چه کسی و با چه سازوکاری می خواهد سوریه را بسازد؟/ آیا امکان ایجاد یک دولت واحد در سوریه وجود دارد؟

داعش در سوریه روزهای آخر خود را پشت سر می گذارد و اکنون بحران در سوریه وارد فاز جدیدی شده که بازیگران داخلی، منطقه ای و بین المللی پرنفوذ در آن سعی دارند منافع و ملاحظات خود را به حداکثر برسانند یا اینکه دستاوردهای خود را حفظ کنند.

به گزارش «تابناک»، خبرگزاری آناتولی ترکیه در مطلبی با تیتر «چالش های پساداعش در سوریه» نوشته است: هرچند داعش در سوریه شکست خورده، پایان دادن به جنگ در این کشور دشوار است، زیرا این امر مستلزم ایجاد امنیت و ثبات در سراسر کشور است که یک وظیفه بسیار بزرگ است.

با توجه به نابودی و تخریب گسترده در سوریه، می توان با صورت مطمئنی برآورد کرد که این کشور به سال های سال زمان نیاز دارد تا به ثبات دست پیدا کند. همچنین بازسازی کشور و بازگرداندن زندگی به مسیر عادی بسیار دشوار خواهد بود.

حال باید به این پرسش ها پاسخ داد: پس از بحران چه کسانی بازیگران اصلی سوریه خواهند بود؟ آیا امکان ایجاد یک دولت واحد و متمرکز در سوریه وجود دارد؟ آیا می توان بازیگران مسلح غیر دولتی را در نظام سیاسی ادغام کرد؟ اگر چنین است، چگونه می توان به آن دست یافت؟ تا چه اندازه بازیگران مسلح غیر دولتی در دولت حضور خواهند داشت؟ سوریه چگونه مشکل مبارزان خارجی را حل خواهد کرد؟ آيا عموم مردم سوريه، که به شدت در معرض جنگ قرار گرفته اند، قادر به رسیدن به يک اجماع و ايجاد هويت ملي خواهند بود؟ اینها پرسش های مهمی هستند که به ذهن می آیند.

آیا امکان ایجاد دولت واحد و متمرکز در سوریه وجود دارد؟

جنگ سوریه پیچیده تر از آن چیزی است که برآورد می شود. همچنین به نحو فزاینده ای چند بعدی است. بازیگران درگیر در جنگ دارای ایدئولوژی های مختلف، مناطق نفوذ و اهداف سیاسی دارند. در نتیجه این کشور تاکنون به چهار بخش تقسیم شده است. فروپاشی فاجعه آمیز کشور کاملا مشهود است. شهرهایی وجود دارد که کاملا از دیگر شهرها جدا شده اند. علاوه بر این، نظام سوریه به لحاظ اقتصادی به اندازه کافی برای ارائه خدمات اساسی به مردم توانمند نیست. از سوی دیگر، وضعیت در مناطق تحت تصرف کردها و دیگر گروه های معارض چندان مطلوب نیست. از این رو به نظر می رسد که ایجاد یک دولت واحد و متمرکز در سوریه بسیار دشوار است.

این رسانه ترک در ادامه بر این باور است که یک دولت متمرکز در سوریه، یکی از موضوعات بحث در آستانه گفت وگو بود. با این حال، این هدف به دلایل مختلف ممکن نیست. مهم ترین دلیل این است که دولت سوریه هیچ گونه توانایی برای کنترل کل کشور در دوران پسا داعش ندارد، زیرا نیروی انسانی و حمایت مالی لازم را ندارد؛ بنابراین، ایجاد یک نظام غیر متمرکز براساس تقسیم قدرت در میان بازیگران مختلف، منطقی تر از تلاش برای ایجاد یک دولت متمرکز است.

این فقط مختص به سوریه نیست. ایجاد دولت های غیر متمرکز براساس تقسیم قدرت در میان بازیگران مختلف، به یک روند قدرتمند در دوره پسا بهار عربی تبدیل شده است. پیگیری یک نظم منطقه ای جدید برای این امر ضروری است. دولت سوریه نیز از وضعیت آگاه است. به طوری که ولید معلم، وزیر امور خارجه سوریه، چندی پیش اعلام کرد که خودمختاری برای کردها قابل مذاکره است.

در این زمینه نیز پرسش های جدیدی مطرح می شود. چگونه دولت غیرمتمرکز در سوریه شکل می گیرد؟ کدام بازیگران در این فرآیند دخیل هستند؟ چه بازیگرانی کدام مناطق را کنترل می کنند؟ کدام معیارها در ایجاد این دولت غیر متمرکز در نظر گرفته می شود؟ آیا بازیگران رقیب به ساختار جمعیتی احترام می گذارند؟ آیا ساختار غیرمتمرکز براساس سهم قومیت ها و فرقه ها دیده می شود یا نه؟ پاسخ به این پرسش ها هنوز روشن نیست.

دشواری ایجاد هویت مشترک ملی در میان بخش های مختلف مردم

با توجه به سطح تخریب ها در سوریه، می توانیم بگوییم که بسیار دشوار است، بازیگران سوری به یک اجماع و اتحاد زیر عنوان یک هویت ملی واحد دست یابند؛ یعنی «سوریه» به عنوان یک هویت کلی. هویت های بخشی (منطقه ای) قبل از جنگ وجود داشت که در اطراف مراکز عمده شهری مانند حلب یا دمشق تشکیل شده بودند.

اما اکنون هویت های بخشی، قومی و فرقه ای تری به احتمال زیاد در دوران پسا ظاهر می شوند. اولا، مرزها توسط بازیگران که در میدان جنگ جنگیده اند کنترل خواهند شد. ثانیا، جنگ در حافظه اجتماعی مردم سوریه به صورت دائمی نقش بسته است. علاوه بر این، تخریب کشور در این حجم وحشتناک موجب شدت خصومت ها و تنش در میان بخش های مختلف جامعه می شود. با اینکه مردم به راحتی از زخم های جنگ التیام پیدا نمی کنند، بازیگران دخیل در بحران سوریه قطعا باید یک برنامه توانبخشی برای درمان زخم های عمیق مردم ایجاد کنند. لذا اکنون این پرسش به وجود می آید که آن ها احتمالا چه نوع برنامه های توانبخشی می توانند فراهم کنند؟ این پرسش نیز در پاسخ است.

چالش های بازسازی

بازسازی سوریه مسأله مهم دیگر در دوران پسا داعش است. هزینه بازسازی سوریه حدود 300 میلیارد دلار تخمین زده شده است. مشخص نیست، چه کسی می تواند یا می خواهد چنین هزینه ای را تأمین کند. بسیاری از بازیگران بحران سوریه تردید خواهند داشت که چنین مبلغ هنگفتی را می توانند تأمین کنند. حتی اگر آنها این وجوه را بتوانند تأمین کنند، باز سؤالات دیگری نیز مطرح خواهند شد. کدام شرایط در انتقال وجوه به این کشور مورد توجه قرار می گیرد؟ با کدام کانال ها این وجوه به کشور منتقل خواهد شد؟ آیا دولت سوریه مستقیم این وجوه را دریافت می کند؟

در ادامه و در پاسخ به این پرسش، این رسانه ترک می نویسد، نباید اجازه داد که دولت سوریه بازیگر اصلی بازسازی این کشور شود، بلکه باید شوراهای محلی در این زمینه تقویت شوند و برای جلوگیری از انحصار بودجه، نوعی از استقلال اقتصادی خاص به شوراهای محلی اعطا شود. بدین ترتیب، این وجوه باید بدون ارسال آن ها به دمشق، مستقیم به شوراها منتقل شوند. در زمینه شفافیت نیز باید مکانیزمی برای نظارات بر بازیگرانی که این بودجه را دریافت می کنند، ایجاد شود.

در مجموع، مسائل و پرسش های آمده، بحث های اساسی هستند که سوری ها و همچنین بازیگران منطقه ای و بین المللی، باید در دوران پس از داعش به سختی بدان فکر کنند. نباید فراموش کرد که سوریه در دوران پساداعش بسیار شکننده خواهد بود و ساختار دولتی ضعیف و از هم گسیخته است. با توجه به شرایط گفته شده، به نظر می رسد مردم فرصت و شانس زیادی برای ایجاد جامعه مدنی در اختیار ندارند؛ بنابراين، سوريه همچنان يک زمين بارور را براي جنبش هاي راديکال فراهم مي کند، مگر آنکه چالش ها به طور مؤثر حل شوند.