سيدباقر پيشنمازي در سرمقاله روزنامه رسالت نوشت:
يكي از ظرفيت‌هاي ممتاز فرهنگي كشور، نماز جمعه است(1) و در سالي كه پرچم فرهنگ را به عنوان شعار خود بر افراشته‌ايم در اين حوزه نيز بايد چند گام اساسي به جلو برداريم.
دست خدا با جماعت است و اجتماع مسلمانان از عناصر مهم اقتدار و پيشرفت آنان است.
جلوه‌هاي باشكوه عظمت و معنويت در مسجد الحرام (2)، عرفات، مشعر و سرانجام توانمندي براي طرد شيطان در منا و نمازهاي جمعه و جماعت و اجتماع در زيارتگاه‌هاي معصومين عليهم‌السلام و اعتكاف و اجتماعات محرم و صفر و رمضان و روز جهاني قدس و... از جمله مواردي است كه به مسلمانان اقتدار و عظمت بخشيده و در دل دشمنان آنان نيز رعب ايجاد كرده است.
قرآن كريم، مسلمانان را مامور به ساماندهي عناصر قدرت كرده است. (3) قدرت در نگرش اسلام، خاستگاه فرهنگي دارد (4) و براي دفاع و مقاومت در برابر سپاه باطل به كار گرفته مي‌شود تا پرچم دين حق در اهتزاز بماند. (5)
شناخت و بهره‌گيري صحيح و جامع از ظرفيت‌هاي فرهنگي از جمله زمينه‌هاي پرورش و حفاظت انسان‌هاي مومن، آگاه و متعهد است (6) و همين انسان‌هاي پرورش يافته نظام تربيتي و فرهنگي اسلام هستند كه عناصر اصلي قدرت را به وجود مي‌آورند. هشت سال دفاع مقدس در برابر همه قدرت‌هاي دنيا و سربلند بيرون آمدن از آن فقط به دليل انسان‌هاي بصيري بود كه هم جبهه حق و امام آن را خوب مي‌شناختند و هم جبهه باطل و امام كفر را.
هنر بزرگ انسان‌شناسي امام خميني (ره) از تهديد، يك فرصت ساخت و عرصه‌هاي دفاع مقدس به عرصه رشد و شكوفايي استعدادها و پرورش رزمندگان و سرداراني تبديل گرديد كه همچنان نام و جهادشان به عنوان نشان افتخار بر سينه ملت بزرگ ايران مي‌درخشد.
نماز جمعه از ظرفيت‌هاي ارزشمندي براي تحصيل دستاوردهاي فرهنگي بزرگ برخوردار است و نبايد به حداقل بهره‌وري آن بسنده كرد. (7)
آنچه كه در سيماي نماز جمعه امروز ما قابل مشاهده است (صرف نظر از برخي كلانشهرها) جمعيت غالب (از همان تعداد محدود شركت كننده) جمعيت سالمندان و ميانسالان هستند. در صورتي كه نسل آينده‌ساز و مورد تهاجم دشمن به بهره‌گيري از فضاهاي فرهنگي سالم و موثر كه بتواند آنها را در تدبر و تفكر و توانمندي تشخيص حق و انتخاب صحيح، ورزيده سازد (8) نيازمندترند چرا كه در آينده نزديك مديريت كشور به آنها سپرده مي‌شود و بايد بتوانند در اقيانوس پرتلاطم و پرخطر فعلي، كشور و ميراث انقلاب را به ساحل آن برسانند.
اگر نماز جمعه و نحوه برگزاري آن از جاذبه‌هاي لازم برخوردار باشد (9) شاهد غالب شدن جمعيت جوان و حضور خودجوش و داوطلبانه آنان خواهيم بود.
مخاطب شناسي، اعتمادسازي، نيازسنجي، نظرسنجي و اثرسنجي از جمله عوامل زمينه‌ساز شناخت صحيح نسبت به نيازها، دغدغه‌ها، پرسش‌ها و مسائل جوانان است و در صورت به دست آمدن اين شناخت و بهره‌گيري از آن براي مهندسي نحوه برگزاري نماز جمعه و نحوه انتخاب موضوع و اولويت‌هاي خطبه‌ها، مي‌توان به بازگشت جوانان به نماز جمعه شهرشان اميدوار شد.
اگر چه در سال‌هاي گذشته اقدامات خوبي در شوراي مركزي سياستگذاري در جهت جوانگرايي در انتخاب ائمه جمعه و ساماندهي ستادها آغاز شده اما به دليل پيچيدگي‌ها و برخي ملاحظات هنوز به شتاب و شمول مورد انتظار نرسيده است و لذا نماز جمعه‌اي كه بايد حقايق را براي جوانان بيان كند (10) و راه‌هاي عملي رسيدن به تقوا و پرهيزكاري را ترسيم نمايد (11) و با ايجاد اميد به موتور محرك فرهنگي جامعه (12) تبديل شود به دليل عدم اهتمام كافي به مطالبات و اقتضائات حضور نسل جوان و ساز و كارهاي جلب اعتماد آنان، با نقطه مطلوب فاصله جدي دارد.
اكنون شوراي مركزي سياستگذاري ائمه جمعه با توجه به عزم ملي براي تحقق شعار سال، مي‌تواند در امر تحول و نوسازي روش‌ها پيشقدم شده و با آسيب‌شناسي وضع موجود و بهره‌گيري از صاحب‌نظران و خصوصا جوانان نخبه و تعميم تجربه‌هاي موفق بعضي از استان‌ها، گام‌هاي بلندي را براي افزايش جاذبه نحوه برگزاري نماز جمعه بردارد و ستادهاي نماز جمعه در سراسر كشور را به جهت كيفي براي تحول پيش رو متناسب‌سازي نمايد.
براي برداشتن اولين گام چند پيشنهاد ديگر ارائه مي‌شود:
1- اتخاذ تدابير مناسب براي افزايش محبوبيت و جاذبه رفتاري امام جمعه محترم از طريق ارتباط گسترده‌تر با جوانان و حضور در اجتماعات آنان و تشكيل جلسات مشورتي و فرصت‌سازي براي ارتباط آسان جوانان با ايشان قبل از شروع مراسم نماز جمعه و در همان محل.
برخي از ائمه جمعه محترم هم اكنون و در اجراي رهنمود مقام معظم رهبري مبادرت به ورزش از جمله كوهپيمايي مي‌كنند و اين يك نمونه فرصت‌سازي براي ارتباط صميمي‌تر نمازگزاران و خصوصا جوانان با ايشان است و مي‌تواند توسط شوراي سياستگذاري مورد تقدير واقع شده و تعميم يابد.اولين امام جمعه و نماينده ولي امر مسلمين كه از سوي پيامبر اكرم (ص) به شهر مدينه اعزام شد مصعب بن عمير 17 يا 18 ساله بود. قبل از مراجعه ميانسالان و سالمندان، جوانان مدينه به او روي آوردند چون زبان يكديگر را بهتر مي‌فهميدند. گرايش جوانان به مصعب زمينه گرايش خانواده‌هاي آنان را نيز فراهم كرد و مصعب خيلي زود اختلافات ريشه‌دار يثرب را از ميان برداشت و با برپايي اولين نماز جمعه به دستور نبي مكرم (ص) وحدت و همبستگي و همگرايي را به وجود آورد. مصعب اضافه بر جاذبه رفتاري و اشراف به قرآن و معارف اسلامي از قامتي بلند و چهره‌اي زيبا بهره‌مند بود و در عين حال از ساده‌پوشي برخوردار بود به گونه‌اي كه اين ساده‌پوشي و لباس‌هاي كهنه او كه در پي ترك خانواده ثروتمند به خاطر اسلام اتفاق افتاد، موجب تاثر نبي اكرم اسلام (ص) و جاري شدن اشك در چشمان مباركشان گرديد.
2- انتخاب موضوع خطبه‌ها براساس نيازهاي اساسي و اصلي جوانان صورت گيرد. پرسش‌هاي جوانان و نوجوانان و موضوع‌ها و دغدغه‌ها و نيازهايشان از طريق اعلام شماره پيامك يا پست الكترونيكي و يا حداقل صندوقي كه در محل نماز جمعه يا محل اجتماعات جوانان در محيط‌هاي آموزشي يا ورزشي نصب مي‌شود قابل استعلام است.
3- مراسم اصلي نماز جمعه در حداقل زمان ممكن برنامه‌ريزي و اعلام و رعايت گردد. كليه فوق برنامه‌ها به قبل از شروع مراسم منتقل شود تا در صورت برخورداري از جاذبه لازم علاقه‌مندان خود را به صورت داوطلبانه جذب كند.
برنامه‌هاي اقماري و جانبي قبل از نماز و بين نماز جمعه و عصر و بعد از نماز عصر، مراسم را براي نمازگزاران و خصوصا جوانان، طولاني، خسته كننده و ملال‌آور نسازد.
در احاديث ما بر كوتاه بودن زمان خطبه‌ها تاكيد شده و در قرآن كريم نيز به خاتمه مراسم بلافاصله بعد از اتمام نماز جمعه تصريح گرديده است. (13)
در صورتي كه اكنون بعد از نماز جمعه اطلاعيه‌هاي متعدد قرائت مي‌شود، اعانه جمع‌آوري مي‌گردد و گاهي ميهمانان ويژه سخنراني مي‌كنند و بعد، نماز عصر خوانده مي‌شود!
4- خطبه‌ها كاملا به زبان مخاطب ارائه شوند و لذا امام جمعه محترمي كه عبارات عربي در آغاز خطبه‌ها و دعاهاي عربي پايان خطبه‌ها را بدون ترجمه به فارسي بيان مي‌كند و در ميان خطبه‌ها گاهي تكيه كلام‌ها، ضرب‌المثل‌ها و نقل قول‌هاي بدون ترجمه بيان مي‌كند نمي‌تواند با مخاطب جوان خود ارتباط برقرار كند و او را اقناع نمايد.
5- زيبايي، نظافت، نظم و تهويه مناسب محل برگزاري نماز جمعه و نحوه رفتار با جوانان و نوجوانان و حتي كودكان و تكريم آنان در نگرش نسبت به نماز جمعه و دل بستن به آن بسيار موثر است.
6- بهره‌گيري از مشورت جوانان در مورد احياي ظرفيت‌هاي گوناگون فرهنگي اجتماعي نماز جمعه و نقش سپاري جدي و متناسب با كرامت و همت و توان آنان در اداره نماز جمعه و انجام حمايت‌هاي لازم، و شناور بودن اين فرصت براي ساير جوانان و نوجوانان، زمينه اقبال بيشتر به نماز جمعه را فراهم مي‌سازد.
7- زمان و مكان برگزاري نماز جمعه به عنوان ستاد پشتيبان جواناني كه به صورت خودجوش در طول هفته در سطح شهر اقدام به فعاليت فرهنگي مي‌كنند، ايفاي نقش كند و زمينه همبستگي و همگرايي و هم‌افزايي بين آنان را فراهم نمايد.البته ائمه جمعه و ستادهايي كه از قبل زمينه‌هاي لازم براي حضور خودجوش و داوطلبانه جوانان را فراهم كرده‌اند شايسته تقدير هستند و چقدر مناسب است كه شوراي مركزي سياستگذاري هر سال طي مراسمي از ستادهاي موفق تقدير به عمل آورده و اطلاع‌رساني نمايد.
--------------------------------
پي‌نوشتها:1- مقام معظم رهبري: يكي از بهترين ابزارهاي فرهنگي نماز جمعه است، نماز جمعه يك تريبون فرهنگي است. 21/6/73
2- جعل الله الكعبه البيت الحرام قياما للناس... سوره مائده آيه 97
3- و اعدوالهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخيل ترهبون به عدوالله و عدوكم... سوره انفال آيه 60
4- ولاتهنوا ولاتحزنوا و انتم الاعلون ان كنتم مومنين. سوره آل‌عمران آيه 139
5- هو الذي ارسل رسوله بالهدي و دين الحق ليظهره علي الدين كله و لوكره المشركون سوره توبه آيه 33
6- مقام معظم رهبري: در نگرش به عرصه فرهنگي كشور ما بايد به تربيت نيروي انساني توجه كنيم. 21/9/68
7- مقام معظم رهبري: اگر يك ملتي به خود نيايد، خود را قوي نكند ديگران به او زور مي‌گويند... ما اولا استعداد قوي شدن داريم. امكانات و ظرفيت‌ها هم زياد داريم. 1/1/93
8- مقام معظم رهبري: منبر نماز جمعه مي‌تواند نقش مهمي را در واداشتن مردم به تدبر و تفكر ايفا كند. 30/2/78
9- مقام معظم رهبري: ائمه جمعه و ديگر دست‌اندركاران هم بايد جاذبه‌هاي نمازجمعه را روز به روز بيشتر كنند. 5/5/81
10- مقام معظم رهبري: نسل جوان ما تشنه حقيقت، فهميدن و آگاه شدن است، نمازهاي جمعه بايد بتواند اين تشنگي را به نحو نيكوتر رفع كند. 5/5/81
11- مقام معظم رهبري: يكي از مهم‌ترين سرفصل‌هاي نماز جمعه توصيه به تقوا است البته اين‌گونه تقوا فقط با گفتن و توصيه كردن تحقق پيدا نمي‌كند. 5/5/81
12- مقام معظم رهبري: خطبه بايد به مردم اميد ببخشد، اگر اميد نبود حركت نخواهد بود. 21/6/73
13- فاذا قضيت الصلاه فانتشروا في الارض و ابتغوا من فضل‌الله و اذكروا الله كثيرا لعلكم تفلحون سوره‌جمعه آيه10
