«تسلط گروه‌های چپ کمونیست بر دانشگاه‌ها در ابتدای پیروزی انقلاب»، «تبدیل دانشگاه‌ها به محیط جنگ فرهنگی»، «عدم حمایت جدی دولت‌ها از انقلاب فرهنگی» و «تقویت روند انقلاب فرهنگی با هشدار رهبری در مورد تحول در علوم انسانی».
این موضوعات از جمله مهمترین بخش‌های گفتوگو ایسنا با غلامرضا مصباحی مقدم در آستانه سالروز انقلاب فرهنگی است.
او در این گفتوگو ضمن ارائه تحلیلی در مورد کند شدن روند انقلاب فرهنگی در برهه‌ای از تاریخ، به مخالفت برخی استادان دانشگاه خصوصا استادان حوزه علوم انسانی با تحول در این حوزه اشاره می‌کند و عبدالکریم سروش را سردمدار مخالفان تغییر در حوزه علوم انسانی عنوان می‌کند.
میدان داری گروه‌های چپ در دانشگاه‌ها
حجت‌الاسلام غلامرضا مصباحی‌مقدم در گفتوگو با خبرنگار پارلمانی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، اظهار کرد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی فضای خاصی بر جامعه حاکم شد و گروه‌های سیاسی و فعالان سیاسی و مطبوعاتی به صورت بسیار باز و گسترده در دانشگاه‌ها خصوصا دانشگاه تهران فعالیت می‌کردند. گروه‌های چپ هم که پیش از پیروزی انقلاب حضور داشتند میدان‌دار شدند به نحوی که اگر کسی سری به جلوی دانشگاه می‌زد از کتابفروشی‌ها گرفته تا مقابل نرده‌های دانشگاه تهران با حضور گروه‌ها خصوصا احزاب و گروه‌های مختلف چپ مواجه می‌شد.
وی افزود: همچنین بساطی‌های همین گروه‌ها در جلوی کتابفروشی‌ها آثار بسیار متعدد و متنوع آنها (فدائیان خلق، مجاهدین خلق، راه کارگر، آرمان خلق و ...) را عرضه می‌کردند. تعدادی از اتاق‌های دانشگاه را هم هر یک از این گروه‌ها به عنوان پاتوق خود قرار داده بودند و محل رفت و آمد، تبلیغات، عرضه آثار و مناظره و گفت‌وگوی آنها بود. حتی با توجه به اینکه در شرایط تحولات انقلاب، سلاح‌ها را از پادگان‌ها برده بودند بخشی از این سلاح‌ها در دست تعدادی از اعضای این گروه‌ها به صورت پنهان و آشکار بود و آنها به نوعی داخل دانشگاه را هم سنگربندی کرده بودند و دانشگاه به یک محیط جنگی هم از نظر جنگ فرهنگی و هم مقدمه نبرد نظامی تبدیل شده بود.
این استاد دانشگاه یادآور شد: اگر کسی با فضای عمومی کشور آشنا نبود و فقط ذهنش را روی فضای دانشگاه متمرکز می‌کرد این احساس به او دست می‌داد که مسلمان‌ها با الله اکبر انقلاب را به پیروزی رساندند و گروه‌های چپ در جامعه حاکم شدند زیرا تبلیغات آنچنان گسترده و متنوع بود که این تصور را به ذهن ببینده منتقل می‌کرد. من یادم هست که آیت‌الله قدوسی دادستان وقت انقلاب اعلام کرد که 40 کامیون حاوی کتاب‌های کمونیستی در حال ورود به کشور ضبط شده و این تنها یک محموله بود. آنها برای بچه‌های کم سن و سال، سطوح متوسط و تحصیل‌کردگان مجله و کتاب داشتند.
انقلاب فرهنگی پیش‌زمینه انقلاب سیاسی
مصباحی‌مقدم با اشاره به وضعیت فرهنگی کشور پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، اظهار کرد: قبل از انقلاب فرهنگ مسلط غربی با همه ویژگی‌هایش در جامعه حاکم بود که از طریق حمایت رژیم شاه به درون جامعه رخنه کرده بود. اگر کسی مجلات، سینما و تئاتر را می‌دید و یا هر مظهر فرهنگی دیگر حتی روزنامه‌های سراسری و محلی فرهنگ مبتذل وارداتی از نوع تندتر از آنچه در غرب به صورت حاشیه وجود داشت اینجا در متن بود. در مقدمات انقلاب اسلامی در واقع نوعی عدول و برگشت از این فرهنگ در شعارها و دیدگاه‌های انقلابیون به خوبی مشاهده می‌شد.
این نماینده مجلس ادامه داد: من نمی‌خواهم برخی اقدامات و اتفاقات در دوران منتهی به پیروزی انقلاب را تایید کنم اما یکی از آن اتفاقات حمله به سینماها، تئاترها و آتش زدن آنها و حمله به مشروب‌فروشی‌ها بود. شاید اگر کسی بخواهد عمیق‌تر به انقلاب نگاه کند اینها مظاهر اساسی انقلاب نبود اما نوعی علامت و واکنش به مظهر فرهنگ غرب بود. در خیابان‌های مهم تهران تعداد مشروب‌فروشی‌ها بیش از کتابفروشی‌ها بود و نوعی انقلاب در روحیه ملت خصوصا جوان‌ها پدیده آمده بود که این انقلاب منتهی به انقلاب سیاسی بزرگ کشور شد.
وی تصریح کرد: شاید اگر آن تحول در بینش و فهم ارزش‌ها و ضدارزش‌ها و آن تحول فرهنگی رخ نمی‌داد چنین تحول سیاسی هم به وجود نمی‌آمد اما زمانی که دانشگاه‌ها بعد از پیروزی انقلاب به فعالیت خود ادامه دادند نشانی مبنی بر اینکه این تحول باید در دانشگاه نهادینه شود وجود نداشت یا در اظهارات و برنامه‌ریزی‌های دولت موقت نشانه‌ای وجود نداشت که امید بدهد باید یک تحول فرهنگی به دنبال انقلاب اسلامی در میدان عمل رخ دهد.
تسلط گروه‌های چپ‌گرا بر دانشگاه‌ها در ابتدای پیروزی انقلاب
مصباحی‌مقدم با بیان اینکه دانشگاه‌ها در ابتدای پیروزی انقلاب در اختیار گروه‌های مارکسیستی، کمونیستی و به تعبیر عمومی گروه‌های چپ قرار داشتند، ادامه داد: اینجا بود که دانشگاه‌ها بنا به فرمان امام جهت تمهید مقدمات انقلاب فرهنگی تعطیل شد و امام در یک نطق فرمودند که دانشگاه منشا انسان‌سازی است و دانشگاه و حوزه را با هم مقایسه کردند و گفتند اگر این دو درست عمل کنند کشور درست می‌شود و اگر نادرست عمل کنند کشور منحرف می‌شود و گفتند بروید سراغ اینکه شرایط را برای یک انقلاب فرهنگی در کشور فراهم کنید.
این استاد دانشگاه یادآور شد: نزدیک به دو سال گذشت و در همان دو سالی که دانشگاه‌ها تعطیل بود تعدادی از دانشجویان باقیمانده از دوره گذشته تحت عنوان 25 واحدی‌ها قرار بود دوره‌شان را تکمیل کنند لذا یک دوره برگزار کردند و من به عنوان استاد به دانشگاه تهران، دانشکده علوم دعوت شدم تا برای باقیمانده دانشجویان تدریس کنم.
تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی/ بازنگری در دروس دانشگاه‌ها
وی اضافه کرد: امام(ره) ستاد انقلاب فرهنگی را تشکیل داد و از آنها خواست استادان را جمع کنند و از آنهایی که شایستگی دارند برای بازنگری در دروس دانشگاه‌ها خصوصا علوم انسانی کمک بگیرند. ایشان گفتند باید ریشه‌هایش را از مبانی اسلامی جستجو کرد و برای این کار باید از حوزه نیز کمک گرفت لذا ستاد انقلاب فرهنگی در سال 61 در نشستی از حوزه خواست برای بازنگری علوم انسانی کمک کنند و از همین جا دفتر همکاری حوزه و دانشگاه در پنج گروه کاری اقتصاد، حقوق و علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، روانشناسی و علوم تربیتی شکل گرفت و تعدادی اساتید حوزه و دانشگاه کمیته‌های مشترک برای بازنگری دروس و سرفصل‌ها در یک برنامه پانزده ماهه تشکیل دادند.
این نماینده مجلس در ادامه خاطرنشان کرد: بعد از این مرحله امام (ره) دستور بازگشایی دانشگاه‌ها را دادند و این را یک وقفه در کار دانشگاه برای رسیدن به انقلاب فرهنگی تلقی کردند.
عدم حمایت دولت‌ها از انقلاب فرهنگی
مصباحی‌مقدم در پاسخ به اینکه تا چه اندازه اهداف انقلاب فرهنگی در طول سال‌های گذشته محقق شده، اظهار کرد: آن حرکت شروع شد اما به صورت اساسی گسترش پیدا نکرد و استمرار نیافت، دولت‌هایی که روی کار آمدند هم از این مساله حمایت جدی نکردند. زمانی که دانشگاه‌ها بازگشایی شد 100 تا 120 نفری که با حوزه همکاری می‌کردند حرکت خود را استمرار دادند اما آن اقدام مقطعی نتوانست استمرار پیدا کند.
وی با بیان اینکه انقلاب فرهنگی نیازمند تحول چندجانبه بود، گفت: یکی از آنها تحول در دروس علوم انسانی به معنی تحول در متون و تحول در اندیشه و معلومات استادان این رشته‌ها بود و دیگر تحولی در فضای عمومی دانشگاه. طبعا باید این تحول در هدفگذاری رشته‌ها پدید می‌آمد و علاوه بر این تحول در چگونگی جذب دانشجو و بعدا جذب استاد باید به کار گرفته می‌شد اما این اتفاقات نیفتاد و به یک معنا یک حرکت آب‌باریک یعنی بحث تغییر سرفصل‌ها و متون دروس علوم انسانی استمرار پیدا کرد ولی به صورت یک امر گسترده، فراگیر و مستمر دنبال نشد چرا که در سطوح مدیریت اجرایی جامعه خصوصا وزارت علوم آن زمان چنین نگاهی وجود نداشت.
هشدار رهبری نسبت به تحول علوم انسانی
این نماینده مجلس با اشاره به تبدیل ستاد عالی انقلاب فرهنگی به شورای عالی و حضور برخی شخصیت‌ها در این شورا برای ادامه مسیر و آغاز تغییرات، خاطرنشان کرد: در این راستا تغییراتی هم شروع شد از جمله سرفصل‌هایی در ستاد انقلاب فرهنگی تدوین کرده بودند اما محتوا تهیه نکرده بودند و آموزش‌ها را بر اساس آن تغییر نداده بودند و یا کنکور ورودی را بر اساس آن سامان نداده بودند لذا آن حرکت خوبی که شروع شده بود دچار افت و خیز شد بنابراین مجددا رهبری، شورای عالی انقلاب فرهنگی را خواستند و نسبت به تحول علوم انسانی هشدار دادند و اکنون شورای تحول علوم انسانی زیرمجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی مشغول به کار است.
نگاه سیاسی به انقلاب فرهنگی
مصباحی‌مقدم با بیان اینکه گروهی در دانشگاه‌ها به مساله انقلاب فرهنگی نگاه سیاسی داشتند، افزود: عده‌ای می‌گفتند که انقلاب فرهنگی برای تسویه استادان بوده است البته تعدادی از استادان که در رژیم گذشته جزو اعوان آنها تلقی می‌شدند با مساله انقلاب فرهنگی کنار گذاشته شدند، اما این مساله را به یک مساله عمده و بزرگ تبدیل کردند و گفتند انقلاب فرهنگی برای تسویه حساب سیاسی بوده است. این موضوع حقیقت نداشت.
سروش؛ سردمدار مخالفان تغییر در حوزه علوم انسانی
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه مدیران موثر کشور اقدام لازم را برای تحول فرهنگی در دانشگاه‌ها دنبال نمی‌کردند، ادامه داد: از سویی بخشی از اساتید دانشگاه‌ها که علوم را همان علومی می‌دانستند که در جهان رواج دارد مقاومت جدی در این زمینه داشتند. اینها خصوصا در زمینه علوم انسانی معتقد بودند که نیاز به تغییر ندارد. ما در اینجا با اندیشه‌های سروش روبرو بودیم. او اگرچه عضو ستاد فرهنگی بود و بعد عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی شد اما سردمدار مخالفان تغییر در حوزه علوم انسانی شد و عده‌ای هم طبعا به حمایت از او برخواستند و به صورت یک مانع بر سر راه همکاری استادان و اقبال آنها به بازنگری در مبانی حوزه علوم انسانی عمل کردند.
دولت فعلی حامی تحول در علوم انسانی
این نماینده مجلس در پاسخ به این سوال که آیا انقلاب فرهنگی بعد از مدتی عقیم مانده، یادآور شد: تعبیر عقیم ماندن درست نیست بلکه در دوره‌ای این اقدام با شوق و ذوق در یک جمع محدود شروع شد اما با کند شدن و ضعیف شدن در طول سال‌ها مواجه شد و مجددا با رهنمود رهبری جان گرفته و امروز مورد حمایت دولت و وزارت علوم است. طی چند سال گذشته هم در دولت قبل و هم دولت فعلی، دولت متقاضی این تحول است و از این جهت حمایت لازم را از تحول در علوم انسانی داشته و کمک‌هایی کرده که محیط دانشگاه را برای تحول در اساتید و دانشجویان فراهم کند.
پاکسازی دانشگاه‌ها مربوط به مقطع محدودی بود
وی درباره پاکسازی دانشگاه‌ها نیز گفت: موضوع پاکسازی به نیروی انسانی برمی‌گردد و مربوط به مقطع محدودی بود. کسانی در دانشگاه‌ها حضور داشتند که دل در گروی رژیم شاهنشاهی داشتند. آنها مشمول پاکسازی شدند البته صرف دل در گرو داشتن مطرح نبود بلکه عملکرد آنها و پرونده‌هایشان مبنای تسویه قرار گرفت. این هیچ ربطی به انقلاب فرهنگی به معنای خاص نداشت. طبعا بعد از پاکسازی دانشگاه‌ها از چنین نیروهایی بقیه اساتید مورد حمایت نظام جمهوری اسلامی بودند و آزادانه تدریس می‌کردند با اینکه بعضا افکار متفاوتی داشتند اما به کمک دعوت می‌شدند، حالا ممکن بود برخی کمک کنند و برخی نه.
بیشترین پیشرفت‌های علمی در حوزه علوم پایه بوده
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه تغییر و تحول در جهت‌گیری‌های علوم پایه با سهولت بیشتری انجام شد، تصریح کرد: استادان و دانشمندان این رشته‌ها با مساله‌ای مثل تفاوت مبانی روبرو نبودند و ما بیشترین پیشرفت‌های علمی را در این حوزه‌ها می‌بینیم. پزشکی، مهندسی و فناوری علومی است که بعد از پیروزی انقلاب تحول کیفی و کمی زیادی پیدا کرد به طوریکه در بعضی رشته‌ها مایه پیشرفت کشور و افتخار دولت و ملت ایران شد.
افزایش تعداد علاقه‌مندان به تحول در علوم انسانی
مصباحی‌مقدم ادامه داد: ما بیشتر در حوزه علوم انسانی با مشکل روبرو بودیم زیرا تفاوت مبانی وجود داشت. مبانی علوم انسانی سکولار بود و نمی‌شد به استادانی که این مبانی را آموخته بودند ایراد گرفت زیرا آنها در پدید آمدن این مبانی نقشی نداشتند اما اکنون این به باورهای آنها تبدیل شده بود و قبول بازنگری برایشان دشوار بود؛ لذا به طور طبیعی شاهد مقاومت‌هایی بودیم. فقط یک عده از استادان با پیشینه آشنایی با دین و مبانی دینی با سهولت و راحتی ضرورت تحول را می‌فهمیدند یا قبول می‌کردند و همکاری می‌کردند. البته به تدریج تعداد این استادان و دانشجویان افزایش یافت. هم در برخی رشته‌ها و هم تعداد هواداران تغییر و تحول را شاهد بودیم و هم فعالان حوزه تغییر و تحول رشد پیدا کردند و محتوای تحولی بر اساس مبانی اسلامی رشد پیدا کرده است.
این نماینده مجلس با اشاره به وجود تعداد زیاد علاقه‌مندان به تحول در حوزه اقتصاد، اضافه کرد: افراد زیادی هستند که به اقتصاد بامبانی اسلامی علاقه‌مندند. ما اکنون انجمن اقتصاد اسلامی و انجمن اسلام و پیشرفت اقتصادی را با حضور تعداد زیادی از استادان دانشگاه‌ها داریم یا مجله اقتصاد اسلامی و رشته اقتصاد اسلامی را در تعدادی از دانشگاه‌ها شاهد هستیم. دانشجویانی در سطوح کارشناسی ارشد و دکترا داریم که پایان‌نامه‌هایشان را با موضوع اقتصاد اسلامی می‌نویسند و یا آثاری در زمینه اقتصاد اسلامی به فارسی ترجمه می‌کنند. البته هم در داخل و هم در خارج در برخی رشته‌ها بیشتر کار شده و ظرفیت تحول بیشتری پیدا کرده است.
