با توجه به نظرات نامزدهای ریاست جمهوری، دو رویکرد در خصوص کم‌آبی وجود دارد؛ رویکرد اول اصلاح وضعیت کم‌آبی را در استفاده از منابع کنونی آب با اولویت بخشهای آشامیدنی و صنعتی و محدودیت مصرف آب در بخش کشاورزی می‌داند. اما رویکرد دوم معتقد است که کشور مشکل کمبود آب ندارد و ریشه کم‌آبی در عدم مدیریت منابع آب است.
به گزارش
تابناک اقتصادی به نقل از عیارآنلاین، مسئله کم‌آبی به خصوص در سال‌های اخیر، به شدت مورد توجه مردم و مسئولان قرار گرفته است. به طور کلی، دو نگاه کلان به این مشکل در کشور وجود دارد که در سطح مفهومی و حتی عملکردی، تفاوت‌هایی بنیادین با یکدیگر دارند.
نگاه اول به وضعیت آبی که طرفدارانی از بدنه کارشناسان و مسئولین دارد، بر بحرانی بودن وضعیت کشور حوزه منابع و مصارف آب استوار است. بخش عمده مدافعان این دیدگاه، بحران آبی ایران را نتیجه استفاده بدون ملاحظه از آب در بخش کشاورزی می‌دانند.
این کارشناسان معتقدند ایران با بهرهبرداری از ۹۷ درصد از آب‌های سطحی خود وارد بحرانی از بی‌آبی شده است و در آینده کوچ بیش از ۵۰ میلیون نفری مردم کشورمان از ایران به علت خشکسالی امری محتوم خواهد بود. در این نگاه، ایران در یک دوره خشکسالی بلند مدت قرار دارد و برای اصلاح این وضعیت و جبران کمبود آب در بخش های آشامیدنی و صنعت، باید هرچه زودتر مصرف آب در بخش کشاورزی به عنوان اصلی‌ترین مصرف‌کننده کاهش یابد و به حداقل ممکن برسد. در همین راستا از عدم گسترش و تمرکز بر کشاورزی در بخشهای مختلف کشورمان حمایت می‌کنند. در واقع، این کارشناسان مهم‌ترین راهکار برون‌رفت از وضعیت کنونی آبی کشور را ابتدا کاهش و سپس بهینه کردن مصرف آب در بخش کشاورزی می دانند و از اجرای طرح‌هایی مانند «نکاشت» حمایت می کنند.
اما نگاه دوم؛ کارشناسانی که در این دسته قرار می‌گیرند اعتقاد دارند مرور آمارهای موجود در مورد متوسط میزان بارش در کشور و تغییرات اقلیمی، که در سال‌های مختلف اتفاق افتاده است، حقایق مهمی را در مورد وضعیت آبی کشور آشکار می سازد که عبارت‌اند از:
۱- براساس آمارهای موجود، پهنه کشورمان در هر سال آبی شاهد ورود بیش از ۴۲۴ میلیارد متر مکعب آب به کشور است که از دو طریق یعنی بارش و ورود از کشورهای همسایه به ایران محقق می‌شود. با این وجود و علی رغم همه تلاش های صورت گرفته توسط سازمان‌ها و نهاد‌های مختلف برای هدایت و بهینه کردن استفاده از این حجم عظیم آب در کشور، از مجموع میزان آب ورودی به کشور صرفا حدود ۱۶ درصد یعنی ۶۵ میلیارد متر مکعب در کشور به صورت واقعی به مصرف می‌رسد. به عبارت دیگر، همه مباحث مطرح شده درباره میزان مصرف آب و یا استفاده از واژه‌هایی همچون بحران آب، صرفا ناظر به ۱۶ درصد از آب ورودی به کشور است. سوال مهم این کارشناسان سرنوشت ۸۴ درصد آب ورودی به کشور است که می‌تواند به طور کلی تعبیر موجود در مورد بحران کم‌آبی ادر کشور را تغییر دهد. آنها معتقدند می‌توان بخش قابل توجهی از ۸۴ درصد آب مفقودی کشور را ردیابی کرد.
۲- میزان تبخیر آب در ایران ۳ برابر متوسط جهانی است و این مساله به همراه روش‌های انتخابی از سوی دستگاه‌های ذیربط برای ذخیره آب در کشورمان همچون سد سازی، منجر به اتلاف نزدیک به سالانه ۲۹۴ میلیارد متر مکعب آب در ایران می‌شود. به عبارت دیگر بیش از ۴ برابر همه آب مصرفی (در تمام بخشهای کشاورزی، صنعت و خانگی) در ایران به وسیله تبخیر از دست می‌رود.
۳- مشکل مدیریت آب در کشور بخاطر عدم وجود مدیریت صحیح در حوزه آب است و نه کم‌آبی و این موضوع مصادیق مشخصی مانند اتلاف در شبکه انتقال و توزیع آب در کشور دارد. مطابق دیدگاه این گروه از افراد، اگرچه به صورت طبیعی و مانند سایر کشورهای جهان در ایران نیز بخش کشاورزی مصرف بخش عمده آب را نسبت به بخشهای دیگر ازجمله خانگی و صنعت به خود اختصاص می‌دهد، اما دلیل اصلی این موضوع، عدم مصرف بهینه کشاورزان نیست؛ بلکه عدم سرمایه‌گذاری مناسب در شبکه‌های توزیع آب در بخش کشاورزی باعث شده است سالانه تنها در بخش کشاورزی ۳۱ میلیارد متر مکعب آب به علت بهره‌ور نبودن و عدم تجهیز مسیر‌های انتقال آب به مزارع به هدر می‌رود.
به همین دلیل، نمی توان مصرف این میزان آب که تقریبا به اندازه ۵۰ درصد تمام آب مصرفی کشور است را به حساب بخش کشاورزی گذاشت و این ادعای مدافعان دیدگاه اول که کشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف کننده آب و مقصر بخش عمده‌ای از کمبود آب در کشور است، با واقعیت تطابق ندارد. البته مطابق با بررسی های این کارشناسان، مشکلات شبکه انتقال و توزیع آب در کشور محدود به بخش کشاورزی نیست و حدود ۳۵ درصد از مصرف آب خانگی کشور (حدود ۲ میلیارد متر مکعب در سال) هم به وسیله این شبکه مستهلک انتقال از بین می‌رود.
به صورت خلاصه، راهکار اصلی گروه اول برای اصلاح وضعیت فعلی، استفاده از منابع کنونی آب کشور با اولویت بخشهای آشامیدنی و صنعتی و کاهش و بهره‌ور کردن بخش کشاورزی (به عنوان بزرگترین مصرف کننده آب) است و راهکار اصلی گروه دوم در این زمینه، آبخیزداری و کاهش تبخیر بیش از ۷۰ درصد آب ورودی به کشور و افزایش بهره وری در شبکه‌های انتقال آب به کشاورزان است. در هر صورت، دولت آینده باید یکی از این دو دیدگاه را به عنوان محور اصلی فعالیت های خود برای برطرف کردن مشکلات کنونی کشور در حوزه آب انتخاب کند.
در ادامه باید دید که هر کدام از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری پیرامون کم‌آبی چه نظراتی دارند:
نظرات نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری پیرامون کم‌آبی
روحانی: ادامه استفاده از آب در کشاورزی به‌صورت سنتی امکان‌پذیر نیست
با توجه به منابع آبی، نیاز مردم، گسترش جمعیت و نیازهای عمومی و صنعتی، اگر مسئله آب را مدیریت نکنیم با یکی از مشکلات بزرگ اجتماعی مواجه خواهیم شد که یکی از راه‌های جلوگیری از بروز این مشکل، بهرهبرداری صحیح از منابع موجود و استفاده از آبیاری نوین است.(۳۱ فروردین ۹۶)
یکی از مسائل عمده در محیط‌زیست موضوع بهره‌وری آب است که در این راستا، هیچ راهی بهتر از به‌کارگیری شیوه‌های علمی آبیاری و کشاورزی نمی‌تواند مثمر ثمر باشد.(۱۰ خرداد ۹۵)
ادامه استفاده از آب در کشاورزی به‌صورت سنتی در میان‌مدت و بلندمدت امکان‌پذیر نیست، باید محصولات بر مبنای بهره‌وری درست از آب تنظیم شوند.(۷ دی ۹۳)
جهانگیری: کشاورزی بیشترین مصرف کننده منابع آبی
بخشی از مدیریت منابع آب که مربوط به مدیریت و استفاده از آب‌های جاری، آب‌های زیرزمینی و آب‌های مرزی است باید با دقت و حساسیت زیاد بررسی شوند. در حوزه مصرف هم نیازمند مدیریت هستیم در این راستا، بخش کشاورزی سهم اصلی و بیشتری در مصرف آب دارد و در حدود ۹۲ درصد از منابع آب کشور در این بخش مصرف می‌شود و اگر مدیریت و صرفه‌جویی مناسبی در بخش کشاورزی اعمال شود بخش زیادی از دغدغه‌های مربوط به کمبود منابع آب برطرف خواهد شد.( ۱۳ مرداد ۹۵)
مدیریت منابع آب باید در صدر کارها و برنامه‌های وزارت نیرو قرار گیرد و وزارت جهاد کشاورزی نیز باید برنامه‌های خوبی برای مدیریت منابع آب تهیه کند و بخش کشاورزی به سمت بازدهی بیشتر آب و کاهش مصرف پیش برود.(۲۳ مرداد ۹۵)
میرسلیم: بهره‌وری و مدیریت آب سرلوحه فعالیت‌های کشاورزی
درزمینه آب و مصرف بی‌رویه از منابع زیرزمینی چنان افراط کردیم که نه‌تنها آب بلکه منبع آب را نیز ازدست‌داده‌ایم و سفره‌های زیرزمینی دیگر توان جذب آب را ندارند.(۲۵ مرداد ۹۳)
در چند سال گذشته استفاده بی‌رویه آب‌های سطحی و زیرزمینی برای کشور مشکلات بغرنجی را آفریده به صورتی که بسیاری از سفره‌های زیرزمینی بازگشت‌ناپذیر خواهد بود و حتی اگر نزولات آسمانی نیز افزایش یابد به حالت گذشته خود بازنخواهد گشت.(۸ اردیبهشت ۹۶)
کمبود آب یکی از مشکلات اساسی کشور است.به دلیل عدم مدیریت و استفاده صحیح از منابع آب بسیاری از روستاهای ما به حالت بیابان‌زایی درآمده‌اند و روستانشینان به دلیل عدم توان زندگی در این مناطق به شهرها روی آورده‌اند.(۸ اردیبهشت ۹۶)
کشاورزی در ایران در طول تاریخ با مشکل آب مواجه بوده است. اگر می‌خواهیم پایداری در توسعۀ کشاورزی داشته باشیم، بهره‌وری و مدیریت آب را باید در سرلوحۀ بررسی‌های پژوهشی و اقدامات علمی قرار دهیم. روش غرقآبی در اغلب موارد منسوخ است و باید جایگزین شود با روش‌های جدید آبیاری.(۱۶ فروردین ۹۶)
هاشمی طبا: افزایش تولیدات کشاورزی، خیانت به سرزمین
در حال حاضر سطح آب‌های زیرزمینی کشور به مرز ۳۵۰ متر و یا ۴۰۰ متر رسیده است و همچنین تعداد از دریاچه‌های کشور خشک‌شده است. ما باید از آب به‌عنوان یک میراث گران‌بها نگهداری کنیم.(۶ اردیبهشت ۹۶)
دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور رو به خشکی و بعضاً خشک‌شده است و مهم‌ترین آنها دریاچه ارومیه است که خشک شدن آن به حقابه‌های کشاورزی و حفر چاه‌های کشاورزی غرب دریاچه برمی‌گردد و برحسب نظر متخصصان، خشک‌شدن نهایی آن (و حتی درحال‌حاضر) کانون تولید ریز گردهای نمکی می‌شود. در شرایط فعلی هرچه به کشاورزی فشار وارد و بیشتر تولید کنیم، به خود کشاورزی لطمه وارد و به سرزمینمان خیانت کرده‌ایم.(۲ اردیبهشت ۹۶)
قالیباف: کم‌آبی کشور حاصل سوء مدیریت ۱۵ ساله در حوزه مدیریت آب
مشکل کم‌آبی در کشور به دلیل سوء مدیریت و تدبیر در کشور است و اگر امروز شاهد بزرگترین معضل محیط‌زیست کشور در ارومیه هستیم (خشکی دریاچه ارومیه) این حاصل اتفاق نیست و متعلق به یکی دو سال اخیر نیز نیست، بلکه متعلق به پانزده، شانزده سال تصمیم‌گیری‌های نادرست است.( ۱۲ خرداد ۹۲)
رئیسی: ما در کشور مشکل آب نداریم، مشکل سوء مدیریت بر آب دارم
ما نمی‌گوییم کمبود آب نیست اما حتماً مدیریت آب مسئله ماست و اگر همین آب در کشور مدیریت دقیق شود می‌تواند مشکلات ما را کاهش دهد.(۸ اردیبهشت۹۶)
مسئله آب مشکل استان کردستان است اما من مشکل آب را در «مدیریت آب» و «مدیریت منابع انسانی» می‌دانم نه خود آب، چون اگر منابع آبی و انسانی به‌درستی مدیریت شوند مشکلات آب کشور حل خواهد شد.(۱۲ اردیبهشت ۹۶)
ما در کشور مشکل آب نداریم مشکل سوء مدیریت بر آب است، مشکل ساختارهای نادرست اقتصادی فقط نیست مشکل کمبود مدیریتی مقتدر برای اقتصاد کشور است. ( ۵ اردیبهشت ۹۶)
جمع‌بندی
با توجه به نظرات نامزدهای ریاست جمهوری، می‌توان نتیجه گرفت که «راهکار اصلی و اولویت‌دار» آقایان روحانی، جهانگیری، میرسلیم و هاشمی‌طبا برای اصلاح وضعیت کم آبی، استفاده از منابع کنونی آب کشور با اولویت بخشهای آشامیدنی و صنعتی و محدویت، کاهش و بهره‌ور کردن بخش کشاورزی (به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده آب) است. در مقابل، آقایان رئیسی و قالیباف «ریشه» وضعیت کنونی آب را در عدم مدیریت صحیح منابع آب می‌دانند و معتقدند کشور مشکل کمبود آب ندارد و مشکل و ریشه کم‌آبی در عدم مدیریت منابع آب است و باید این مسئله در «اولویت» قرار گیرد.
