چند سالی است که شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی هم راستا با سایر نهادهای دولتی برای مقابله با آلودگی هوا و صرفه جویی در مصرف بنزین طرحی تحت عنوان کهاب را پیش می برد. این طرح که گفته می شود روزانه از تبخیر 300 هزار لیتر بنزین جلوگیری خواهد کرد، در حالی از سوی مسئولان با آب و تاب فراوان مطرح می شود و دو سال از اجرای آن می گذرد که بررسی ها نشان می دهد هنوز تا رسیدن به اهداف نهایی فاصله زیادی دارد.
به گزارش «تابناک»؛ طرح ملی کهاب با هدف کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخارهای بنزین از سال 1393 به صورت رسمی و پس از طی فرایندهای مطالعاتی و اداری در دستور کار شرکت ملی پخش فرآورده‌های قرار گرفت و بنا شد تا در سه مرحله ضمن تجهیز جایگاه های سوخت، نفتکش ها و انبارهای نگهداری بنزین رسالت صرفه جویی در مصرف بنزین و مقابله با آلودگی هوا را بر عهده بگیرد.
طرح کهاب تلاش دارد شرایطی را فراهم کند که مبادی خروج گاز بنزین از جمله هنگام بارگیری و تخلیه نفت کش، هنگام نگهداری بنزین در مخزن جایگاه سوخت و هنگام انتقال آن به خودرو، با تجهیزات و تکنولوژی های نوین که بخشی از آن خارجی است، مجهز شوند و در نتیجه از هدر رفت بنزین و تبخیر آن در فضای باز جلوگیری کند.
دولت یازدهم و نهادهایی مثل سازمان حفاظت محیط زیست و شرکت ملی نفت این طرح را یکی از راهکارهای اصلی مقابله با آلودگی هوا و صرفه جویی در مصرف بنزین قلمداد می کنند و با اظهارات متعدد تلاش دارند این طرح را به عنوان یک طرح الزامی و بی نقص به افکار عمومی معرفی کنند.
یکی از مهم ترین رسالت های این طرح، تجهیز بیش از 3500 جایگاه سوخت کشور به دستگاه هایی بود که بتوانند در فرایند بارگیری، نگهداری و فروش بنزین میزان 1.5 تا 2 درصدی تبخیر بنزینی که هم اکنون رخ می دهد را به صفر برساند.
پس از گذشت دو سال از اجرای طرح، اطلاعات نشان می دهد از میان 3 هزار و ٥٠٠ جایگاه سوخت کشور، کمتر از 100 جایگاه بنزین تا کنون موفق شده‌اند گام های اول و دوم طرح را عملیاتی کنند و برای استمرار این فرایند اشکالات فراوانی از جمله مقاومت جایگاهداران وجود دارد.
فرهاد عبدالله‌پور، مجری طرح کهاب در مورد روند اجرای این طرح معتقد است: با اجرای کامل طرح کهاب در کشور شامل انبارهای نفت و جایگاه‌های عرضه بنزین، ضمن کنترل انتشار حجم بالایی از بخار خام بنزین به محیط‌زیست، روزانه ٣٠٠ هزار لیتر و در مجموع سالانه یکصد میلیون لیتر بنزین استحصال شده دوباره به چرخه مصرف بازگردانده می‌شود.
با وجود ایده آل های مطرح از سوی مجری طرح و سایر مقام های دولتی و جدا از شواهد عینی که به خوبی نشان می دهد به رغم گذشت دو سال از آغاز اجرایی شدن طرح، هنوز تا مرحله نهایی شدن آن فاصله زیادی وجود دارد، درباره مشکلات این فرایند، ناصر رئیسی‌فر، رئیس کانون کارفرمایان جایگاه‌های سوخت کشور با تأکید بر اینکه طرح کهاب در شرایط کنونی قابلیت اجرایی شدن ندارد، به «فرصت امروز» گفت: هم اکنون وزارت نفت درگیر فعالیت های مختلف بالادستی نفت است و قادر به ارائه وام به جایگاهداران نیست. از سویی نیز اجرای طرح کهاب که باید پروسه کاملی را پشت سر گذارد، هنوز زیرساخت های مناسب آن مهیا نشده است.
رئیس کانون کارفرمایان جایگاه‌های سوخت کشور، معتقد است: دولت در اجرایی شدن این طرح به جایگاهداران کمک مالی نمی کند و اگر قرار باشد طرح کهاب اجرایی شود، بار مالی سنگینی به جایگاهداران تحمیل می‌شود، زیرا تعویض تلمبه‌ها هزینه بر است و صادقانه می‌گویم که هیچ جایگاهی توان مالی آن را ندارد و در صورت الزام، طرح بسیاری از جایگاه‌ها تعطیل خواهد شد.
او می‌گوید: «هرچند هنوز انبارهای شرکت پالایش و پخش برای تخلیه بخار بنزین تجهیز نشده است تا این بخارات بازیافت شود و تانکرها نیز برای جمع‌آوری گازهای درون مخزن جایگاه به روزرسانی نشده است تا بتوانند بخارات بنزین را به انبارها منتقل کنند، مرحله اول این طرح در تمامی جایگاه های سوخت اجرایی شده است و مخازن سیستم‌های هواکش برای کنترل مقدار خروج بخار بنزین نصب شده که تاکنون بلااستفاده مانده است.»
وی با بیان اینکه stage دوم تنها در 100 جایگاه که به تازگی ساخته یا نوسازی شده‌اند، اجرایی شده است، می‌افزاید: «نصب سامانه کنترل انتشار بخار بنزین در حین سوخت‌گیری خودرو و بازیافت بخار بنزین در محل جایگاه مرحله دوم این طرح است و در نهایت باید سیستمی نصب شود که بسیار گران‌قیمت است که باید با کمک‌های بلاعوض دولتی صورت گیرد، زیرا در صورت تخصیص وام، جایگاه داران توان بازپرداخت ندارند.»
این همه نقد و ایرادی که به طرح کهاب وارد است، نیست و «علی آذری» یکی از جایگاهداران سوخت، در مورد فرایند اجرایی شدن این طرح معتقد است: «اجرایی شدن طرح کهاب برای جایگاهداران قدیمی با هزینه‌های سرسام‌آوری همراه خواهد بود، اما نکته مهم اینجاست که با وجود آماده‌سازی تعدادی از جایگاهداران هنوز شرکت پالایش و پخش آمادگی اجرایی کردن طرح را ندارد.»
«محمدرضا عمید»، مدیر سه جایگاه بنزین در تهران نیز که این طرح را طرح موفقی نمی‌داند، عقیده دارد: نبود زیرساخت‌های لازم در اجرایی شدن طرح کهاب مشکل ایجاده کرده و عملیاتی کردن این طرح برای جایگاهداران تا 50 میلیون تومان هزینه دارد.
«مهندس حسین وکیلی»، کارشناس نفت و انرژی نیز در این باره به «تابناک» گفت: «طرح کهاب یکی از مهم ترین طرح هایی است که شرکت ملی پخش فرآورده‌های بنا دارد با استفاده از آن روند هدر رفت بنزین و آلودگی هوا را متوقف کند اما در این مسیر مشکلات فراوانی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرند.
وی افزود: مسأله اول این است که در حال حاضر جایگاهداران از شرکت ملی نفت مبلغی تحت عنوان حق تبخیر بابت میزان بنزینی که در فرایند فروش از دست می رود می گیرند که نشان می دهد آنها انگیزه ای برای تجهیز جایگاه های سوختشان به تجهیزات جمع آوری بخار بنزین ندارند. از سویی نیز وزارت نفت پرداخت هزینه تجهیز جایگاه را بر عهده جایگاهدار قرار داده است که با توجه به نداشتن مزیت برای آنها و نیز مشکلات مالی کنونی آنها نه تنها راغب به اجرای آن نیستند، بلکه در برابر آن مقابله خواهند کرد.
وکیلی در مورد یکی از مهم ترین انگیزه های مسئولان در اجرای این طرح که مقابله با آلودگی هواست نیز معتقد است: مشکلات آلودگی هوای ایران بسیار ریشه ای تر است و دلیل اصلی آن نقص فنی خودروهای داخلی است اما مسئولان به دلیل ضعف در این مسیر به راه های دیگر برای مقابله با آلودگی از جمله طرح کهاب روی آورده اند. هرچند این طرح به خودی خود قابل تحسین است، بسیاری از راه های مهم تر مقابله با آلودگی از جمله همین تغییر در تکنولوژی خودروهای داخلی روی زمین مانده است.
این کارشناس نفت و انرژی در مورد نگرانی و نقدهای دیگری که به طرح کهاب وارد است، گفت: جدا از هزینه های سنگین اجرای طرح، نگرانی دیگر این است که مسئولان به جای توجه به رسالت اصلی طرح به بهانه واردات تکنولوژی و ابزار مورد نیاز به فکر کسب سود اقتصادی باشند و این طرح را محلی برای منافع مالی خود کنند.
بر اساس آنچه آمد، یک طرح ملی با همه بزرگ نمایی هایی که از سوی دولت برای اجرای آن مطرح می شود، در گیر و دار اجرا به مشکلات جدی برخورده و روند کنونی به گونه ای است که نمی توان نتیجه ای جز نمایشی بودن آن گرفت.
انتقادهای متعددی که از سوی کارشناسان و مدیران جایگاه های سوخت تا کنون مطرح شده است، به خوبی نشان می دهد که این طرح تا رسیدن به اهداف اصلی خود مسیر دشواری در پیش دارد و بهتر است مسئولان به جای اظهار نظرهای نمایشی در مورد آن، فرایند اجرایش را تکمیل کنند.
از سویی یکی از مراحل ابتدایی و ساده این طرح مثل تجهیز مخازن سوخت جایگاه ها به جذب بخار بنزین در مراحل پایانی قرار دارد که دو بخش مهم تر طرح یعنی تجهیز نازل های سوخت به فناوری جذب گاز و فناوری تبدیل گاز جذب شده به سوخت مجدد هنوز در مراحل ابتدایی و گرفتار مشکلات اقتصادی و محاسباتی فراوان است.
مسئولان شرکت ملی نفت در حالی وظیفه تجهیز جایگاه های سوخت و به تکنولوژی های جدید را بر عهده خود جایگاهداران گذاشته اند که آنها بنا به دلایلی از جمله ضرر دو سویه ای که از اجرای این طرح می کنند (حذف حق تبخیر دریافتی و هزینه تجهیز جایگاه) نه تنها انگیزه ای برای اجرای آن ندارند، بلکه در برابر روند اجرای آن نیز مقابله می کنند.
نکته و نگرانی مهم دیگر این است که اولاً این طرح هرچند نقش مهمی در صرفه جویی اقتصادی دارد، در اولویت های مقابله با آلودگی هوا نیست و به دلیل نیازی که به تجهیزات خارجی دارد، ممکن است به محلی جدید برای کسب سودهای کلان توسط برخی فرصت طلب ها تبدیل شود.
مسأله دیگر آنکه با فرض نهایی شدن این طرح و تجهیز جایگاه های سوخت به نازل های مورد نظر، آیا شهروندان با مسئولان در فرایند اجرای طرح همکاری خواهند کرد و مسائل لازم جمله تزریق بنزین به خودروی خود را دقیقاً بر اساس آن گونه که باید باشد، اجرا خواهند کرد؟
