اتحاد ایران و پاکستان تا چه اندازه محتمل است!؟

روابط هفتاد ساله میان ایران و پاکستان، همواره پر از فراز و نشیب بوده و دوری و نزدیکی میان آن ها در بسیاری از مواقع، تابعی از شرایط و موقعیت منطقه ای و بین المللی بوده است.

به گزارش «تابناک»؛ سال 2017 میلادی با توجه به سفر مقامات عالی رتبه سیاسی و اقتصادی دو کشور ایران و پاکستان به عنوان نقطه عطفی در گسترش روابط دو کشور همسایه خوانده شده است.

نشریه آمریکایی «دیلی کالر» در مطلبی مدعی شد: حکومت ایران در مواجهه با فشارهای داخلی و بین‌المللی، بی‌صبرانه به دنبال یافتن متحدان جدید منطقه‌ای می‌گردد و آمریکا نیز هیچ گونه راهبردی برای مقابله با این تغییرات «ژئوپولیتیک» در منطقه و میان تهران و اسلام آباد ندارد.

در این گزارش آمده است: «در هفته‌های گذشته، سیلی از اخبار نزدیکی ایران و پاکستان در مطبوعات در کشور منعکس شده است. دو کشور در زمینه‌های تجاری، دفاعی، توسعه تسلیحاتی، مبارزه با تروریسم، بانکداری، خطوط راه‌آهن و همکاری‌های پارلمانی قراردادهای جدیدی امضا کرده‌اند.

اما هدف اصلی از این قراردادها را باید از زبان رضا ربانی، ریاست مجلس سنای پاکستان شنید که در سخنرانی خود در نشست اخیر بین المجالس کشورهای اسلامی در تهران بیان کرد.

وی گفته است: «اکنون یک سناریوی جدید در جهان در حال شکل‌گیری است که در آن آمریکا، اسرائیل و هند قصد غلبه بر کشورهای منطقه را دارند و امت اسلامی باید برای مقابله با آن متحد شود، زیرا امروز پاکستان آماج آنهاست و فردا ایران و بعد از آن هر کشور مسلمان دیگر می‌تواند باشد».

بنا بر این گزارش، دولت پاکستان اکنون چین را یک قدرت روزافزون جهانی به‌ شمار می‌آورد و نیازی به اتحاد منطقه‌ای با آمریکا نمی‌بیند. وزیر خارجه پاکستان خواجه محمد آصف هفته پیش در مصاحبه‌ای با وال استریت ژورنال حتی گفته بود، «پاکستان با هیچ کشوری هیچ اتحادی ندارد».

اختلاف با آمریکا: گرایش به سوی ایران

این گزارش می‌افزاید: «منافع آمریکا و پاکستان همواره در افغانستان در جهت مخالف یکدیگر بوده‌اند. پاکستان خواهان پیروزی آمریکا بر سازمان‌های افراطی در افغانستان نیست و به‌ جای آن می‌خواهد افغانستان مانند یک کشور وابسته به آن بماند تا منافع خود در مقابل هند را حفظ کند. در نقطه مقابل، آمریکا و هند خواهان ثبات افغانستان و اتحاد با آن هستند. در اینجاست که نقش و اهداف ایران از نزدیکی هرچه بیشتر با پاکستان مشخص می‌شود.

ایران از یک سو قصد دارد پاکستان را از اتحاد با عربستان سعودی رقیب منطقه‌ای خود دور نگه دارد و از سوی دیگر، با تقویت مواضع ضدآمریکایی پاکستان و دخالت آن در افغانستان، از داشتن یک همسایه متحد آمریکا در کنار مرزهای خود جلوگیری کند».

همزمان با تشدید تنش ها میان اسلام آباد و واشنگتن به دنبال متهم کردن پاکستان به حمایت از تروریسم و قطع کمک های مالی این کشور از سوی دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، روز شنبه شانزدهم دی ماه، برخی رسانه‌ها از تصمیم چین در ساختن پایگاه نظامی در نزدیکی بندر چابهارِ ایران خبر دادند.

بنا بر این گزارش، اقدام پکن واکنشی به مواضع رئیس جمهوری آمریکا علیه پاکستان در راستای استفاده از واحد پولی چین در تجارت دوجانبه و تأمین اعتبار معاملات پس از افزایش سرمایه گذاری های چین در پاکستان به ارزش 50 میلیارد دلار بوده است.

این در حالی است که «واشنگتن تایمز» نیز به تازگی اعلام کرد، چین در رایزنی با پاکستان برای ساختن دومین پایگاه دریایی خارجی این کشور به عنوان گامی در راستای ارائه قابلیت های دریایی بزرگتر در مسیرهای راهبردی آبی است.

این پایگاه در بندر «جیوانی» (Jiwani) در نزدیکی مرز با ایران و دریای عمان بنا می‌ شود و چین بدین طریق قادر خواهد بود به آب‌ های گرم منطقه دست یابد.

همچنین در شرایطی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا سیاست های سرسختانه ای در قبال پاکستان در پیش گرفته و از قطع کمک های این کشور به اسلام آباد خبر داده است، پاکستان استفاده از یوان، واحد پول چین برای مبادلات ارزی را رسما تأیید کرد.

بانک مرکزی پاکستان به دنبال تهدیدهای آمریکا اعلام کرد که از این پس یوان مانند ارزهای دیگر مانند دلار، یورو و ین ژاپن می تواند در مبادلات تجاری مورد استفاده قرار گیرد.

همزمان اقدام اسلام‌آباد از سوی بسیاری از تحلیلگران، دهن کجی به دولت ترامپ محسوب می شود که در ماه های گذشته، بارها سیاست پاکستان را در مبارزه با تروریسم مورد انتقاد قرار داده و افزوده است که واشنگتن دیگر حاضر به کمک به اسلام آباد نیست.

گفتنی است که دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا دوشنبه یازدهم دی در نخستین اظهارات توییتری خود در سال 2018، با متهم کردن پاکستان به پناه دادن به افراطیون خشونت طلب و دروغگو، تهدید کرد که کمک های خارجی به اسلام آباد را قطع می کند.

وی در نخستین توییت خود در سال جدید میلادی نوشت: آمریکا از روی بی فکری، ظرف پانزده سال گذشته بیش از 33 میلیارد دلار در قالب کمک در اختیار پاکستان قرار داده و آنها با احمق پنداشتن رهبران ایالات متحده، هیچ چیز جز دروغ و فریب تحویل نداده اند. آنها (پاکستانی ها) با اندکی کمک، پناهگاه در اختیار تروریست هایی که آمریکایی ها را در افغانستان شکار می کنند، قرار می دهند.

لذا می توان گفت اختلافات و تنش های اخیر میان پاکستان با آمریکا یکی از پیشران های اصلی است که باعث شده، اسلام آباد برای نزدیکی به ایران و چین تلاش کند.

از سوی دیگر، برخی تحلیلگران معتقدند که یکی از دلایل نزدیک شدن پاکستان به ایران تلاش برای تشکیل نشدن همکاری میان ایران، افغانستان و هند در چابهار و یا منزوی نشدن در این همکاری است.

لذا برخی تحلیلگران هندی و افغانستانی بر این باورند که دولت و مقامات پاکستانی تلاش می‌کنند تا محور اتحاد کشورهای ایران، هند و افغانستان از طریق بندر چابهار تشکیل نشود.

بندر چابهار در جنوب شرقی ایران و در دریای عمان قرار دارد و قرار است، به زودی محلی برای تزانزیت کالاهای صادراتی افغانستان به کشورهای مختلف جهان و واردات به افغانستان تبدیل شود.

در همین زمینه، ژنرال آصف یاسین ملک، یک مقام نظامی ارشد پاکستانی با ابراز نگرانی در مورد منزوی شدن پاکستان، گفت: «اتحاد ایران، هند و افغانستان یک تهدید امنیتی عمده برای پاکستان است».

نادم لودی، یک ژنرال دیگر پاکستانی اظهار داشت: پیامدهای اتحاد نیرومند میان ایران، هند و افغانستان، «شوم و غیرقابل تصور» است.

روابط هند و اسرائیل: عامل پیوند دهنده

اسرائیل و هند در سـال های اخیـر روابـط دوسـتانه ای برقـرار کـرده و هنـد بـه شـدت بـه دنبـال اسـتفاده از تکنولـوژی پیشـرفته مـاهواره ای و نظـامی این رژیم اسـت؛ افزون بر این، دهلی نو به دنبال گسترش روابـط خـود بـا کشـورهایی اسـت کـه از نظـر فـن آوری هـای روز دارای پیشــرفت هــای زیــادی هســتند و از آنجــا کــه رژیم اســرائیل از ایــن نظــر پیشرفته به حساب می آید، گزینه خـوبی بـرای هنـد بـه نظـر مـی رسـد.

بدون شک، یکی از اصلی ترین اهداف دهلی نو در پیریزی شالوده سیاست های خارجی خود، منزوی کردن، ضعیف کردن و شکست رقیب دیرینه اش یعنی پاکستان است، در این راستا هند اقدامات مختلفی را انجام داد.

همچنـین هنـد از جایگـاه اسـرائیل نـزد ایـالات متحـده آمریکـا آگـاه اسـت و برقـراری رابطـه بـا این رژیم را به عنوان دروازه برقـراری رابطـه بـا آمریکـا مـی دانـد. از طرفـی اسـرائیل نیـز کاملاً از بسط روابط دو جانبـه بـا هنـد اسـتقبال مـی کنـد، زیـرا هنـد را وزنـه ای در برابر پاکستان اسلامی مـی بینـد کـه تنهـا کشـور اسـلامی مجهـز بـه سـلاح هسـته ای است و البته می توانـد از چـالش هنـد بـا گروه هـای تروریسـتی نهایـت بهـره بـرداری را بکنـد و این کشور را بـه طـرف خـود بکشـاند. بـرای آنکـه بیشـتر بـه جایگـاه واهمیـت هنـد نـزد اسـرائیل پـی ببـریم، یـاد آوری سـخن «بـن گوریـون» نخسـت وزیـر مشهور اسرائیل درباره هنـد بسـیار راه گشاسـت. وی در رابطـه بـا هنـد مـی گویـد: «بـه زعـم مـا، هندوسـتان بهتـرین پایگـاهی اسـت کـه مـی تـوانیم از آنجـا عملیـات ضـد مسلمین را رهبری و هدایت کنیم».

اسـرائیل بـرای هند منبع قابل اتکـایی در جهـت به روز کـردن پـروژه هـای جدیـد دفـاعی بـه شـمار مـی رود و هند نیـز بـرای اسـرائیل متحـد جدیـدی در اسـتراتژی پیرامـونی این کشـور در آسیا محسوب می شود.

از دیگر سو و با وجود رای منفی هند در سازمان ملل علیه سیاست ترامپ در خصوص انتقال سفارت تل آیو به قدس، نخست وزیر رژیم صهیونیستی چند روز گذشته در سفری شش روزه و به همراه هیأتی ۱۳۰ نفره به دهلی نو سفر و با همتای هندی خود دیدار کرد. وی در این دیدار از روابط هند و اسرائیل به عنوان «ازدواج در آسمان» یاد کرد و گفت، هرچند رأی منفی هند به انتقال سفارتخانه این رژیم از تل آیو به قدس، آنها را ناامید کرده؛ اما تنها یک رأی منفی نمی تواند باعث تغییر روابط دوجانبه و همکاری های طرفین شود. نتانیاهو تأکید کرد که سفر حال حاضر من به هند نشان دهنده پیشرفت رو به جلوی روابط هند و اسرائیل در بسیاری از جبهه هاست.

در این سفر همچنین طرفین ۹ تفاهمنامه همکاری در زمینه های مختلف امنیت سایبری، علوم و فناوری، حمل و نقل هوایی، تولید فیلم، نفت و گاز طبیعی، فناوری گرمایش خورشیدی، فناوری فضایی و پزشکی ۹ قرارداد همکاری به امضا رساندند.

اسرائیل به هند که درگیر نزاعی طولانی با پاکستان است به عنوان یک هم‌پیمان استراتژیک می‌نگرند و هند نیز برای نزدیکی بیشتر با آمریکا و دریافت سلاح های پیشرفته از اسرائیل روابط نزدیکی با تل آویو برقرار کرده است.

ناظران بر این باورند که هر چه روابط میان هند و اسرائیل بهتر و نزدیک تر شود، پیوندهای میان ایران و پاکستان نیز گسترش پیدا خواهد کرد.

ایران یا عربستان؟ معضلی برای پاکستان!

مهم ترین معضل در روابط گرم میان پاکستان و ایران در سالیان اخیر مناسبات اسلام آباد و ریاض بوده است. پاکستان در چند دهه اخیر تلاش کرده توازنی در روابط خود با ایران و عربستان به عنوان دو رقیب منطقه ای به وجود آورد.

عربستان سعودی و پاکستان چند دهه است که از نزدیک ترین متحدان یکدیگر به حساب می آیند؛ روابطی محاسبه شده و برای تحقق اهدافی خاص.

علت استحکام و تقویت این روابط، نیاز شدید دو طرف به امکانات متقابلی است که می توانند در اختیار هم بگذارند و از این طریق، ضعف های اساسی و شدید خود را کاهش دهند. به بیان دیگر، ضعف های هر طرف به خوبی توسط قدرت های طرف مقابل هم پوشانی شده اند. روابط این دو کشور مسلمان سنی مذهب به این علت استراتژیک است که ضعف ها و قدرت های دو طرف، ضعف ها و قدرت هایی در بُعد استراتژیک هستند و اینکه مذهب کم و بیش برای هر دو کشور، جنبه ای هویتی داشته و به ابزاری در خدمت سیاست خارجه تبدیل شده است. شاید بتوان گفت که این دو کشور، بخاطر شرایط ویژه شان، در درجه اول به آمریکا و در درجه بعد به یکدیگر نیاز دارند و از این نظر، نزدیکترین شرکای استراتژیک یکدیگر هستند.

می توان گفت، نزدیکی با ریاض، در توازن قدرت میان پاکستان و ایران به نفع اسلام آباد تاثیر می گذارد. (اسلام آباد، در سطحی ضعیف تر، از مطرح کردن موضوع گسترش روابط با ایران نیز از عربستان امتیاز می گیرد).

در نهایت باید گفت، ایران و پاکستان چالش های زیادی برای ایجاد اتحاد با یکدیگر دارند؛ با این حال شرایط و وضعیت منطقه ای و بین المللی به سمت و سویی می رود که این دو زمینه های همکاری میان دو کشور بیش از پیش افزایش یافته است.