همین امروز دانشگاه ها را به روی دانشمندان ایرانی و خارجی باز کنید؛ سعودی ها در کمین هستند!

به رغم تبلیغ های گسترده ای که در کشور و در مورد وضعیت مطلوب علم و دانش می شود، بررسی نظام های معتبر رتبه بندی دانشگاه های جهان چندان امیدوار کننده نیست. در حالی که بیشتر دانشگاه های ایرانی در رتبه های به دست آمده یا درجا می زنند و یا عقبگرد دارند، برخی کشورهای منطقه مثل عربستان سعودی  و رژیم صهیونیستی به سرعت در حال رشد و تصاحب جایگاه علمی ایران هستند.

به گزارش «تابناک»؛ چند سالی هست که رشد و شتاب علمی کشور با مشکلات فراوانی که در ابعاد مختلف، متوجه نظام آموزش عالی کشور شده، پیشرفت قابل توجهی ندارد و آمارهای برآمده از نظام های معتبر سنجش کیفیت علمی دانشگاه های جهان از عقبگرد اکثر دانشگاه های ایران و رشد نه چندان مطلوب مابقی دانشگاه ها حکایت دارد.

در شرایطی که برخی دانشگاه های کشور همچون دانشگاه تهران همه ساله و با اندک رشدی که دارند نسبت به این رخداد واکنش تبلیغی شدیدی دارند و این رشد را نشانه ای از توان مدیریتی و عزم جدی مجموعه خود برای تولید علم عنوان می کنند، دیگر دانشگاه ها که در نظام های رتبه بندی جهانی عقبگرد دارند و یا درجا می زنند، در برابر این تغییر و تحولات سکوت کرده اند.

بررسی نظام های رتبه بندی جهانی به خوبی نشان می دهد در جنوب غرب آسیا، هرچند شرایط دانشگاه های ایران خوب است، در مقایسه با کشورهای جنوب شرق آسیا اصلاً مطلوب نیست و بدتر آنکه برخی دانشگاه های ایرانی نسبت به سال های گذشته رشد و پیشرفتی ندارند و این درحالی است که برخی دانشگاه های منطقه مثل دانشگاه های کشور عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی اسرائیل به سرعت در حال بلعیدن جایگاه علمی ایران در منطقه هستند.

البته رتبه های قابل ذکری که برخی دانشگاه های ایرانی در جهان و آسیا دارند، تنها حاصل تولید علم و فن آوری نیست و باید توجه داشت در کشور ایران و در سال های گذشته ظرفیت دانشگاه ها به شدت افزایش یافته و این حقیقت طبیعتاً شرایط علمی کشور را در شرایط کنونی حفظ کرده است؛ وضعیتی که به نظر می رسد در سال های آتی و با کاهش ظرفیت دانشگاه ها دست خوش تغییرات جدی شود.

بر اساس نظام رتبه بندی لایدن که یکی از معتبرترین نظام های رتبه بندی جهانی است و هر ساله آخرین تغییر و تحولات دوره های پیشین دانشگاه های جهان را بررسی می کند، دانشگاه تهران در سال 2017 در رتبه 195 جهان و 50 آسیاست و به نسبت سال های گذشته در جهان و آسیا رشد قابل قبولی را تجربه کرده است؛ رشدی که البته نباید در تحقق آن افزایش چشمگیر جذب دانشجو در این دانشگاه را بی تأثیر دانست.

 

 

دانشگاه علوم پزشکی تهران در این رتبه نسبت به سال های گذشته عقبگرد دارد و هم در آسیا و هم در جهان رتبه اش تنزل یافته است. جدا از دانشگاه تهران، دانشگاه امیرکبیر نیز رشد محسوسی در این رتبه بندی دارد و در سال 2017 در جایگاه 292 جهان و 81 آسیا قرار گرفته است.

با این حال، تغییرات رتبه دانشگاه هایی مثل صنعتی شریف، علوم پزشکی ایران و دانشگاه شیراز چندان رضایت بخش نیست و شرایط علمی این دانشگاه ها، گویای عقبگرد نسبت به سال های گذشته است.

دانشگاه تبریز نیز که خود را در میان 200 دانشگاه برتر آسیا می بیند، تقریباً در حالت سکون قرار دارد و در سال 2017 رتبه 190 آسیا را از آن خود کرده است.

در این میان، دانشگاه صنعتی اصفهان با رشدی چشمگیر در حال اضافه شدن به جمع دانشگاه های برتر آسیا و جهان است، اما موضوع نگران کننده در رابطه با این دانشگاه این است که در سال های آینده به مشکلاتی که سایر دانشگاه های برتر کشور دچارند، مبتلا شود و این روند صعودی را حفظ نکند.

به طور کلی آنچه در مورد رتبه های جهانی و آسیایی دانشگاه های برتر ایران در سال های اخیر می توان به آن اشاره کرد، رشد حداقلی دانشگاه تهران، امیرکبیر و صنعتی اصفهان و عقبگرد دانشگاه های بزرگی مثل علوم پزشکی تهران، علوم پزشکی ایران، صنعتی شریف، تربیت مدرس و دانشگاه شیراز است؛ اتفاقی که اگر در سال های آینده نیز ادامه داشته باشد، نگرانی ها برای اوضاع علم و دانش کشور افزایش خواهد یافت.

در بروز چنین شرایط نگران کننده ای برای دانشگاه های کشور، مسائل و مشکلات فراوانی را می توان دخیل دانست که از جمله آنها، می توان به فرار مغزها و مهاجرت بسیاری از نخبگان کشور به دانشگاه های بزرگ جهان اشاره کرد.

از سوی دیگر فارغ التحصیلان دانشگاهی که در ایران می مانند در اکثر موارد، شغل و حرفه مرتبط با تخصص و تحصیلاتشان به دست نمی آورند و میان داشته های علمی و فضای شغلی آنها فاصله فراوانی وجود دارد؛ اتفاقی که سبب می شود این دانش آموختگان به رغم هزینه های فراوانی که برای آنها شده است، از چرخه تولید علم خارج و درگیر مسائل روزمره و مشکلات اقتصادی خود و خانواده هایشان شوند.

پذیرش دانشجویان پولی، عدم رعایت شایسته سالاری در فرایندهای استخدامی و انتصاب مدیران آقازاده در بسیاری از شغل های حساس را نیز می توان از جمله مواردی دانست که انگیزه و علاقه نخبگان داخلی را برای افزایش توانمندی ها و تلاش بیشتر برای تولید علم به شدت کاهش داده است؛ اتفاقی که نمی توان آثار و پیامدهای آن را در عقبگرد دانشگاه های کشور در رتبه بندی های جهانی منکر شد.

تغییر و تحولات نه چندان امیدوار کننده دانشگاه های کشور در سال های گذشته، در حالی است که بررسی وضعیت کنونی سه دانشگاه برتر کشور عربستان و شش دانشگاه رژیم صهیونیستی حکایت از رشد چشمگیر این دانشگاه ها در سال های اخیر و جابجایی جایگاه علمی ایران در منطقه با جایگاه علمی عربستان و اسرائیل است.

عربستانی ها که در دهه اخیر به شدت روی موضوع علم و توسعه فضاهای دانشگاهی خود سرمایه گذاری کرده اند، هم اکنون سه دانشگاه مهم و بزرگ دارند که با شتاب علمی باورنکردنی بسیاری از دانشگاه های ایرانی را پشت سر گذاشته اند و با روند کنونی در سال های آینده به احتمال زیاد قطب علمی منطقه خواهند شد.

آنچنان که بررسی ها نشان می دهد، عربستانی با صرف هزینه های زیاد تلاش دارند اساتید و دانشجویان نخبه جهانی را حتی برای دوره های کوتاه زمانی در هر سال به دانشگاه های بزرگ خود بکشانند و با تأمین حداکثری ضمن بهره مندی از توان علمی، آنها را ترغیب کنند در مطالعات و پژوهش های خود نام دانشگاه های عربستانی را در مقالات و طرح های پژوهشی خود درج کنند.

برای مثال، آنچنان که پژوهشگران دانشگاه برکلی مدعی شده اند، دانشگاه ملك عبدالعزيز و دانشگاه ملك عبدالله با ارسال ایميل به دانشمندان تراز اول جهان و طرح پيشنهاد همكاري در ازاي يك همكاري مختصر كه شامل دو بار حضور در سال و هر بار يك هفته در دانشگاه و پرداخت كليه هزينه هاست، از آنها می خواهند نام دانشگاه هاي عربستان در مقالات علمي خود را که در فصلنامه های معتبر علمی منتشر می شوند، ذكر کنند.

 

عربستانی ها همچنین دانشگاه ملک عبدالله خود را در سال 2009 با بودجه اي بالغ بر 10 ميليارد دلار در كنار درياي سرخ و شهرجده با مساحتي نزديك به 36 ميليون مترمربع بر اساس پلن استنفورد و بركلي ساختند. نکته جالب اینکه اين دانشگاه تحت پوشش هيچ وزارتخانه اي در عربستان نيست و قوانين سفت و سخت كشور عربستان در محيط آن اعتبار ندارد؛ شرایطی که باعث شده دختران و پسران آزادانه با پوشش های متداول در دانشگاه های بزرگ جهان در آن تردد  و رانندگي کنند و براي اولين بار در كشور عربستان دانشجويان دختر و پسر در كنار هم بنشینند.

اینکه دانشگاه های عربستانی پژوهشگران و اساتید پر استناد جهانی را متقاعد می کنند به نام دانشگاه آنها مقاله علمی منتشر و برای تدریس و پژوهش به دانشگاه های عربستان سفر کنند، خیلی زود اثر خود را در رتبه بندی های جهانی گذاشته است و هم اکنون دانشگاهی مثل دانشگاه ملک عبدالعزیز جزو پنج دانشگاه برتر جهان است که اساتید پر استناد جهان نام این دانشگاه را به عنوان مرکز اول و یا دوم وابسته به خود ذکر می کنند.

دانشگاه ملک سعود عربستان که در سال های گذشته در رتبه 252 جهانی قرار داشت، خود را به سرعت به دانشگاه تهران نزدیک کرده و با رشد قابل توجهی که دارد، در سال 2017 در آسیا تنها سه رتبه با دانشگاه تهران فاصله دارد؛ دانشگاهی که در سال 2015، 14 رتبه با دانشگاه تهران فاصله داشت.

جدا از دانشگاه ملک سعود، رشد دو دانشگاه دیگر عربستان به نام های ملک عبدالعزیز و ملک عبدالله نیز چشمگیر است. دانشگاه عبدالعزیز از رتبه 526 جهان، خود را به رتبه 321 جهان رسانده و در سال 2017 بالاتر از دانشگاه علوم پزشکی تهران قرار گرفته است؛ دانشگاهی که در سال 2015، 210 رتبه از دانشگاه علوم پزشکی تهران عقب تر بود.

دانشگاه ملک عبدالله نیز در سال 2017 خود را از جایگاه 242 به جایگاه 159 آسیا رساند و بالاتر از دانشگاه تبریز در آسیا قرار گرفت؛ دانشگاهی که در سال 2015، 49 رتبه پایین تر از دانشگاه تبریز قرار داشت.

شرایط خوب علمی برای دانشگاه های رژیم صهیونیستی و رقابت تنگاتنگ دانشگاه های این کشور با دانشگاه های ایران برای قطب علمی منطقه شدن نیز از نکات جالبی است که کمتر به آن اشاره می شود. فارغ از نگاه های سیاسی و تنش هایی که در منطقه در مورد موجودیت اسرائیل وجود دارد، هم اینک در جنوب غرب آسیا و در اراضی اشغالی دانشگاه هایی چون دانشگاه تل آویو و دانشگاه عبری اورشلیم بالاتر از بزرگ ترین دانشگاه ایران یعنی دانشگاه تهران قرار دارند؛ موقعیتی که دو دانشگاه دیگر این رژیم، یعنی دانشگاه صنعتی اسرائیل و دانشگاه بن گوریون نیز تا حدودی دارند و بالاتر از بسیاری از دانشگاه های کشور در مسیر تولید علم فعالیت می کنند.

 

تعامل مناسب با کشورهای غربی و جذب اساتید برجسته جهانی در کنار ایجاد شرایط رفاهی مناسب برای اساتید و پژوهشگران از جمله موضوعات مهمی است که دانشگاه های رژیم صهیونیستی از آن بهره می برند و بر اساس گزارش های علمی موجود، پدیده ای به نام فرار مغزها در این منطقه کاملاً برعکس شرایط ایران است و این دانشجویان و نخبگان خارجی هستند که دانشگاه هایی چون تل آویو را برای ادامه تحصیل و پژوهش انتخاب می کنند.

با شرایطی که به آن اشاره شد، روند صعودی دانشگاه های بزرگ عربستان سعودی در کنار موقعیت برجسته دانشگاه های رژیم صهیونیستی اجتناب ناپذیر است و پیش بینی می شود در سال های آینده، ایران و دانشگاه های ایرانی را از محوریت علمی منطقه خارج کنند.

این شرایط در حالی است که اگر مقایسه ای در ابعاد دیگر وضعیت دانشگاهی مثل نقش این مراکز در حل معضلات جامعه، ارتباط با صنعت و اشتغال دانش آموختگان آنها صورت بگیرد، قطعاً گویای حقایق نگران کننده ای است که تلاش می شود در ادامه بررسی شوند.