چگونه یک آتش سوزی در عصر فناوری اطلاعات می تواند همه‌ی دارایی های یک فرد را از بین ببرد
حادثه‌ی آتش سوزی ساختمان پلاسکو به صورت همزمان موضوعات بسیاری را در سطح جامعه به چالش کشید؛ از مسئله‌ی ایمن سازی ساختمان های فرسوده تا تجهیزات آتش‌نشانی. اما یکی از مسائلی که چالش آن در روزهای آینده به چشم خواهد آمد و شاید تا چندین ماه رخ نمایی کند، مسئله‌ی اسنادِ مالی از بین رفته در پلاسکوست. در خاطرات بسیاری از آتش‌نشانان می بینیم که تلاش داشته اند تجار را به زور از ساختمان بیرون کنند اما آنها حاضر نبودند بدون اسناد و مدارکشان از ساختمان خارج شوند. شاید اگر ما هم به جای تاجری بودیم که بخش عمده ای از دارایی اش در آن اسناد تجاری خلاصه شده بود، ریسک وارد آتش شدن و نجات دادن اسناد تجاری مان را می پذیرفتیم.
اما چرا کسبه پلاسکو نگران پول های خود نبودند؟ جواب این سوال بسیار ابتدایی است. دورانی که تاجر پول را نزد خود نگه دارد، ده ها سال است که گذشته و امروزه پول به صورت الکترونیکی نگهداری می شود. اگر هم کارت بانکی یا دفترچه حساب در آتش سوزی از بین برود، هیچکس نگران نخواهد شد؛ زیرا اعتبار پول به اطلاعاتی وابسته است که در شبکه بانکی نگهداری می شود و اعتبار پول به یک قطعه کارت یا دفترچه‌ی آسیب پذیر وابسته نیست. اما وضعیت اسناد تجاری اینگونه نیست. اعتبار اسناد تجاری مانند چک به لاشهی کاغذی آن وابسته است و در صورتی که این لاشهی کاغذی از بین برود، صاحب آن باید در دادگاه وجود چنان لاشه ای را به اثبات برساند و اگر نتواند وجود آن سند تجاری را اثبات کند، عملا آن سند تجاری – و متعاقبا ارزش اقتصادی آن- از بین خواهد رفت.
روند الکترونیکی شدن مبادلات و فعالیت های بانکی در طی چندین سال به گونه ای پیش رفت که نحوه‌ی مبادلات فعالان اقتصادی را نسبت به چندین سال قبل متحول کرد. امروزه مبادلات تجاری نه به وسیله‌ی کیف های حاوی پول نقد، بلکه از طریق بانکداری الکترونیک انجام می شود. این در حالیست که چک به عنوان مهمترین ابزار پرداخت مدت‌‌‌‌دار در کسب و کار فعالان اقتصادی، نسبت به 80 سال پیش تقریبا هیچ تغییری نکرده و گویی چک همچنان در سال 1311 (تاریخ نگارش قانون تجارت) متوقف مانده است. ایستادنِ ما در سال 1311 درحالی صورت می گیرد که دنیا به سمت اعتبارزدایی از لاشهی کاغذی چک پیش رفته است.
طبق آخرین آمارهای رسمی، میزان تراکنش‌های انجام شده با چک در اقتصاد ایران، از لحاظ مبلغ، بیش از 40 درصد تمام تراکنش‌های بانکی است.با این حال، به دلیل تعلل بانک مرکزی و دستگاه‌های متولی، لاشه کاغذی چک به عنوان مهمترین بُعد این ابزار تجاری با هزاران ریسک مواجه بوده و در حال حاضر دریافت کننده و صادرکننده را با مشکلات بسیاری مواجه کرده و مواردی مانند مفقود شدن چک، تغییر امضا و تاریخ چک، مخدوش بودن امضا و... باعث شکل گیری پرونده‌های بسیاری در دستگاه قضایی شده است. به طوری که طبق گفته های حجت الاسلام و المسلمین شهریاری،رئیس مرکز آمار و فناوری قوه قضائیه، در سال 94 مطالبه وجه چک دومین خواسته قضائی کشور است.
حال لازم است که مسئولان بانک مرکزی و نظام مالی کشور نیز در کنار سایر مسئولان شهری و عمرانی به بهانه پلاسکو مورد مطالبه جدی قرار بگیرند، تا شاید برای ایجاد بستر امن معاملات و کسب وکارهای تجاری اقدام نموده و در خصوص کم کردن وزنِ لاشهی کاغذی چک در تعاملات تجاری کشور، در عصر تجارت الکترونیک، چاره ای بیاندیشند. جایگزینی لاشهی کاغذی چک با چک الکترونیک، استفاده از تصویر چک به جای لاشهی کاغذی آن، وارد کردن اطلاعات چک در سامانه های الکترونیک بانکی و... راه هایی است که می توان با استفاده از آنها اعتبار چک را از لاشه ی کاغذی به سامانه های بانکی منتقل کرد و تمام آسیب های ناشی از اتکای اعتبار به لاشه کاغذی را از بین برد. اگر امروز ما به سمت اعتبارزدایی از لاشه ی کاغذی چک حرکت کنیم، در بسیاری از هزینه های بانکی و اقتصادی و قضایی صرفه جویی خواهیم کرد؛ زیرا بسیاری از دعاوی حقوقی و ریسک های تجاری ریشه در لاشه کاغذی چک دارد.
راه حل هایی که این کارشناس داده دلسوزانه ولی من در آوردی است. بهتر این است که به کشورهایی که اقتصاد موفق دارند نگاه کنیم و همان را کپی کنیم. جالب اینجاست که در ایران از چک به صورت غیر قانونی و در عوض سفته استفاده میشود ولی این استفاده به طور علنی و توسط بزرگترین کمپانیهای کشور انجام میشود. حتی بانکها برای تضمین وام چک میخواهند.