با گذشت بیش از سه دهه از دوران دفاع مقدس، حجم بالایی از عکس‌ها و فیلم‌های دفاع مقدس همچنان از دید عموم دور است و آنچه از دسترس تاریخ جنگ تحمیلی ثبت و ضبط شده، همچنان یک رانت است، ولی این وضعیت تا چه هنگام می‌تواند ادامه داشته باشد و چه آسیب‌هایی برای کشور در پی خواهد داشت؟
به گزارش «تابناک»، هشت سال دوران دفاع مقدس، یکی از مقاطع حساس و حیاتی‌ترین تاریخ معاصر و آکنده از صحنه‌های ارزشمند برای ثبت بود. در همین راستا، حجم بالایی از عکس‌ها و فیلم‌ها در این دوران از خطوط مقدم جبهه، آن سوی خطوط، پشت خطوط و همچنین سطح شهرهای کشورمان به ثبت رسیده که بخشی از گنجینه تاریخ جنگ به شمار می‌آید.
بخشی از این تصاویر و فیلم‌ها شخصی به ثبت رسیده و در بایگانی اشخاص است. بخشی از این آرشیو در اختیار برخی از مؤسسات نیمه دولتی یا وابسته به برخی نهاد‌هاست و بخشی از این آرشیو نیز در قالب بنیاد‌ها و نهادی مسئول در دوران جنگ خاک می‌خورد و در نگاه اول، چالش فرعی، چندپارگی این آرشیو‌ها و نبود مجموعه‌ای متصل نیست.
البته چالش فرعی رفع شدنی است و اگر مستندسازی اراده لازم داشته باشد، می‌تواند این مجموعه چندپاره را به یک منظومه بدل کند و یک اثر بزرگی بیافریند؛ اما در عین حال باید رفع شود، زیرا عموم مردم مستندساز نیستند و بسیاری از ایشان در جستجوهای معمول، دسترسی لازم را برای بازخوانی تاریخ جنگ ندارند و این مسأله برای اقناع نسل سوم و چهارم که سهمی در این رزم بزرگ ملت ایران نداشته‌اند، خطرناک خواهد بود.
اما چالش اصلی که از پراکنده بودن آرشیو خطرناک‌تر است، عدم دسترسی همین مجموعه‌ها پراکنده حتی برای مستندسازان و تاریخ نگاران است. تکلیف آرشیوهای شخصی مشخص است و طبیعتاً برخی عکاسان و فیلمبرداران شخصی، اختیار بایگانی‌‌شان را دارند و حاضر نیستند، آرشیوشان از جنگ تحمیلی را در اختیار عموم گذارند و از این منظر شاید نتوان چندان از ایشان گله‌مند بود، با این حال بخش کوچکی از آرشیو جنگ، آرشیوهای شخصی است.
واقعیت آن است که بسیاری از عکاسان شخصی آرشیو‌هایشان را از این دوران منتشر کرده‌اند؛ اما هنوز بسیاری از نهادهای دخیل در جنگ، حاضر به آزادسازی فیلم‌های مهم از عملیات‌ها نیستند و به همین نسبت تصاویر عملیات‌ها نیز بسیار محدود آزاد شده و اساساً دسترسی به این فیلم‌ها برای مستندسازی به یک رانت بدل شده که گاه برخی مستندسازان به آن دست می‌یابند و متکی بر این آرشیوهای عظیم، موفق به ساخت آثار خیره‌کننده می‌شوند.
در سال‌های نخست پس از جنگ تا زمان سقوط رژیم صدام، بسیاری از آثار مهم جنگ در قالب طبقه‌بندی قرار گرفته بود و به واسطه مسائل نظامی، امکان دسترسی عمومی نقشه‌ها، صوت‌ها، فیلم‌ها و عکس‌های دفاع مقدس برای عموم نبود؛ اما با گذشت بیش از سه دهه از جنگ و تغییر کامل معادلات میدانی و انسانی، بهانه‌ای برای عدم ایجاد امکانی برای دسترسی عمومی به این آرشیو‌ها وجود ندارد؛ با وجود این، هیچ تغییر محسوسی در وضعیت این آرشیو‌ها دیده نمی‌شود و همچنان مستندسازان باید برای چند فریم تازه در راستای خلق اثری نو، «له له» بزنند.
با این اوصاف، نه تنها نمی‌توان گلایه کرد که چرا تعداد مستندهای جذاب درباره دفاع پرحادثه و پرافت و اخیز هشت ساله ایران برابر متجاوزین اندک است، بلکه باید از این نگاه نیز نگران بود که نسل تازه، شناختی از رخدادهای جنگ نداشته باشند و در این زمینه، مسئولیت اصلی متوجه متولیانی است که آرشیو جنگ را به ویژه فیلم‌ها و تصاویر این بزنگاه تاریخی ـ به عنوان جذاب‌ترین و تأثیرگذار‌ترین بخش ـ در دسترس عموم به ویژه مستندسازان قرار نداده‌اند.
آیا از همین هفته دفاع مقدس، عزمی جدی برای تغییر این وضعیت آشفته و نابسامان و آزادسازی این بخش‌های حبس شده از جنگ شکل خواهد گرفت و در چند سال آینده شاهد تولید سیل مستندهای ارزشمند دفاع مقدس توسط مستندسازان مستقل خواهیم بود که حاوی تصاویر بکرِ و ارزشمندی باشد و مردم را بیش از پیش جذب کند یا همچنان این فضای رانتی پابرجا می‌ماند؟
یابد دید آنها که این روایات را برای خود نگهداشته و در بقچه پیچیده و در صندوقخانه نهان کرده اند چیست. اقر این روایات را همین الان احتیاج داریم که یادآوری باشد و راه آوری. وگرنه وقتی یکی دو نسل از آن گذشت و تهیه کننده آن هم از اهل خاک شد آنوقت معلوم می شود که چقدر تعهد به ادا داشته ایم