واجب اول نماز

1- نيّت
واجبات نماز يازده چيز است: اول: نيّت، دوم: قيام يعني ايستادن، سوّم: تكبيرة الاحرام يعني گفتن الله اكبر در اول نماز، چهارم: ركوع، پنجم سجود، ششم: قرائت، هفتم: ذكر1، هشتم: تشهّد، نهم: سلام، دهم: ترتيب، يازدهم: موالات يعني پي در پي بودن اجزاء نماز.

1- مكارم، زنجاني: ذكر ركوع و سجود...

*****

مظاهری : مسأله- واجبات نماز یازده مورد است: 1- نيّت؛ 2- قیام یعنی ایستادن؛ 3- تکبیرة الاحرام یعنی گفتن الله اکبر در اول نماز؛ 4- قرائت؛ 5- قیام متصل به رکوع؛ 6- رکوع؛ 7- سجود؛ 8- تشهّد؛ 9- سلام؛ 10- ترتیب؛ 11- موالات یعنی پی در پی بودن اجزاء نماز.

(مسأله 942) بعضي از واجبات نماز ركن است، يعني اگر انسان آنها را بجا نياورد، (يا در نماز اضافه كند1) عمداً باشد يا اشتباهاً2، نماز باطل مي شود. و بعضي ديگر ركن نيست3. يعني اگر عمداً كم يا زياد شود، نماز باطل مي شود و چنانچه اشتباها 4كم يا زياد گردد نماز باطل نمي شود5 و ركن نماز پنج چيز است: اول: نيّت. دوم: تكبيره الاحرام6 سوم: قيام در موقع گفتن تكبيرة الاحرام و قيام متصل به ركوع، يعني ايستادن پيش از ركوع7. چهارم: ركوع. پنجم: دو سجده8.

1- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: خوئي، سيستاني، تبريزي و زنجاني نيست].

2- مظاهری: عمدا باشد یا سهوا یا جهلاً...

3- خوئي، سيستاني، تبريزي: يعني اگر اشتباها كم گردد نماز باطل نمي شود. و ركن نماز پنج چيز است: اوّل: نيّت. دوم: تكبيرة الاحرام. سوم قيام متصل به ركوع، يعني ايستادن پيش از ركوع. چهارم: ركوع. پنجم: دو سجده از يك ركعت؛ و امّا نسبت به زيادي در صورتي كه عمدي باشد، مطلقاً نماز باطل مي شود و در صورتي كه از روي اشتباه باشد اگر زيادي در ركوع يا در دو سجده از يك ركعت باشد نماز(سيستاني: بنابراحتياط لازم) باطل است و الا باطل نيست.

زنجاني: يعني اگر اشتباهاً كم گردد نماز باطل نمي شود. ركن نماز پنج چيز است اول: نيّت. دوم: تکبیرة الاحرام (با توضیحی که در مسأله 948 خواهد آمد) سوم: قيام متصل به ركوع يعني از حالت ايستاده به ركوع رفتن. چهارم: ركوع. پنجم: سجده. زیادی عمدی، واجبات، نماز را باطل می کند و در زیادی سهوی تفصيلاتي وجود دارد كه در مسأله [1109و نیز در مسأله [1264] به بعد خواهد آمد.

4- مظاهری: اشتباها یا جهلا...

5- وحید: بعضی از واجبات نماز رکن است ، یعنی اگر انسان آنها را بجا نیاورد عمدا باشد یا اشتباها نماز باطل می شود و بعضی دیگر رکن نیست یعنی اگر اشتباها کم گردد نماز باطل نمی شود...

6- صافي: ولي زياد شدن سهوي آن بنابراحتياط، موجب باطل شدن نماز است بنابراين، احتياط، اتمام و اعاده آن است...

7- وحید، مظاهری: سوم: قیام متصل به رکوع (یعنی ایستادن پیش از رکوع)...

8- گلپايگاني، صافي، نوري: پنجم: دو سجده از يك ركعت...

وحید: پنجم: دو سجده از يك ركعت و امّا نسبت به زیادی در صور تی که عمدی باشد مطلقا نماز باطل می شود –و بطلان نماز زیادی عمدی تکبیرة الاحرام از جاهل قاصر محل اشکال است- و در صورتی که از روی اشتباه باشد ، اگر زیادی در رکوع یا در دو سجده از یک رکعت باشد نماز باطل است و گرنه باطل نیست.

مظاهری: [و] کم شدن رکن در نمازهای مستحبی نماز را باطل می کند ولی زیاد شدن آن در نمازهای مستحبی نماز را باطل نمی کند مثلا اگر قنوت نماز وتر را فراموش کند و به رکوع رود می تواند برگردد و قنوت را بجا آورد و دوباره رکوع کند.

*****

مكارم: مسأله- واجبات نماز بر دو گونه است: بعضي ركن است و بعضي غير ركن، ركن چيزي است كه اگر آن را بجا نياورد يا اضافه كند نماز باطل است خواه عمداً باشد يا از روي سهو و اشتباه، ولي در واجبات غير ركني هنگامي نماز باطل مي شود كه آن را عمداً كم يا زياد كند و اگر از روي سهو و اشتباه كم و زياد كند نماز صحيح است. اركان نماز پنج چيز است: اول نيّت، دوم تكبيرة الاحرام، سوم قيام در موقع گفتن تكبيره الاحرام و قيام متصل به ركوع، يعني ايستادن پيش از ركوع. چهارم ركوع، پنجم: دو سجده.(البته در نيّت، زيادي تصور نمي شود و زيادي تكبيره الاحرام نيز اگر از روي سهو باشد نماز را باطل نمي كند هر چند احتياط مستحب آن است كه آن را اعاده كند.)

نيّت

(مسأله 943) انسان بايد نماز را به نيّت قربت، يعني براي انجام فرمان خداوند عالم1 بجا اورد، و لازم نيست نيّت را از قلب خود بگذراند يا مثلا به زبان بگويد كه چهار ركعت نماز ظهر مي خوانم قربة الي الله2.

1- سيستاني: براي تذلّل و كرنش در پيشگاه خداوند عالم...

زنجاني: فقط براي خداوند عالم...

2- گلپايگاني، صافي: بلكه در نماز احتياط، احتياط لازم، نگفتن به زبان است.

مكارم: همين اندازه كه اگر سؤال كنند چه مي كني بتواند جواب دهد كه براي خدا نماز مي خوانم، كافي است.

بهجت: بلكه همين قدر كه انگيزه انسان از اين كار نماز خواندن براي خدا باشد در تحقق نيّت كافي است، ولي بهتر و أفضل اين است كه نيّت نماز را از قلب خود بگذراند مگر اين كه نزديك به حدّ وسوسه برسد.

*****

وحید: مسأله- انسان باید نماز را به قصد قربت -چنانچه در وضو گذشت- و با اخلاص بجا آورد و لازم نیست نيّت را از قلب خود بگذراند یا بر زبان جاری کند ، مثل آنکه بگوید : (چهاررکعت نماز ظهر می خوانم برای انجام فرمان خداوند ) بلکه در نماز احتیاط جایز نیست به زبان بگوید.

مظاهری: مسأله- نيّت یعنی توجه به عمل برای انجام فرمان خداوند عالم، و لازم نیست نيّت را از قلب خود بگذراند و یا به زبان بگوید و همین مقدار که توجه داشته باشد که نماز می خواند برای خدا کفایت می کند.

(مسأله 944) اگر در نماز ظهر يا عصر نيّت كند كه چهار ركعت نماز مي خوانم و معين نكند، ظهر است يا عصر1، نماز او باطل است2. و نيز كسي كه مثلاً قضاي نماز ظهر بر او واجب است اگر در وقت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا يا نماز ظهر را بخواند، بايد نمازي را كه مي خواند ، در نيّت معين كند3.

1- بهجت: و تصميم هيچكدام از اين دو را نداشته باشد...

وحید: نه تفصیلا و نه اجمالا...

2- سيستاني: ولي كافي است نماز ظهر را به عنوان نماز اول و نماز عصر را به عنوان نماز دوم تعيين كند...

وحید: و مقصود از نيّت اجمالی این است که مثلا نسبت به نماز ظهر قصد کند که آنچه اول بر من واجب شده بجا می آورم...

مظاهری: نماز او صحیح است و اگر ظهر را نخوانده ، ظهر و الا عصر حساب می شود ولی اگر کسی که مثلا قضای نماز ظهر بر او واجب است، بخواهد در وقت نماز ظهر ، نماز قضا یا نماز ظهر را بخواند باید نمازی را که می خواند در نيّت معین کند.

3- بهجت: بنابرأحوط.

وحید: اگر چه اجمالا؛ مثلا نسبت به قضای نماز ظهر ، نيّت کند آنچه را که اوّل به ذمه من آمده بجا می آورم.

سبحانی: که نماز قضا یا نماز اداست.

*****

مكارم: مسأله- در موقع نيّت بايد قصد كند كه نماز ظهر را مي خواند يا عصر، يا نمازهاي ديگر و اگر فقط نيّت كند چهار ركعت نماز مي خوانم كافي نيست، بلكه نمازي را كه مي خواند بايد در نيّت خود معيّن كند و احتياط واجب آن است كه قضاء و اداء بودن آن را نیز معين نمايد.

زنجاني: مسأله- در نيّت نماز بايد نمازی را که می خواند معين كند و لو به نحو اجمال، پس اگر در نماز ظهر نيّت کند آنچه بر من اول واجب شده بجا می آورم صحیح است ولی اگر فقط نيّت کند که چهاررکعت نماز می خوانم و به نحو اجمال هم معين نكند ظهر است يا عصر، نماز او باطل است. و نيز كسي كه مثلا قضاي نماز ظهر بر او واجب است اگر در وقت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا يا نماز ظهر را بخواند، بايد نمازي را كه مي خواند در نيّت معين كند.

(مسأله 945) انسان بايد از اول تا آخر نماز به نيّت خود باقي باشد، پس اگر در بين نماز به طوري غافل شود كه اگر بپرسند چه مي كني ، نداند چه بگويد، نمازش باطل است.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

(مسأله 946) انسان بايد فقط براي انجام امر خداوند عالم1 نماز بخواند، پس كسي كه ريا كند يعني براي نشان دادن به مردم نماز بخواند، نمازش باطل است2 خواه فقط براي مردم باشد، يا خدا و مردم هر دو را در نظر بگيرد.

1- سيستاني: براي تذلّل در پيشگاه خداوند عالم...

زنجانی: فقط برای خداوند عالم...

2- بهجت: بنابراحوط...

زنجاني: علاوه بر آنکه گناهکار است نمازش باطل است...

*****

مكارم: مسأله- هر كس براي ريا، يعني نشان دادن به مردم، نماز يا عبادت ديگري را انجام دهد، علاوه بر اين كه عبادتش باطل است، گناه كبيره نيز انجام داده است و اگر خدا و مردم هر دورا در نظر بگيرد ، باز عملش باطل و گناه كبيره است.

(مسأله 947) اگر قسمتي از نماز را هم براي غير خدا بجا آورد، نماز باطل است، (چه ان قسمت 1، واجب باشد مثل حمد و سوره، چه مستحب باشد مانند قنوت2) بلكه اگر تمام نماز را براي خدا بجا آورد3 ولي براي نشان دادن به مردم در جاي مخصوصي مثل مسجد، يا در وقت مخصوصي مثل اول وقت، يا به طرز مخصوصي مثلا با جماعت نماز بخواند، نمازش باطل است4.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- فاضل: چه آن قسمت ريائي...

2- گلپايگاني، صافي: ولكن در مستحبّ احتياط لازم آن است كه نماز را تمام و دوباره اعاده نمايد...

مكارم: بنابراحتياط واجب هر گاه اصل نماز را براي خدا مي خواند ولي به قصد ريا آن را در مسجد يا در اول وقت يا با جماعت انجام مي دهد ، نمازش باطل است، ولي اگر براي ريا نيست بلكه نماز خواندن در اول وقت يا در مسجد براي او راحت تر است، اشكالي ندارد.

بهجت: و چه از افعال نماز باشد يا از قبيل دعا و ذكر باشد، مگر اين كه از چيزهايي باشد كه شرط صحيح بودن نماز است ولي قصد قربت در انجام آن لازم نيست مثل پوشاندن عورت.[پايان مسأله]

‍[قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: خوئي ، تبريزي و وحید نيست]

3- سيستاني: اگر قسمتي از نماز را براي غير خدا بجا اورد چه آن قسمت، واجب باشد مثل حمد يا مستحبّ باشد مثل قنوت، اگر آن قصد غير خدائي به تمام نماز سرايت كند مثلا قصد ريا در عملي باشد که مشتمل بر آن جزء است يا آن كه از تدارك آن قسمت زيادي مبطل لازم آيد نمازش باطل است و اگر نماز را براي خدا بجا آورد...

4- خوئي: و بنابراحتياط ، اگر جزء مستحبّي را نيز مثل قنوت براي غير خدا بجا آورد نمازش باطل است.

تبريزي: و بنابراحتياط ، اگر جزء مستحبّي را نيز مثل قنوت براي غير خدا بجا آورد آن را تمام كرده بعد نماز را اعاده كند.

وحید: و بنابراحتیاط واجب ، اگر مستحباتی را که ظرف آن نماز است – مثل قنوت- برای غیر خدا بجا آورد نمازش باطل است.

*****

زنجاني: مسأله- اگر قسمتي از نماز را براي خداوند عالم انجام ندهد، چنانچه به جهت نشان دادن به مردم باشد علاوه بر آنکه گناهکار است نمازش باطل است؛ خواه آن قسمت واجب باشد مثل «حمد» يا مستحب باشد مثل «قنوت». و چنانچه به جهت مباحي، مانند اعلام مطلبي به غير باشد، آن قسمت باطل است، پس اگر آن قسمت را عمداً زياد كرده باشد نمازش باطل است، در غير اين صورت، فقط همان قسمت باطل مي شود، پس اگر آن قسمت را دوباره بخواند يا آن قسمت ، مستحبّي باشد نمازش صحيح است. و اگر تمام نماز را براي خدا بجا آورد ولي براي نشان دادن به مردم در جاي مخصوصي مثل مسجد، يا در وقت مخصوصي مثل اوّل وقت، يا به طرز مخصوصي مثلا با جماعت نماز بخواند علاوه بر آنکه گناهکار است نمازش باطل است؛ ولي اگر به خاطر كار مباحي ، مثل خنك بودن مسجد یا خنک بودن هوا در اوّل وقت يا نخواندن حمد و سوره در جماعت باشد، اشكالي ندارد، همچنان كه اگر نماز را براي خدا بجا آورد لكن براي اعلام مطلبي به ديگري با صداي بلند بخواند نمازش صحيح است.

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله784- اگر كسي مثلا خواست نماز ظهر بخواند ولي موقع شروع در نماز اشتباهاً بجاي لفظ ظهر، لفظ عصر به زبان او امد يا اين كه در قلبش بجاي ظهر مثلا عصر اشتباها خطور كرد، ولي انگيزه او از اين عمل نماز ظهر بود مانعي ندارد و نماز او صحيح است.

بهجت: مسأله 785- عدول نيّت از نافله به فريضه و بالعكس جايز نيست و در صورت عدول در مورد اول، نماز نه نافله حساب مي شود و نه فريضه؛ ولي در مورد دوم، بعضي از موارد استثناء شده است، چنانچه در مسائل نماز جماعت خواهد آمد.