می دانند، صرفا به این محدود می شود که میزان بارندگی ها متغیر است و نه چیزی بیشتر. به گفته دکتر پیتمن، هواشناسان مشخصا درباره تغییرات طبیعی منطقه ای چیز زیادی نمی دانند. تنها چیزی که از آن مطمئن هستند بروز برخی تغییرات شگرف در یکسری مناطق خاص است. جدای از اینها باید به این مساله هم اشاره کرد که همیشه کارهایی وجود دارد که انجام آنها می تواند مفید باشد. شاید یکی از مهم ترین تمهیدات این است که فقر ریشه کن شود. گزارش اخیر به این مساله اشاره می کند که فقر حتی سایر تاثیرات را هم تشدید می کند. لذا بخش اعظم پیشنهادها بر کاهش فقر متمرکز شده. مجمع بین المللی تغییرات آب و هوایی پیشنهاد می کند به این افراد کمک شود از مناطق بحرانی فاصله بگیرند. علاوه بر آن مجمع بین المللی تغییرات آب و هوایی به تمام کشورهای جهان پیشنهاد می کند اقتصاد خود را در جهات گوناگون پرورش دهند. بسیار دیده شده کشورهایی که اقتصاد آنها بر پایه کشاورزی بوده، بر اثر یک دوره سیلاب بشدت آسیب دیده اند. این مجمع همچنین پیشنهاد می کند که کشورها راه هایی پیدا کنند تا از میزان آسیب پذیری آنها نسبت به تغییرات ناگهانی جوی کاسته شود. این مساله به معنای مدیریت صحیح منابع ازجمله منابع آب است. به طور خلاصه می توان گفت ما انسان ها باید انعطاف پذیری خود را نسبت به تغییرات اقلیمی بیشتر کنیم و این مساله ای است که انجام آن حتی اگر شرایط جوی باثبات باشد، عاقلانه است. به گفته دکتر کارولی اغلب زیرساخت های کنونی در برابر شرایط اقلیمی پایدار نیست و در این ارتباط شاید تنها یک اشاره مختصر به عواقب سیلابی که اخیرا در انگلستان رخ داد، کافی باشد. کارولی افزود: «ما در حال حاضر حتی در کشورهای به اصطلاح پیشرفته هم زیرساخت های منعطف و بادوامی نداریم.»
آیا می توان بدون درک آنچه واقعا در جو در حال وقوع است، مقدمات سازگاری با آن را فراهم ساخت؟
بدون تردید خیر. براساس مطالعات بانک جهانی که سال 2010 میلادی (1389 هجری شمسی) انجام شد، در حال حاضر سازگاری با تغییرات اقلیمی در سطح جهان بسیار اندک است. از نظر رقمی احتمالا حتی کمتر از یک درصد آنچه باید باشد هم نیست. در نتیجه به گفته دانشمندان هنوز کارهای زیادی مانده که می توان انجام داد، اما این درست است که پیش بینی ناپذیری، آمادگی برای مقابله با برخی تهدیدات را بسیار سخت می کند. در آفریقا یک سیلاب ساده می تواند براحتی میلیون ها نفر را بی خانمان کند یا خشکسالی حتی می تواند عواقب بسیار تلخ تری برای این مردم به همراه داشته باشد، اما لزوما مشخص نمی شود چه بلاهای دیگری می تواند بر سر مردم در جنوب صحرای آفریقا بیاید. دکتر پالوتیکوف می گوید: «با توجه به همه این عدم قطعیت ها، پیدا کردن استراتژی های صحیح برای بخش هایی از آفریقا کار بسیار سختی است.» اما وی همچنین باور دارد مشکل بزرگ تر بسیاری از کشورهای آفریقایی این است که سازگاری لازم را با شرایط محیطی ندارند. به گفته دکتر پیتمن، بزرگ ترین عدم قطعیت درباره تاثیرات تغییرات اقلیمی، آن اتفاقی نیست که می افتد بلکه سوال اینجاست که چه نوع تغییرات اقلیمی می تواند برای جوامع مختلف تهدیدکننده قلمداد شود؟
آیا برای متوقف کردن تاثیرات مخرب ناشی از تغییرات اقلیمی خیلی دیر شده است؟
دانشمندان باور دارند که مهم نیست چقدر، اما در هر صورت روند گرمایش جهانی قطعا ادامه پیدا خواهد کرد. از دید آنها افزایش سطح آب دریاها صدها میلیون نفر را صرف نظر از این که بشر بتواند انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از فعالیت های انسانی را مهار کند یا نه، دیر یا زود تحت تاثیر قرار خواهد داد. در نتیجه بهتر است هرچه سریع تر امکان مقابله با چنین شرایطی را مهیا کرد. با وجود این که مجمع بین المللی تغییرات آب و هوایی این مساله را در خلاصه گزارش اخیر خود به طور مشخص ذکر نکرده، اما تحقیقات اخیر ثابت کرده حتی 2 درجه سیلسیوس افزایش درجه حرارت محلی کافی است تا میزان محصول بسیاری از غلات عمده نسبت به قبل تغییری فاحش داشته باشد. با این حال لازمه برداشتن یک گام موثر این است که میزان انتشار گازهای گلخانه ای کاهش پیدا کند. این راه قطعا می تواند شانس بیشتری را برای اجتناب از وقوع اتفاقات بدتر فراهم سازد. کاهش انتشار گازهای گلخانه ای می تواند بروز تاثیرات مخرب ناشی از تغییرات اقلیمی را حداقل چندین دهه به تاخیر بیندازد و این مساله کمک خواهد کرد راهی برای سازگاری بیشتر با محیط پیدا شود.
گزارش های متعدد با مفاهیم یکسان
گزارش اخیر، دومین گزارش از مجموع سه گزارشی است که بنا بوده در پنجمین دوره از ارزیابی های جامع مجمع بین المللی تغییرات آب و هوایی ارائه شود. بخش اول این گزارش که سال گذشته ارائه شد، به طور مشخص مباحث فیزیکی علوم جوی را تحت پوشش قرار داد. گزارش پیشین با قطعیت کامل بیان داشت آنچه از آن با عنوان تغییرات جوی یاد می شود، در حال وقوع است و این مساله بی تردید ریشه در فعالیت های انسانی ازجمله انتشار گازهای گلخانه ای دارد، اما گزارش اخیر بر تاثیرات ناشی از تغییرات اقلیمی و این که ما انسان ها چگونه باید خود را با آنها تطبیق دهیم، تاکید دارد. گزارش سوم این مجموعه نیز که قرار است طی ماه جاری ارائه شود، بر چگونگی کاهش گازهای گلخانه ای و راه حل های مرتبط با آن تاکید خواهد داشت. آخرین گزارش این مجمع احتمالا به پیش بینی هایی مطرح شده در گزارش های پیشین ازجمله گزارش سال 2007 میلادی (1386 هجری شمسی) هم گریزی خواهد داشت. بر مبنای اطلاعاتی که سال گذشته از این مجمع به خارج درز کرد، گویا نویسندگان در حین ویرایش نهایی تعمدا از اشاره به بسیاری از اطلاعات موثق خودداری کرده اند، اما مجمع بین المللی تغییرات آب و هوایی اعلام کرده اغلب نمی توان تاثیرات تغییرات اقلیمی ازجمله خشکسالی، توفان و سیلاب را در یک محل مشخص پیش بینی کرد. به جای آن مجمع بیشتر بر این مساله تاکید دارد که انسان ها باید بتوانند خود را با شرایط و عدم قطعیت ها تطبیق دهند و این مساله را به چالش می کشد که تنها راه مقابله با تغییرات گسترده جوی، مقاوم سازی اصولی ابنیه و شهرهاست. کریس فیلد از موسسه علمی - پژوهشی کارنگی و نایب رئیس مجمع ـ که یکی از نویسندگان این گزارش نیز است ـ می گوید یکی از پیام هایی که نه تنها از گزارش های مجمع بین المللی تغییرات آب و هوایی بلکه حتی از بسیاری شواهد و قرائن تاریخی برمی آید، این است که آینده هیچ گاه مطابق پیش بینی ها نخواهد بود. این به آن معناست که برای مواجهه با طیف وسیعی از احتمالات ممکن جوی باید هوشمندانه آماده شد.
