محققان دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر موفق به استخراج و شناسایی سم مرگبار نماتوسیت عروس دریایی خلیج فارس شدند.
نسرین هداوند، دانشجوی دوره کارشناسی ارشد رشته شیمی دریای دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر در گفت‌وگو با ایسنا، در تشریح طرح پژوهشی که آن را در قالب پایان‌نامه خود ارائه کرده است، اظهار کرد: بسیاری از بی‌مهرگان دریایی مانند عروس دریایی، شقایق دریایی و مرجان‌ها در شاخه Cnidarians قرار دارند که از جمله مهمترین وجوه تمایز فیزیولوژی این گونه‌ها، به اجزای بیولوژیکی فعال و اندامک موجود در سلول‌های ویژه‌ای به نام nematocyt موجود در بدنشان مربوط می‌شود. این اندامکها با سم پر شده‌اند و پس از تحریک مناسب محتوای آن تخلیه می‌شود.
وی افزود: گزش تصادفی توسط عروس دریایی سمی می‌تواند به آسیبهای شدید موضعی و سیستماتیک و در برخی موارد به مرگ منجر شود. عروس دریایی گونه‌ای از بی مهرگان است که در شاخه نیداریا طبقه‌بندی می‌شود. نام شاخه از نام سلول‌های گزنده یا کیندوسیتهایی که در روی بازوها، در اطراف دهان یا در نقاط دیگر بدن این جانوران قرار دارند، گرفته شده است. هر سلول گزنده حاوی یک نماتوسیت شاخی و یک کپسول حاوی رشته‌ای فنر مانند و توخالی درون آن است. محرکهای مناسب، سبب پرتاب شدن ناگهانی نماتوسیت می‌شوند.
دانشجوی دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر تصریح کرد: این رشته از درون به سمت خارج می‌آید و به دور طعمه می‌پیچد. بعضی از اقسام نماتوسیتها نوعی زهر فلج کننده هم از خود ترشح می‌کنند. این موجودات دارای ساختار زیبایی هستند، به همین جهت عروس دریایی نامیده می‌شوند. قطر بدن در مرکز چتر و در حاشیه لبه‌ها، نازک است و تعدادی تنتاکول در لبه دارد که حاوی نماتوسیت‌های خطرناکی است و نیش انواعی از آنها موجب مرگ انسان می‌شود. عروس دریایی می‌تواند سم‌هایی برای شکار غذا و یا دفاع از خود در مقابل شکارچیان تولید کند.
هداوند ادامه داد: گزارش‌های متعددی از گزش انسان توسط عروس دریایی وجود دارد که منجر به سوزش دردناک، تنگی نفس، کاهش فشار خون و حتی گاهی مرگ می‌شود، با این وجود برخی تأثیرات از ترکیب مخلوطی از مولکول‌های فعال بیولوژیکی که از سم عروس دریایی ساخته می‌شوند، به وجود می‌آیند. بنابراین گونه‌ها و سم آنها برای تحقیقات دارویی مورد توجه هستند.
وی با بیان اینکه در آبهای خلیج فارس و دریای عمان گونه‌های متعددی از عروس دریایی وجود دارد، افزود: سم عروس دریایی با ساختار پروتئینی در مصارف دارویی کاربرد فراوان دارد و با توجه به اینکه عروس دریایی در آبهای خلیج فارس و دریای عمان در سطح وسیعی زندگی می‌کند و تنوع زیادی در گونه‌های آن وجود دارد، امکان استخراج و بهره‌برداری از سم آن با توجه به امکانات در منطقه وجود دارد.
هداوند تصریح کرد: با توجه به اینکه امروزه مضرات استفاده از انواع فرآورده‌های شیمیایی به روشنی به اثبات رسیده و در دنیای مدرن استخراج از منابع طبیعی بسیار مورد توجه است، در این پژوهش تلاش بر این بوده که گامی در جهت استخراج و شناسایی ویژگی‌های گروهی از این ترکیبات برداشته شود، ضمن اینکه فرآورده‌های هدف در صنایع دارویی می‌توانند به طور مؤثری به کار گرفته شوند.
دکتر یدالله نیک پور، استادیار دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر، دکتر زهرا رمضانی دانشیار دانشکده داروسازی و دکتر محمد آبرومند استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز در این طرح به ترتیب بعنوان استاد راهنمای اول، استاد راهنمای دوم و مشاور همکاری کرده‌اند.
