آلودگی هوا هر سال ۳ میلیون نفر را می‌کشد

به گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO)، وخامت شرایط برای کشورهای فقیرتر در حال تشدید است. سالانه حدود سه میلیون نفر به علت مرگ‌ بر اثر استنشاق آلودگی‌ محیط خارجی فوت می‌کنند. در عین حال، آلودگی هوایی داخلی که آلودگی‌ مانند دود چوب و آتش‌ طبخ را شامل می‌شود، به این شرایط دامن می‌زند تا رسما یکی از هر 9 مرگ در جهان بر اثر آلودگی هوا پدید بیاید.

الگوی کیفیتی مورد کاربرد WHO در بررسی اطلاعات، ریزترین ذرات را در مقیاس کمتر از 5/2 میکرومتر می‌سنجد؛ ذراتی که قادرند وارد جریان خون شوند و به مغز برسند.

هوا در اینجا سم است

طبق نقشه‌ای که سازمان بهداشت جهانی منتشر کرده، بسیاری از مناطقی که هوای تمیز ندارند، در غرب اقیانوسیه، منطقه مدیترانه‌ای، مناطقی از آفریقا و جنوب شرقی آسیا قرار دارند. بنا بر گزارش سازمان بهداشت جهانی، نزدیک به 90 درصد از مرگ‌ومیرهای مرتبط با آلودگی هوا در کشورهای کم‌درآمد و متوسط رخ می‌دهد که از این میان، حدود دو مرگ از هر سه مورد در جنوب شرقی آسیا و غرب اقیانوسیه رخ می‌دهد.

با این که اغلب منابع انتشار آلودگی‌ها از جانب انسان است، اما گرد و خاک طبیعی و توفان‌های خاک نیز می‌تواند بر کیفیت هوا اثر بگذارد. بترمن می‌گوید: در بسیاری از جاهایی که به سطح بالایی از آلودگی هوا دچار هستند، اطلاعات نظارتی بسیار کمی دارند. این کشورها که عمدتا در آفریقا و دیگر مناطق جهان از کشورهای در حال توسعه هستند، بوضوح در نقشه دیده می‌شوند. آلودگی هوا هر سال مرگ خیلی‌ها را رقم می‌زند. چه در کشورهای توسعه‌یافته، چه در کشورهای در حال توسعه این مشکل عمدتا مدیون احتراق بی‌رویه سوخت‌ها و در فضاهای داخلی و استفاده از ‌سوخت‌های زیستی مانند چوب، کود و زغال است.

با همه این اوصاف، طبق نقشه منتشرشده، جهان توسعه یافته نیز درگیر مقادیر بالایی از ذرات معلق است. ازجمله می‌توان به پاریس و لندن و شهرهایی در ایالات متحده ازجمله لس‌آنجلس، نیویورک و شیکاگو اشاره کرد. بترمن با تاکید بر این مورد، ذرات معلقی که ریه شهروندان را آلوده کرده و ازن را از مشکلات موجود بیان می‌کند. وی ازن را مشکلی می‌داند که بخش‌های بزرگی از ساحل شرقی، خلیج و ساحل غربی ایالات متحده را مبتلا کرده است. وی ذرات معلق را از مشکلات مناطق شهری‌تر و صنعتی‌تر بیان می‌کند. متخصصان می‌گویند برای بهبود کیفیت هوا، شناخت نوع ذرات معلق به اندازه شناخت منبع آلودگی اهمیت دارد.

بهبود کیفیت هوا

دکتر نیرا در باره عوامل مسئول می‌گوید: مقادیر عظیمی از آلودگی بر اثر ترانزیت و نقل و انتقالات پدید می‌آید. مسئول بخشی دیگر، تصمیماتی است که در حیطه انرژی اتخاذ می‌شود؛ چه از زغال‌سنگ استفاده کنیم، چه آتش، چه از نیروگاه‌ها تامینش کنیم یا از منابع پاک‌تر؛ حتی این که چطور ساختمان‌های مسکونی‌مان را گرم یا سرمایش آ‌نها را تامین می‌کنیم. از طرف دیگر، هنوز بسیاری از کشورهای دنیا با مشکل مدیریت زباله روبه‌رو هستند.

سازمان جهانی بهداشت بر اهمیت سنجش منابع آلودگی تاکید دارد تا پس از انجام در اختیار سیاستگذاران قرار بگیرد و تدابیر لازم اندیشیده شود. ژانگ می‌گوید: ضوابط و قواعد دولتی برای رسیدن به کیفیت هوای بهتر اهمیت زیادی دارد. ضوابط کیفیت هوا به توسعه بهتر فناوری‌های پاک و نصب دستگاه‌های کنترل آلودگی روی دودکش‌ها و خودروها خواهد انجامید. جهان به انرژی‌های تجدیدپذیر و جایگزین‌های بهتر نیاز دارد. در مناطق شهری که ازدیاد خودروها عامل برجسته آلودگی‌هاست، باید تلاش‌هایی در جهت کاهش خودروها انجام شود. این مهم نیز از طریق کارهایی مانند اشتراک خودروهای سواری، گسترش فرهنگ دوچرخه‌سواری و استفاده از وسایل نقلیه عمومی و خودروهای برقی میسر خواهد شد.

بالاترین نرخ مرگ‌ومیر در ترکمنستان

تا اینجا مشخص شده ترکمنستان بالاترین نرخ مرگ بر اثر آلودگی‌های خارجی را دارد. تاجیکستان، ازبکستان، افغانستان و مصر در رده‌های دوم تا پنجم قرار دارند. به گفته متخصصان، کشورهای توسعه‌یافته حال و روز بهتری نسبت به کشورهای در حال توسعه دارند. البته بر این تاکید شده که آمریکای شمالی وضع بهتری نسبت به اروپا دارد. علتش هم وابستگی اروپا به سوخت دیزلی و کشاورزی سنتی‌تر است که موجب انتشار آمونیاک و متان می‌شود.

از طرفی، چین که ششمین نرخ مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا را دارد، با وجود ثروت به نسبت فراوان در شهرهایش به غلظت مه‌دود و هوای آلوده ناشی از منابع صنعتی دچار است.

دکتر ماریا نیرا، رئیس واحد بهداشت عمومی سازمان بهداشت جهانی می‌گوید: آنچه واقعا جای تعجب دارد، این است که مدت زیادی است در این باره هشدار می‌دهیم، اما بهبود خاصی را شاهد نبوده‌ایم. با وجود بهبود شرایط در بعضی مناطق، در سال‌های 2008 تا 2013، سطح آلودگی هوای شهری 8 درصد افزایش یافته است.

خطر در مرز 2/5 میکرومتر

نقشه تعاملی (interactive) سازمان بهداشت جهانی با اطلاعات سالانه مقادیر ذرات معلق (particulate matter یا pm) موجود در سراسر دنیا تهیه شده است. ذرات معلق نوعی آلاینده است که خوشه‌های ریز مولکولی تا گرد و خاک و گرده‌های قابل رویت گیاهان را در بر می‌گیرد. برای مثال، PM2.5 به قطری کمتر از 2/5 میکرومتر و PM10 حدودا یک هفتم ضخامت موی انسان است.

طبق استانداردهای کیفیت هوای سازمان بهداشت جهانی، سطح 2/5 (خطرناک‌ترین نوع ذرات معلق) باید در هر متر مکعب 10 میکروگرم باشد. با وجود این، نقشه جدید نشان می‌دهد، 92 درصد جمعیت زمین، هوایی تنفس می‌کنند که این مرز را رد کرده است.
ذرات معلق با قطر 2/5 میکرومتر شامل آلاینده‌هایی از قبیل سولفات، نیترات و کربن سیاه می‌شود که قادرند به اعماق ریه‌ها و سیستم قلبی ـ عروقی نفوذ کنند. به گفته جیم ژانگ، استاد بهداشت جهانی و محیطی از دانشگاه دوک ـ که در تهیه نقشه جدید سازمان بهداشت جهانی نقشی نداشته ـ از تصدیق رابطه میان سطح PM2.5 و افزایش خطر مرگ و میر و بیماری در چند بررسی گفته و ادامه می‌دهد: اطلاعات دیگری داریم که نشان می‌دهد، چطور ذرات معلق با قطر 2/5 میکرومتر روی سلامت ریه‌ها و سیستم قلبی ـ عروقی اثر می‌گذارد. برای مثال، بودن در معرض ذرات معلق با قطر 2/5 میکرومتر، التهاب بافت‌ها و سیستم بدنی را افزایش می‌دهد. همچنین صدمه اکسیدی به دی‌ان‌ای و لیپیدهای غشای سلولی و خطر ابتلا به ترومپوز ـ ایجاد لخته خون در رگ‌ها و ممانعت از جریان خون ـ را افزایش می‌دهد. همچنین شواهدی هست که نشان می‌دهد، ذرات معلق با قطر 2/5 میکرومتر، وزن زمان تولد را کاهش داده و کنش‌های سوخت و سازی، شناختی و ایمنی را هم تضعیف می‌کند.