سال‌هاست همه‌جا دیده می‌شوند؛ خیابان، بازار، اتوبوس و مترو. آنها به خیابان عادت کرده‌اند و مردم به خرید از آنها. سال‌هاست دستفروش‌ها در شهرها مشتریان خودشان را دارند؛ آنها اجناس را به قیمت پایین‌تری می‌فروشند و مردم هم با قیمت کمتری، جنس موردنظرشان را می‌خرند.
به نوشته شهروند، با این همه اما هنوز سازمان‌ها و مسئولانی هستند که به دستفروشی در شهر عادت نکرده‌اند؛ برای همین هم است که هرچند وقت یک‌بار مانند شهرداری تهران طرح‌هایی را برای آنچه «جمع‌آوری» یا «ساماندهی» آنها خوانده می‌شود، اجرا می‌کنند.
برای همین بود که «پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری» و «مجمع حق بر شهر باهمستان» در ادامه سلسله نشست‌های مدنی حق بر شهر، سومین نشست این نشست‌ها را درباره دستفروشی در شهر برگزار کردند. در این نشست «پرویز صداقت»، پژوهشگر اقتصاد سیاسی به «مفهوم حق بر شهر و تجربه شهری ما»، «فاطمه دانشور»، عضو کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای شهر تهران، «هادی زند» قائم‌مقام معاونت فرهنگی- اجتماعی شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری و «بنفشه سام‌گیس»، روزنامه‌نگار حوزه اجتماعی سخنرانی کردند.
«فاطمه دانشور» عضو شورای شهر تهران و رئیس کمیته اجتماعی شورا در این نشست ابتدا به نقش و جایگاه دستفروشی در اقتصاد شهر تهران پرداخت: «ما اول باید ببینیم که این جایگاه کجاست. از نظر من دستفروشی زاییده فقر و بی‌عدالتی است که به دلیل نوعی خشونت اجتماعی و رانش طبقاتی در ایران به‌وجود آمده و هرسال هم این فاصله طبقاتی بیشتر می‌شود. علت تشدید این پدیده این است که ما نهادهای حامی برای افراد فقیر در کشور نداریم؛ ممکن است در قانون این نهادها وجود داشته باشند ولی در عمل به وظایفشان درست عمل نمی‌کنند.» او ادامه داد: «موضوع دیگر این است که میبینیم برای محصولاتی که دستفروشان در نقاط مختلف شهر عرضه می‌کنند، تقاضا وجود دارد. این موضوع نشان می‌دهد طبقه پایینی در کشور وجود دارد که مصرف‌کننده این محصولات است؛ این افراد می‌گویند اگر محصولاتی را که نیاز دارند از مترو بخرند، هم راحت‌تر است و هم ارزانتر.» دانشور در ادامه، دستفروشی در شهر را یک شغل کاذب ندانست: «تعداد زیادی از دستفروشان شهر، زنان هستند.
زنانی که معمولا سرپرست خانوارند و برای تأمین معاش مجبورند دستفروشی کنند، تعداد زیادی از دستفروش‌ها را کودکان تشکیل می‌دهند و متاسفانه با وجود انجمن‌هایی که برای کمک به آنها کار می‌کنند بازهم مشکلات آنها روزافزون است. از طرف دیگر گاهی اوقات دستفروشی جزو آسیب‌های اجتماعی دانسته نمی‌شود در حالی که خود من کسانی را سراغ دارم که حتی همین دستفروشی را هم نتوانسته‌اند انجام دهند و دچار آسیب‌های فراوانی هستند. من مردی را می‌شناسم که برای تأمین اجاره یک اتاق ١٢متری، دخترش را یک‌سال به مرد دیگری اجاره داده است.»
این عضو شورای شهر در ادامه درباره برخورد با دستفروشان گفت: «اگر می‌گوییم معابر عمومی مکانی اختصاص برای همه است ولی میبینیم با دستفروشان برخورد قهری می‌شود ولی با کسانی که باعث به‌وجود آمدن شرایط فقر برای این دستفروشان هستند، هیچ برخوردی نمی‌شود.» او ادامه داد: «در ایجاد آسیب‌های اجتماعی عوامل مختلفی دخیلند که بخشی مربوط به شهرداری است و بخشی مربوط به دولت‌هاست. دولت قبل میراث بدی را برای ما گذاشت. ما چیزهایی را در این دولت از دست دادیم که فعلا باید دنبالشان باشیم تا به آنها برسیم. در دولت قبل سه وزارتخانه کار و تعاون و رفاه اجتماعی در هم ادغام شدند و مسائل اجتماعی شهید شد.
در حال حاضر هم با این‌که آقای ربیعی، وزیرکار و تعاون تلاش‌هایی برای توجه به مسائل اجتماعی کرده اما هنوز هم بیشتر نگاهش به مسائل کار است تا اجتماعی. از طرف دیگر این‌که ما میبینیم تعداد زیادی از دستفروشان را زنان تشکیل می‌دهند به این دلیل است که در دولت قبل دریافت یارانه توسط زنان خانواده‌ها دیده نشده و این پول مستقیم به حساب همسران آنها یا پدرانشان می‌رود، بنابراین تعداد زیادی از زنانی که بدسرپرستند، پولی دریافت نمی‌کنند، چون شوهرانشان پول یارانه‌ها را دود می‌کنند و به هوا می‌فرستند. همین زنان مجبورند دستفروشی کنند.» دانشور در ادامه گفت: عدم‌تعامل دولت‌ها و شهرداری دلیل دیگر ایجاد مشکلات اجتماعی در شهر است: «در دولت قبلی هیچ تعاملی بین دولت و شهرداری وجود نداشت. ما سیاست‌زدگی را فراموش نکنیم.»
او درباره کارگری که در حال جابه‌جایی نخاله زباله در منطقه ٤ تهران بود و توسط مامور رفع سدمعبر شهرداری کشته شد هم گفت: «معاونت خدمات شهری شهرداری قرار است امروز گزارش کاملی در این‌باره به شورا بدهد، چون آقای عبداللهی هنوز شک دارد که آیا این کارگر با پنجه بوکس کشته شده یا نه. ما معتقدیم شهرداری باید در این‌باره پاسخگو باشد. از طرف دیگر ما از شهرداری می‌خواهیم پیمانکارانش را از میان انسان‌های بااخلاق استخدام کند، نه کسانی که ماموری را سر کار می‌آورند که پنجه بوکس همراه دارد.» دانشور در ادامه گفت: باید کارگروهی برای رسیدگی به امور دستفروشان تشکیل شود و متخصصان اجتماعی از گوشه و کنار به عضویت آن دربیایند.
«هادی زند»، قائم‌مقام معاونت فرهنگی- اجتماعی مترو در ادامه این نشست درباره وضع دستفروشی در متروی تهران سخن گفت. او در این‌باره گفت: «ما در شرکت مترو بعد از آن‌که دیدیم پدیده دستفروشی در مترو رو به افزایش است، این موضوع را بررسی کردیم و به لایه‌های پنهان دستفروشی رسیدیم. در حال حاضر نگاه به پدیده دستفروشی در شهر در شرکت مترو، نگاه آسیبی است، موضوعی که باید با اهتمام همه مردم و مسئولان حل شود.»
او ادامه داد: «معاونت اجتماعی مترو بعد از مطالعه درباره این پدیده به این نتیجه رسید که دستفروشان به دلیل مهاجرت، فقر و بیکاری این کار را انجام می‌دهند. شرکت مترو به دستفروشان پیشنهاد کرد چون رفت‌وآمد آنها در قطار باعث مزاحمت برای مردم می‌شود و در سیر خدمات‌رسانی مترو هم خلل ایجاد می‌کند، یک فضای تجاری برای آنها در نظر گرفته شود تا از قطار بیرون بیایند تا این مشکلات حل شود اما اتفاقی که افتاد این بود که این افراد این پیشنهاد را نپذیرفتند و گفتند نمی‌خواهند شناخته شوند. از سوی دیگر اجناس آنها هم استاندارد و قابل قیمت‌گذاری نبود. از طرف دیگر پلیس مترو به ما آماری را اعلام کرد که براساس آن مشخص شد تعداد زیادی از این دستفروشان در مترو اقدام به عضوگیری می‌کنند و به این ترتیب تعدادشان اضافه می‌شود.» زند در ادامه گفت: بیرون آمدن دستفروشان از متروی تهران، خواست مردم است: «این درخواست مردم است چون متروی تهران که جزو تمیزترین متروهای جهان است، در حال زشت شدن است. ما برخلاف دیدگاه‌های امنیتی که دستفروشان را مخوف می‌دانند، معتقدیم آنها ممکن است شبکه باشند ولی مخوف نیستند.
ما در معاونت اجتماعی اینطور به این پدیده نگاه می‌کنیم که باید برای این موضوع راه‌حل پیدا کرد. هرچند معتقدیم این موضوع یک راهکار واحد ندارد و نمی‌توان برای آن نسخه واحد پیچید.» در ادامه «پرویز صداقت»، پژوهشگر اقتصاد سیاسی در واکنش به این سخنان زند، قائم‌مقام معاونت فرهنگی - اجتماعی مترو گفت: «نوع مدیریت شهری تهران در ٢٥سال گذشته، زشت‌ترین فضا را در تهران ایجاد کرده که سودش به جیب سرمایه‌داران می‌رود اما از نظر شما کسانی که برای معیشتشان در مترو کار می‌کنند، فضا را زشت می‌کنند؟ آیا از نظر شهرداری تهران، این شهر زشت نیست؟»
«بنفشه سام‌گیس»، روزنامه‌نگار اجتماعی هم در ادامه این نشست گفت: «اگر مردم از حضور دستفروش‌ها در مترو ناراحت بودند، قطعا از آنها خرید نمی‌کردند. مسئولان مترو می‌گویند مردم مخالف حضور دستفروش‌ها در مترو هستند چون می‌خواهند آرامش داشته باشند، حرف من با این مسئولان این است که در مترو جای نشستن و نفس کشیدن نیست، چه آرامشی؟ از طرف دیگر در دهه گذشته نگاه مسئولان شهرداری، نگاه جمع‌آوری دستفروشان بوده. این ادامه همان سیاستی است که برای کودکان کار، معتادان و زنان خیابانی هم در سال‌های گذشته و در نهادهای مختلف در پیش گرفته شده؛ سیاستی که همیشه به جای حمایت، بازتوانی و آموزش مهارت‌های مقابله با آسیب، جمع‌آوری افراد دچار آسیب را در پیش گرفته و به این افراد به شکل زباله نگاه کرده است.» او ادامه داد: «دستفروشی با تکدی‌گری متفاوت است. آدم‌هایی که در مترو دستفروشی می‌کنند، تنها سرمایه‌شان همین است و ماموران مترو با گرفتن آنها، آن را نابود می‌کنند.»
«کیوان توکلی»، نماینده اداره ساماندهی مشاغل شهرداری از دیگر سخنرانان این نشست بود. او گفت: معاونت خدمات شهری شهرداری تهران در حال حاضر تصمیم جدی برای برخورد با پدیده دستفروشی در شهر دارد: «در حال حاضر حدود ٢٠هزار دستفروش هر هفته توسط شهرداری ساماندهی و در مکان‌های مختلف مستقر می‌شوند. ما معتقدیم همه دستفروش‌های تهران، ذاتا دستفروش نیستند و خودشان تولیدی و مغازه دارند. آنها پادوهایشان را به‌ویژه در روزهای پایان سال برای دستفروشی به خیابان‌ها می‌فرستند چون می‌دانند سود خوبی برای آنها دارد.»
