بازیابی بازارهای نفتی ایران بعد از رفع تحریم‌ها و به خصوص با اجرای طرح کاهش تولید با سرعت بیشتری همراه شده است؛ تا آنجا که به گفته منابع آگاه، بیشترین صادرات ماهانه نفت ایران در پنج سال گذشته در ماه جاری میلادی رقم خواهد خورد. به این ترتیب، اروپا به‌عنوان بازاری که بعد از لغو تحریم‌ها امکان خرید نفت از ایران را پیدا کرد، در ماه ژانویه‌پذیرای بیشترین میزان نفت در پنج سال گذشته از سوی ایران خواهد بود.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از بلومبرگ خبرگزاری بلومبرگ، ردیابی سوپرتانکرهایی که نفت خام ایران را حمل می‌کنند و همچنین اطلاعات اتحادیه اروپا، نشان می‌دهد که در ماه ژانویه روزانه 581/ 622 بشکه نفت خام به بنادر اروپایی تحویل داده شده است که بیشترین میزان از نوامبر 2011 به این سو به شمار می‌رود. از دیگر سو دو سوپر تانکر ایرانی با نام‌های «Huge» و «Snow» که روی هم رفته 4 میلیون بشکه نفت خام در دل خود دارند، در حال حاضر به سمت اروپا در حال حرکت هستند که در ماه فوریه به مقصد خواهند رسید.
بر اساس گزارش‌هایی که پیش از این منتشر شده است، «2سوپرتانکر ایرانی برای اولین بار پس از ۵ سال وقفه، ماه آینده برای تحویل نزدیک به ۴ میلیون بشکه نفت خام در بندر روتردام هلند پهلوگیری خواهند کرد.» تحریم‌ها موجب شده بود تا از سال 2012 هیچ‌گونه نفتی به اروپا صادر نشود اما فروش نفت ایران به اروپا از اوایل سال گذشته میلادی با کاهش تحریم‌ها از سر گرفته شد. پایگاه خبری پلاتس روز سه‌شنبه در رابطه با سوپرتانکر‌های ایران افزود: این دو سوپرتانکر به ترتیب در روزهای 7 و 11 فوریه به ساحل هلند خواهند رسید و نفت خام و سبک ایران را در بندر روتردام تخلیه خواهند کرد. به گفته منابع آگاه، این محموله‌ها از سوی شرکت ملی نفت ایران برای فروش به شرکت شل به روتردام ارسال شده‌اند.
تلاش ایران برای کسب سهم بازار بیشتر
رابین میلز، مدیر موسسه مشاوره‌ای قمر‌انرژی در دبی در رابطه با نشانه‌های افزایش صادرات نفت خام ایران به خبرگزاری بلومبرگ گفت: «ایران تلاش دارد سهم خود را از بازار مشتریان سنتی در کشورهایی مانند یونان و ایتالیا به دست آورد و این برای آنها یک اولویت است. به علاوه، تهران در حال تلاش برای جذب مشتریان بیشتر در اروپا است.»اما کارشناسان در حالی عقیده دارند ایران بعد از لغو تحریم‌ها فرصت‌های جدیدی برای بازیافتن سهم خود در بازار اروپا دارد که با توجه به معاف شدن ایران از حضور در طرح کاهش تولید کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، این سوال مطرح می‌شود که آیا معافیت بر افزایش سهم بازار ایران در اروپا اثرگذار خواهد بود؟
30 نوامبر سال 2016 زمانی بود که توافق برای کاهش تولید و صادرات نفت خام شکلی نهایی به خود گرفت و ایران در کنار دو کشور لیبی و نیجریه توانست حق ادامه تولید و خروج از این طرح را به دست آورد. تا قبل از انعقاد توافق 30 نوامبر اوپک برای کاهش تولید، رقابتی جهانی برای عرضه نفت بیشتر به بازارها در جریان بود و این مساله موجب کاهش قیمت‌ها و افزایش حجم ذخایر جهانی نفت شده بود.
به این ترتیب، در روزهایی که عربستان سعودی و متحدان او در خلیج فارس برای اثبات پایبندی‌اش به طرح کاهش تولید به مشتریان اروپایی خود اطلاع داده‌اند که نفت کمتری به اروپا عرضه خواهند کرد، این‌طور به نظر می‌رسد که فضا برای حضور پررنگ‌تر ایران در بازار اروپا فراهم شده است. با این حال، کارشناسان عقیده دارند «خیلی زود است بخواهیم بگوییم که این میزان نفت ارسالی ایران به اروپا در آینده نیز ادامه خواهد داشت، زیرا اکثر نفتکش‌هایی که در ماه جاری به اروپا می‌رسند، بنادر ایران را قبل از اول ژانویه به‌عنوان زمانی که برای اجرایی شدن توافق اوپک در نظر گرفته شده بود، ترک کرده‌اند.» با این حال نشانه‌هایی از افزایش صادرات ایران در ماه فوریه نیز وجود دارد؛ مانند پهلوگیری دو سوپرتانکر ایرانی در بندری در هلند یا فروش محموله‌هایی به اندونزی در ماه آینده میلادی.
افزایش صادرات نفت خام ایران در فوریه در گزارش منتشر شده از خبرگزاری رویترز نیز مورد اشاره قرار گرفته است. بر اساس این گزارش که روز گذشته بر خروجی این خبرگزاری قرار گرفت، صادرات نفت خام ایران در ماه بعدی میلادی نیز روندی رو به رشد خواهد داشت. به این ترتیب در حالی‌که رشد صادرات نفت خام ایران در ماه ژانویه به علت افزایش فروش به اروپا در بیشترین سطح 5سال گذشته ارزیابی می‌شود، ماه فوریه نیز زمانی برای رشد اندک فروش نفت ایران خواهد بود.
به گفته یک منبع مطلع از برنامه بارگیری نفتکش‌های ایرانی به خبرگزاری رویترز، اندونزی اولین محموله خود از زمان لغو تحریم‌ها را در این ماه از تهران تحویل خواهد گرفت. پیش از این دوآی سوئتجیپتو، مدیر ارشد اجرایی شرکت پرتامینای اندونزی اعلام کرده بود «این شرکت در سه ماهه نخست 2017، یک میلیون بشکه نفت خام از ایران خواهد خرید.»
رشد صادرات و موانع آن
اما در حالی که نشانه‌ها از روند رو به رشد صادرات نفت خام ایران حکایت دارند، با این حال آمارها نشان می‌دهند که ممکن است ایران در به دست آوردن سهم خود از بازارهای نفتی همچنان با مشکلاتی همراه باشد. آن‌طور که خبرگزاری رویترز گزارش می‌دهد، با وجود اضافه شدن اندونزی به لیست مشتری‌های نفت خام ایران در ماه فوریه، میزان صادرات نفت ایران در ماه آینده میلادی همچنان پایین‌تر از رقم ماه سپتامبر گذشته خواهد بود و این نشان می‌دهد که ایران به رغم مستثنی شدن از توافق کاهش تولید اوپک و سایر تولیدکنندگان، در یافتن خریداران بیشتر برای نفت خود با مشکل مواجه است.
این در حالی است که تجار انتظار داشتند ایران تولید خود را اندکی افزایش دهد و با افزایش صادراتش سهم خود را از بازار پس بگیرد.به گفته یک منبع آگاه، میزان صادرات نفت خام و میعانات ایران در ماه فوریه به اندکی بالاتر از 2.20میلیون بشکه در روز خواهد رسید، در حالی که این رقم در ماه ژانویه 2.16 میلیون بشکه بوده است. با این حال صادرات نفت ایران در ماه سپتامبر به حدود 2.6 میلیون بشکه در روز رسید که بیشتر از سطح صادرات فوریه ارزیابی می‌شود.
درواقع اگرچه ایران از پیوستن به طرح کاهش تولید منع شده است، اما سطحی مشروط برای افزایش تولید در 6 ماه پیش رو دارد. بر اساس توافقی که صورت گرفته است از آنجا که تولید نفت خام ایران بعد از اعمال تحریم‌های بین‌المللی با کاهشی چشمگیر همراه شد، کشورمان با وجود اجرای طرح توافق کاهش تولید، حق افزایش تولید تا رسیدن به سطح پیش از تحریم‌ها را خواهد داشت. به این ترتیب همزمان با توافق اوپک برای کاهش تولید، اعضای این سازمان پذیرفتند که ایران تولید خود را به حدود 3.9 میلیون بشکه در روز برساند.
از دیگر سو بر اساس تازه‌ترین اظهار نظر بیژن زنگنه، وزیر نفت، تولید روزانه نفت خام ایران به سه میلیون و 900هزار بشکه در روز رسیده است. با این تفاسیر می‌توان انتظار داشت که صادرات ایران به بازارهای مختلف که هم‌اکنون به اوج خود رسیده است، دست‌کم تا 6 ماه آینده که توافق کاهش تولید پابرجا است ثابت باقی بماند. فرصت دیگری که ایران برای افزایش تولید و صادرات نفت دارد، به حضور سرمایه‌گذاران خارجی در پروژه‌های نفتی کشور و رونق گرفتن تولید باز‌می‌گردد، اما تا زمان دست یافتن به این فرصت نیز راهی نسبتا طولانی باقی مانده است زیرا ورود خارجی‌ها به صنعت نفت کشور پروسه‌ای زمان‌بر خواهد بود.
اما با تمام این تفاسیر به نظر می‌رسد ایران نه تنها از فرصت‌های پیش آمده برای افزایش تولید و صادرات نفت خام و فرآورده‌های آن نهایت بهره را برده است، بلکه برای آینده نیز برنامه‌هایی دارد. آن‌طور که عباس کاظمی، معاون وزیر نفت و رئیس شرکت ملی پالایش نفت ایران به خبرگزاری رویترز گفته است: ایران در حال برنامه‌ریزی برای افزایش قابل توجه تولید فرآورده‌های نفتی خود از طریق نوسازی پالایشگاه‌ها در سال جاری میلادی است.کاظمی که در کنفرانس نفتی در توکیو حضور داشت، گفته است: «من پیش‌بینی می‌کنم در سال 2017، حدود 600 هزار بشکه در روز فرآورده‌های نفتی صادر کنیم. این برنامه ما است.» این فرآورده‌ها شامل نفت کوره، بنزین و نفت سفید خواهد بود.
مقاصد نفت ایران
گمانه‌ها از میزان صادرات نفت خام ایران در ژانویه و فوریه در حالی از سوی منابع آگاه و کارشناسان مطرح می‌شود که بر اساس پیش‌بینی رویترز، میزان بارگیری نفت ایران به مقصد آسیا در ماه فوریه به حدود 1.5 میلیون بشکه در روز خواهد رسید که بالاترین رقم در 3 ماه گذشته است. این رقم در ماه ژانویه 1.46 میلیون بشکه بوده است.همچنین انتظار می‌رود اندونزی در ماه فوریه حدود 34 هزار بشکه در روز از ایران نفت وارد کند.
میزان صادرات نفت ایران به اروپا در ماه ژانویه نیز حدود 622 هزار بشکه در روز خواهد بود، اما این رقم در ماه فوریه به 590 هزار بشکه خواهد رسید، در حالی که بیشترین رقم صادرات نفت ایران به اروپا یعنی حدود 800 هزار بشکه در روز در ماه دسامبر به ثبت رسیده است. به گفته منابع آگاه، هلند در حال دریافت اولین محموله نفتی خود از ایران است و این ماه حدود 70 هزار بشکه در روز از تهران نفت خریداری خواهد کرد. این کشور اروپایی قبلا مشتری میعانات ایران بوده است.
در واقع 2 سوپرتانکر ایرانی که در حال حمل نفت به سمت بندر روتردام هستند، در حال نزدیک شدن به قلب پالایشگاهی و قطب تجاری شمال اروپا هستند و این اتفاق نشان می‌دهد که ایران با وجود تمام مشکلات توانسته است یکی دیگر از موانع پیش رو برای بازپس‌گیری سهم خود از بازار نفت را بردارد. ماه گذشته نیز سوپرتانکرهایی از یونان و کرواسی نفت ایران را از جزیره خارک به اسپانیا، ایتالیا و تایلند برده بودند. ایتالیا در ماه ژانویه حدود 32 هزار بشکه از ایران نفت وارد کرده و این رقم قرار است در ماه فوریه به حدود 110 هزار بشکه در روز برسد. اسپانیا نیز در ماه ژانویه تقریبا به میزان ایتالیا از ایران نفت خریده بود و قصد دارد در ماه فوریه این رقم را به بالای 70 هزار بشکه در روز برساند.
همچنین اطلاعات موجود نشان می‌دهد فرانسوی‌ها از زمان لغو تحریم‌ها، بیشترین حجم نفت معادل یک سوم فروش ایران به اروپا را از شرکت ملی نفت ایران خریداری کرده است. تلاش ایران برای افزایش سهم خود در بازارهای اروپایی در حالی است که یک مقام آگاه در شرکت ملی نفت ایران که نخواست نامش فاش شود به خبرگزاری بلومبرگ گفت: فروش نفت ایران به کشورهای حوزه مدیترانه نظیر ایتالیا، اسپانیا و یونان عمدتا نفت سنگین است. وی افزود: ایران همچنین بخش عمده‌ای از نفت سبک خود را که در تولید سوخت‌هایی نظیر بنزین استفاده دارد، به مشتریانی در شمال غرب اروپا می‌فروشد. با تمام این تفاسیر به نظر می‌رسد اگرچه ایران نمی‌تواند از سهمیه تعیین شده در اوپک در 6 ماه آینده عدول کند و از دیگر سو پروسه‌ای نسبتا طولانی برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی پیش رو دارد، اما در حال محکم کردن جای پای خود در بازارهای اروپایی و آسیایی برای روزهای رشد تولید در آینده است.
