چرا در رقابت جدید در عراق ممکن است بازنده شویم!؟

ژوئن سال 2014 میلادی را به یاد بیاوریم؛ زمانی که داعش به صورت گسترده ای شهرهای عراق را درنوردید و در کوتاه ترین زمان ممکن، یکی از مهم ترین شهرهای عراق یعنی موصل را به تصرف خود درآورد و در ادامه نیز با استفاده از هم گسیختگی و ضعف ارتش عراق، شهرها و استان های دیگری این کشور را نیز تحت کنترل خود درآورد.
 
به گزارش «تابناک»؛ در این زمان، دولت عراق دست یاری به سوی بسیاری از کشورها برای مقابله با داعش در این کشور و پیشروی های گسترده آن دراز کرده است. جمهوری اسلامی ایران نخستین کشوری بود که به درخواست کمک دولت عراق پاسخ مثبت داد و تاکنون نقش بی بدیلی در شکست داعش و اعاده حاکمیت عراق بر مناطق از دست رفته داشته است.
 
اکنون داعش در عراق شکست خورده و رقابت جدیدی در این کشور آغاز شده است. رقابت برای کمک و سرمایه گذاری جهت بازسازی این کشور؛ رقابتی که صرفا جهت کسب منافع اقتصادی دنبال نمی شود و ملاحظات و منافع سیاسی و امنیتی زیادی نیز در آن نهفته است.
 
حیدرالعبادی، نخست وزیر عراق گفته است، برای بازسازی ویرانی های به جای مانده از داعش، عراق به 100 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد. در همین راستا نیز بغداد دیپلماسی فعال و چندجانبه ای را برای جذب این سرمایه هنگفت آغاز کرده است و در پاسخ به این تلاش های دولت عراق، شصت کشور برای حضور در کنفرانس کمک به بازسازی عراق اعلام آمادگی کرده اند.
 
در میان این اشتیاق بین المللی برای سرمایه گذاری در عراق، آمریکایی ها نخستین بازیگری بودند که برای بازسازی عراق اعلام آمادگی کردند. آن ها نخستین کسانی بودند که طرح مدونی برای بازسازی این کشور و کسب منافع اقتصادی حاصل از آن ارائه دادند.
 
چند ماه پیش دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا طرحی را به مجلس نمایندگان با نام «بازسازی عراق در برابر نفت» پیشنهاد داد. رئیس جمهور آمریکا اصرار زیادی بر اجرای این طرح دارد که براساس آن، واشنگتن در قبال کمک برای بازسازی عراق، قانونی عواید زیادی از نفت این کشور به دست خواهد آورد. در عین حال این کار سبب می شود که بعضی شرکت های امریکایی در عراق فعالیت داشته باشند و در بازسازی اقتصادی این کشور سهیم شوند.
 
این طرح اولویت بازسازی را به مناطق آزادشده از دست داعش به اضافه مناطق بیابانی می دهد تا از آنها برای بهره برداری صحیح استفاده شود، تمرکز بازسازی نیز بیش از همه در بخش های اسکان و بیمارستانی و هتل داری خواهد بود.
 
این تلاش ها برای کسب منافع اقتصادی در عراق پسا داعش فقط به آمریکا منحصر نمی شود و همان طور که رجب  طیب اردوغان روز گذشته اعلام کرد، ترکیه نیز آماده مشارکت گسترده برای بازسازی عراق است.
 
به غیر از تلاش آمریکا و ترکیه، عربستان سعودی نیز بی سابقه گام هایی برای سرمایه گذاری در عراق برداشته و در سفر چند روز پیش العبادی به عربستان نیز مذاکرات و توافقاتی میان دو کشور برای مشارکت عربستان در بازسازی مناطق ویران شده عراق که عمدتا نیز سنی نشین هستند حاصل شد. ریاض نیز اشتیاق وافر خود را برای مشارکت در بازسازی عراق اعلام کرد.
 
حال باید از خودمان بپرسیم که ما (ایران) در کجای این رقابت قرار داریم؟ دولت عراق چه سهمی برای ما در نظر گرفته است؟ آیا سهم ایران تنها کمک های بلاعوض به دولت عراق خواهد بود!؟ آیا قرار است بار دیگر در رقابت های اقتصادی عقب بمانیم و چیزی عایدمان نشود؟
 
باید گفت، هرچند هیچ کشوری جز ایران در سال 2014 حاضر نشد، هزینه های تأمین امنیت عراق و مبارزه با داعش در این کشور را بپردازد، اکنون همگی برای کسب منافع اقتصادی به بهانه بازسازی مناطق آسیب دیده این کشور قدم برداشته اند.
 
دولت عراق نیز بدون در نظر گرفتن ملاحظه ای، از همه کشورها برای سرمایه گذاری در عراق دعوت کرده است. در واقع، دولت عراق بر خلاف مسائل امنیتی، می خواهد یک فضای رقابتی اقتصادی را در عراق پسا داعش برای بازسازی این کشور ایجاد کند.
 
بنابراین اگر تصورمان این باشد که سهمی را جداگانه برای ایران در نظر گرفته است، سخت در اشتباهیم. باید به صورت جدی دیپلماسی اقتصادی مان را در عراق را فعال کنیم تا از رقابت عقب نمانیم. عقب ماندن از این رقابت، نه تنها هزینه هایی را که در سالیان اخیر برای امنیت عراق پرداخت کرده ایم، جبران نمی کند، بلکه هزینه های سیاسی و امنیتی بیشتری را بر ما تحمیل خواهد کرد.
 
باید یادآور شد که واردات عراق از کشورهای دنیا ۶۵ میلیارد دلار است، اما ایران حدود ۶ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار به عراق صادرات دارد و سهمی‌ اندک از این بازار را از آن خود کرده است. در مقابل، ترکیه در امر صادرات به عراق موفق عمل کرده و میزان صادرات آن پنج برابر ایران است. ترکیه به دلیل حضور سنتی اش در بازار عراق طی پانزده سال گذشته، همچنان در رتبه اول تجارت با عراق حضور داشته و ۲۲ درصد سهم این بازار را به خود اختصاص داده است.
 
از ترکیه که با فاصله زیاد عقب هستیم. حال عربستان نیز در حال تلاش برای وارد شدن به رقابت اقتصادی در عراق است. نیاز کنونی دولت عراق این اجازه را به عربستان می دهد که در این مسیر رقابتی جایگاه خود را به دست آورد و ما نیز اگر به مانند گذشته، راهبرد مشخصی برای رقابت اقتصادی نداشته باشیم، شکست سختی در عراق خواهیم خورد!
 
باید متوجه باشیم که عراق پسا داعش بسیار متفاوت از آن چیزی که تصور می کنیم. مردم و مسئولان این کشور، از شیعه و سنی و ترکمن و کرد، می خواهند زیرساخت های ویران شده کشورشان و خانه و کاشانه تخریب شده خود را خیلی زود آباد شده ببینند؛ بنابراین، آن کشوری که زودتر وارد میدان شود و انتظارات آنها را برآورده کند، جایگاه سیاسی و قدرت نرم افزون تری را از آن خود خواهد کرد. حال این کشور ایران، عربستان، آمریکا و یا ترکیه باشد تفاوتی ندارد.
 
این موضوع وقتی اهمیت بیشتری پیدا می کند که انتخابات پارلمانی عراق نیز در پیش است و بازیگران منطقه ای و بین المللی تلاش دارند با استفاده از این فرصت و تجهیز و تقویت احزاب و جریانات سیاسی طرفدار خود، زمینه های نفوذ بیشتر در محیط سیاسی عراق را فراهم کنند. در همین زمینه، بسیاری از ناظران نیز بر این باورند که حیدرالعبادی نیز قصد دارد با فراهم آوردن فرصت سرمایه گذاری برای حضور عربستان جهت بازسازی عراق، حمایت اهل تسنن از خود و حزب متبوع اش را به وجود آورد.
 
چگونه از رقابت عقب نمانیم؟ چه باید بکنیم؟
 
طبیعی است که دولت عراق از ظرفیت و توان اقتصادی همه بازیگران منطقه ای و بین المللی برای بازسازی این کشور استفاده کند و شاید ما نیز نباید انتظار داشته باشیم که آن ها سهم ویژه ای را به ما در این رقابت اختصاص بدهند.
 
حال تا جایی که به خودمان مربوط می شود، چگونه می‌توان با رقبا در این بازار رقابت کرد؟ عمده ترین سیاستی که باید در پیش بگیریم این است که بخش خصوصی و شرکت های ایرانی را برای این رقابت تقویت و تجهیز کنیم. بدون شک اگر ما نیز به مانند دولت های ترکیه و عربستان مبالغی در اختیار شرکت‌های خودمان قرار دهیم تا در بازسازی عراق مشارکت کنند، مطمئنا در این بازار سهم بزرگ‌تری خواهیم داشت. در حال حاضر بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول، آمریکا و انگلیس و... مبالغی برای بازسازی در اختیار عراق قرار داده‌اند، به شرطی که این کشور از شرکت‌هایی خرید انجام دهد که این مراکز معرفی می‌کنند.
 
از سوی دیگر، باید ظرفیت ها و فرصت های اقتصادی موجود در عراق را شناسایی کرد و برای سرمایه گذاری در آنجا، تعاملات و مذاکراتی عمده ای با دولت عراق آغاز شود. نکته مهم اینکه سرمایه گذاری در عراق نباید صرفا منحصر به مناطق شیعه نشین شود و نواحی سنی نشینی که بیشترین آسیب را از حضور داعش در این کشور متحمل شدند نیز باید مورد هدف برای سرمایه گذاری باشند.
 
با این حال باید در نظر داشت که بافت فرقه ای (سنی-عربی) مناطق آسیب دیده نیز چالش هایی پیش روی جمهوری اسلامی ایران برای سرمایه گذاری و حضور در این مناطق قرار خواهد داد و این مناطق در معرض سیاست های ایران هراسی آمریکا و عربستان قرار دارند. اما با مذاکره و تعامل با دولت عراق و مقامات سنی مذهب این کشور می توان بر این چالش فائق آمد.
 
در نهایت باید به این نکته توجه کرد که مشارکت در بازسازی عراق صرفا از بعد اقتصادی اهمیت ندارد، بلکه ابعاد امنیتی و سیاسی قابل توجهی نیز خواهد داشت، چون یکی از مهم ترین اهداف بازیگرانی مانند عربستان سعودی بیش از آنکه کسب منافع اقتصادی باشد، نفوذ سیاسی و امنیتی در عراق و به ویژه در مناطق سنی نشین است. به همین جهت به جرأت می توان گفت، هر بازیگری که سهم بیشتری در این رقابت اقتصادی به خود اختصاص دهد، می تواند اثرگذاری بیشتری در تحولات آینده عراق داشته باشد.