واجب چهارم نماز

4- قرائت

(مسأله 978) در ركعت اول و دوم نمازهاي واجب يوميه انسان بايد اول حمد و بعد از آن يك سوره تمام 1بخواند2.

1- خوئي، تبريزي، سیستانی: بنابراحتياط...

2- خوئي، سيستاني، تبريزي، صافي، وحید: و سوره «والضحي» و «الم نشرح» و همچنين سوره «فيل» و «لايلاف» در نماز(سيستاني: بنابراحتياط) يك سوره حساب مي شود.

*****

بهجت: مسأله- در ركعت اول و دوم نمازهاي واجب يوميه، انسان بايد اول سوره حمد و بعد از آن بنابراحتياط در صورتي كه مي داند يا مي تواند ياد بگيرد، يك سوره تمام بخواند. و بنابرأظهر اگر سوره «ضحي» را مي خواند بايد سوره «ألم نشرح» را هم بدنبال آن بخواند و اگر سوره فيل را خواند سوره «قريش » را هم بخواند.

زنجاني: مسأله- در ركعت اوّل و دوم نمازهاي واجب انسان بايد اوّل حمد بخواند و سپس مستحب مؤكّد است كه يك سورۀ تمام بخواند، بلكه خواندن سوره مطابق احتياط استحبابي نيز مي باشد.

مكارم: مسأله- در ركعت اول و دوم نمازهاي واجب روزانه بايد بعد از تكبيرة الاحرام سوره حمد را قرائت كند و بعد از آن بنابراحتياط واجب يك سوره تمام از قرآن مجيد را؛ و خواندن يك يا چند ايه كافي نيست. و بايد توجه داشت كه سوره «فيل» و «ايلاف» يك سوره حساب مي شود و همچنين سوره «والضّحي» و «ألم نشرح».

(مسأله 979) اگر وقت نماز تنگ باشد، يا انسان ناچار شود كه سوره را نخواند مثلاً بترسد كه اگر سوره را بخواند دزد يا درنده، يا چيز ديگري به او صدمه بزند1، نبايد سوره را بخواند2 . و اگر در كاري عجله داشته باشد3 مي تواند سوره را نخواند4.

1- سيستاني: يا آن كه كار ضروري داشته باشد مي تواند سوره را نخواند بلكه در صورت تنگي وقت و در بعض از موارد ترس نبايد سوره را بخواند.

2- خوئي، گلپايگاني، تبريزي، صافي: [پایان مسأله].

زنجاني: بي تردید، سوره لازم نيست، بلكه اگر مستلزم ضرر اساسي به بدن باشد ، جايز نيست.

وحید: و از مریض و کسی که در حاجتی عجله دارد سوره ساقط است و اگر خواند نباید به قصد جزئیت نماز بخواند بلکه می تواند به قصد قرائت بخواند.

3- بهجت: به طوري كه اگر سوره را بخواند ضرري به او مي رسد...

سبحانی: اگر برای کار مهمی عجله داشته باشد...

4- مظاهری: اگر در کاری عجله داشته باشد نمی تواند سوره را نخواند.

*****

مكارم: مسأله- در تنگي وقت يا در جايي كه ترس از دزد يا درنده اي باشد مي توان سوره را ترك كرد و همچنين در جايي كه عجله براي كار مهمي داشته باشد.

(مسأله 980) اگر عمداً سوره را پيش از حمد بخواند1 نمازش باطل است2 و اگر اشتباهاً سوره را پيش از حمد، بخواند و در بين آن يادش بيايد، بايد سوره را رها كند و بعد از خواندن حمد سوره را از اول بخواند.

1- گلپايگاني: و بعد حمد را بخواند و به ركوع رود...

بهجت: و قصد او این باشد که سوره جز نماز باشد...

وحید: به قصد جزئیّت بخواند...

2- گلپايگاني: ولي اگر بعد از حمد سوره را دوباره بخواند، احتياط آن است كه نماز را تمام كند و دوباره اعاده نمايد...

بهجت: ولي اگر قصد او قرآن خواندن باشد، مانعي ندارد و بعد از حمد يك سوره بنابراحتياطي كه قبلاً [در مسأله 978] ذكر شد، مي خواند...

*****

مکارم: مسأله- واجب است قرائت حمد قبل از سوره باشد و اگر عمداً برخلاف اين انجام دهد نمازش باطل است و اگر از روي اشتباه باشد، چنانچه قبل از ركوع يادش بيايد بايد برگردد و درست بخواند امّا اگر بعد از رسيدن به حدّ ركوع يادش بيايد نمازش صحيح است؛ همچنین اگر حمد یا سوره یا هر دو را فراموش کند.

زنجاني: مسأله- اگر با علم و عمد سوره را پيش از حمد بخواند نمازش باطل است واگر اشتباها سوره را پيش از حمد بخواند و در بين آن يادش بيايد، بايد سوره را رها كند و حمد را بخواند و بعد از حمد، مستحب است سوره را دوباره بخواند.

(مسأله 981) اگر حمد و سوره يا يكي از از انها را فراموش كند1 و بعد از رسيدن به ركوع بفهمد نمازش صحيح است2.

1- زنجاني: اگر حمد را فراموش كند...

2- اراكي: ولي بعد از نماز بايد براي هر يك از آنها دو سجده سهو بجا اورد.

بهجت: ولي بايد دو سجده سهو به خاطر فراموش كردن قرائت بجا اورد.

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 980.

(مسأله 982) اگر پيش از آن كه براي ركوع خم شود، بفهمد كه حمد و سوره را نخوانده بايد بخواند1 و اگر بفهمد سوره را نخوانده، بايد فقط سوره را بخواند2 ولي اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده، بايد اول حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند3 و نيز اگر خم شود و پيش از آن كه به ركوع برسد بفهمد حمد و سوره يا سوره تنها يا حمد تنها را نخوانده، بايد بايستد و به همين دستور عمل نمايد.

1- مظاهری: ونیز اگر خم شود و پیش از آنکه به رکوع برسد بفهمد آنها را نخوانده باید بایستد و بخواند.[پایان مسأله]

2- بهجت: بنابراحتياطي كه [در مسأله 978] گذشت...

3- بهجت: و بعد از نماز دو سجده سهو به خاطر زياد شدن سوره بجا آورد...

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله980.

*****

زنجاني: مسأله- اگر پيش از ان كه براي ركوع خم شود بفهمد كه حمد را نخوانده بايد بخواند، و نيز اگر خم شده و پيش از آن كه به حد ركوع برسد بفهمد حمد را نخوانده بايد بايستد و آن را بخواند.

(مسأله 983) اگر در نماز1 يكي از چهار سوره اي را كه آيه سجده دارد و در مسأله 355 گفته شد عمدا بخواند نمازش باطل است2.

1- گلپايگاني، صافي: نماز فريضه...

2- خوئي، تبريزي، بهجت: بنابراحتياط باطل است.(بهجت: ولي در نماز مستحبي خواندن يكي از انها جايز است و در بين نماز سجده مي كند).

وحید: واجب است بعد از قرائت آیه سجده ، سجده تلاوت را بجا آورد و در این صورت بنابراحتیاط واجب نماز را تمام کند و اعاده نماید، و همچنین است اگر معصیت کرد و بجا نیاورد.

*****

سيستاني: مسأله- اگر در نماز فریضه یکی از چهار سوره ای را که آیه سجده دارد و در مسأله [355] گفته شد عمدا بخواند ، واجب است كه پس از خواندن آيه سجده سجده نمايد، ولي اگر سجده را بجا آورد نمازش بنابراحتياط باطل مي شود ولازم است كه آن را دوباره بخواند، مگر اين كه سهواً سجده كند؛ و اگر سجده را بجا نياورد، مي تواند نماز را ادامه دهد، اگر چه در ترك سجده گناه كرده است.

زنجاني: مسأله- در نماز واجب به احتياط واجب نبايد يكي از آيه هاي سجده را كه در مسأله[355] گفته شد بخواند بلكه به احتياط مستحب سوره هايي را كه آيه سجده دارد نيز شروع نكند.

مكارم: مسأله- هر گاه در نماز واجب يكي از چهار سوره اي را كه آيه سجده دارد [1]عمداً بخواند، بنابراحتياط واجب بايد سجده را بجا آورد و سپس برخيزد و حمد و سوره ديگري بخواند و نماز را تمام كند و بعد اعاده نمايد.

سبحانی: مسأله- اگر در نماز یکی از چهار سوره ای [2] را که آیه سجده دارد عمدا بخواند نمازش باطل است.

(مسأله 984) اگر اشتباهاً مشغول خواندن سوره اي شود كه سجده واجب دارد1، چنانچه پيش از رسيدن به آيه سجده بفهمد، بايد 2 آن سوره را رها كند و سوره ديگر بخواند3 و اگر بعد از خواندن آيه سجده بفهمد4 بايد 5 در بين نماز با اشاره سجده آن را بجا آورد6 و به همان سوره كه خوانده اكتفا نمايد.

این مسأله دررساله آیت الله سبحانی نیست.

1- سیستانی: اگر مشغول خواندن سوره ای شود که سجده واجب دارد چه عمدا خوانده باشد چه سهوا ...

2- سیستانی: میتواند...

3- بهجت: بنابراحتیاط سوره دیگر بخواند...

4- خویی، تبریزی: احتیاطا به سجده اشاره نموده و سوره را تمام کند و بعد از نماز باید سجده آنرا بجا آورد.

گلپایگانی، صافی: بنابراحتیاط برای سجده واجب اشاره کند و سوره را تمام کند و بعد یک سوره دیگر احتیاطا به قصد قربت مطلقه بخواند و به رکوع رود و نماز را تمام کند و بعد از نماز بنابراحتیاط سجده آنرا بجا آورد.

وحید: احتیاطا به سجده اشاره نموده و سوره را تمام کند و سوره دیگری هم به قصد قربت مطلقه -یعنی اگر وظیفه اش سوره دیگری است این همان باشد وگرنه به عنوان قرائت قرآن باشد- بخواند و بعد از نماز باید سجده آنرا بجا آورد.

سیستانی: باید آن طوری که در مسأله پیش گفته شد عمل کند .

نوری: به همان سوره که خوانده اکتفا نماید و بعد از نماز سجده آن را بجا آورد.

بهجت: باید بنابراحتیاط سوره دیگری را بخواند و بعد از نماز سجده آن آیه ای که سجده واجب داشته است بجا آورد.

5- اراکی: بنابراحتیاط واجب ...

فاضل: بنابراحتیاط ...

6- اراکی: و سپس سوره را تمام کرده و سوره دیگری هم به قصد قربت بخواند و پس از خاتمه، نماز را اعاده کند.

*****

مکارم: مسأله- چنانچه سهوا مشغول خواندن سوره سجده شود اگر قبل از رسیدن به آیۀ سجده متوجه گردد باید آن سوره را رها کرده و سوره دیگری بخواند و اگر از نصف گذشته باشد احتیاطا نماز را اعاده کند اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد باید به ترتیب بالا عمل کند.

زنجانی: مسأله- اگر عمدا یا به جهت فراموشی سوره هایی را که آیه سجده دارد شروع کند، می تواند آن را رها کند و سوره دیگری بخواند، و می تواند همان سوره را ادامه دهد ولی به احتیاط واجب آیۀ سجده را نخواند و اگر سوره ادامه دارد ادامه آن را بخواند، و به رکوع رود و اگر آیۀ سجده را خواند، باید سجده کند و برخیزد و حمد را خوانده؛ سپس به رکوع رفته نمازش را تمام کند و چنانچه عمدا آیۀ سجده را خوانده باشد و در نماز سجده کند، به احتیاط واجب نمازش را دوباره بخواند، ولی اگر سهوا آیه سجده را خوانده و سجده کند ، به احتیاط مستحب نمازش را دوباره بخواند ولی اگر آیۀ سجده را بخواند و سجده نکند نمازش باطل نمی شود هر چند اگر عمدا سجده نکرده باشد گناهکار است.

(مسأله 985) اگر در نماز آیه سجده را بشنود و به اشاره ، سجده کند و نمازش صحیح است.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

*****

اراکی : مسأله- اگر در نماز آیه سجده را بشنود احتیاط واجب آن است که به اشاره یا به طور عادی سجده کند و نماز را تمام کند و اعاده نماید.

گلپایگانی، صافی: مسأله- اگر در نماز آیه سجده را بشنود نمازش صحیح است و بنابراحتیاط برای سجده واجب اشاره کند و بعد از نماز هم سجده را بجا آورد.

خوئی، تبریزی، سیستانی: مسأله- اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد نمازش صحیح است و (سیستانی: اگر در نماز واجب باشد) بنابراحتیاط به سجده اشاره نماید و بعد از نماز سجده آن را بجا اورد.

وحید: مسأله- اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد نمازش صحیح است و به قصد سجدۀ تلاوت اشاره کند و بنابراحتیاط مستحب بعد از نماز به نحو متعارف هم سجده آن را بجا آورد.

بهجت : مسأله- اگر در نماز آیۀ سجده را بشنود بنابراحوط بعد از نماز سجده آن را بجا می آورد و نمازش صحیح است.

نوری: مسأله- اگر در نماز آیه سجده را بشنود نماز خود را تمام کند و بعد از نماز ، سجده را بجا آورد.

زنجانی: مسأله- اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد – خواه عمدی باشد یا سهوی- لازم است سجده نموده و چنانچه قبل از رکوع باشد برخاسته و پس از خواندن حمد رکوع کرده نماز را ادامه دهد و اگر سجده نکند معصیت کرده و لی نمارش صحیح است. و اگر عمدا آیۀ سجده را گوش داده باشد و در نماز سجده کند ، به احتیاط واجب نمازش را دوباره بخواند. و اگر سهوا گوش داده باشد دوباره خواندن نماز لازم نیست. و چنانچه امام جماعت آیۀ سجده را بخواند، بر وی و بر مامومین -هر چند آیه سجده را نشنیده باشند- لازم است سجده نموده و چنانچه قبل از رکوع باشد برخاسته و پس از خواندن حمد رکوع نموده و نمازشان ر ا تمام کنند و اگر سجده نکنند نمازشان صحیح است؛ هرچند اگر عمدا باشد معصیت کرده ا ند.

مسأله اختصاصی

مکارم: مسأله900- خواندن سوره های سجده در نمازهای مستحب مانعی ندارد و باید به دنبال آیه سجده ، سجده کند، سپس برخیزد و نماز را ادامه دهد.

(مسأله 986) در نماز مستحبّی خواندن سوره لازم نیست 1 ، اگر چه آن نماز به واسطه نذر کردن 2 واجب شده باشد3، ولی در بعضی از نمازهای مستحبّی، مثل نماز وحشت که سورۀ مخصوصی دارد ، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار کرده باشد ، باید همان سوره را بخواند4.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- زنجانی: بی تردید لازم نیست...

2- زنجانی، وحید: و مانند ان...

3- سبحانی: مگر اینکه نماز متعارف را نذر کند...

4- فاضل: هر چند به نصف آن نرسیده باشد.

(مسأله 987) در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه مستحب است1 در رکعت اول بعد از «حمد» ، سوره «جمعه» و در رکعت دوم بعد از «حمد» ، سوره «منافقین» بخواند 2 و اگر مشغول یکی از این ها3 شود بنابراحتیاط واجب4 نمی تواند آن را رها کند و سوره دیگر بخواند.

1- مكارم: مستحب است در ركعت اول نماز ظهر روز جمعه...

سيستاني: در نماز جمعه و در نماز صبح و ظهرو عصر روز جمعه و عشاي شب جمعه مستحب است...

2- مظاهری: [پایان مسأله]

بهجت: بلكه احتياط مستحب در اين است كه بدون عذر، اينها را ترك نكند...

3- سيستاني: در نمازهاي روز جمعه...

4- وحید: بنابراحتیاط مستحب...

(مسأله 988) اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره «قل هو الله احد» يا سوره «قل يا ايها الكافرون» شود، نمي تواند آن را رها كند و سوره ديگر بخواند1 ولي در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه2 اگر از روي فراموشي به جاي سوره «جمعه» و «منافقين» يكي از اين دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسيده3، مي تواند رها كند و سوره جمعه و منافقين را بخواند4.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست

1- مظاهری: [پایان مسأله]

2- بهجت: اگر به نصف نرسيده مي تواند ان را رها كند و سوره جمعه و منافقين را بخواند.

سيستاني: در نماز جمعه و نمازهاي روز جمعه...

3- اراكي: تا از نصف نگذشته...

4- خوئي، تبريزي: می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند و احتياط اين است كه بعد از تجاوز از نصف، سوره را رها ننمايد.

زنجانی، وحید: می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند و احتیاط مستحب این است که بعد از تجاوز از نصف سوره را رها ننماید.

سيستاني: می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند و احتياط واجب اين است كه بعد از رسيدن به نصف، سوره را رها ننمايد.

*****

مكارم: مسأله- عدول كردن از سوره «قل هو الله » يا سوره «قل يا ايها الكافرون» به سوره ديگري، در هر نماز باشد جايز نيست؛ جز در نماز جمعه كه اگر به جاي سوره جمعه و منافقين يكي از اين دو سوره را بخواند، پيش از انكه به نصف برسد مي تواند آن رها كرده سوره جمعه و منافقين را بخواند.

(مسأله 989) اگر در نماز جمعه يا نماز ظهر روز جمعه 1 عمداً سوره «قل هو الله احد» يا سوره «قل يا ايها الكافرون» بخواند اگر چه به نصف نرسيده باشد2 بنابراحتياط واجب نمي تواند رها كند و سوره جمعه و منافقين را بخواند3.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت ، مظاهری و سبحانی نیست.

1- سيستاني: اگر در نماز جمعه يا نمازهاي روز جمعه...

2- اراكي: اگر چه از نصف نگذشته...

3- زنجاني: احتياط مستحب اين است كه آن را رها نكرده، سوره جمعه و منافقون بخواند.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 988.

(مسأله 990) اگر در نماز، غير سوره «قل هو الله احد» و «قل يا ايها الكافرون» سوره ديگري بخواند تا به نصف نرسيده1 مي تواند 2 رها كند و سوره ديگر بخواند3.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- اراكي، وحید: تا از نصف نگذشته...

2- زنجاني: بی تردید مي تواند...

3- خوئي: و بنابراحتياط (زنجاني: و بنابراحتياط مستحب) در مابين نصف و دو ثلث رها نكند و پس از اين كه به دو ثلث رسيد، رها كردن آن و عدول به سوره ديگر جايز نيست.

وحید: و بنابراحتیاط واجب بعد از تجاوز از نصف تا دو ثلث رها نکند و پس از اینکه به دو ثلث رسید رها کردن و عدول به سوره دیگر جایز نیست.

سيستاني: و پس از رسيدن به نصف، بنابراحتياط مطلقاً رها كردن آن و عدول به سوره ديگر جايز نيست.

صافي: و بنابراحتياط مابين نصف و ثلث آن را رها نكند و پس از اينكه به دو ثلث رسيد عدول جايز نيست.

(مسأله 991) اگر مقداري از سوره را فراموش كند يا از روي ناچاري، مثلاً بواسطه تنگي وقت يا جهت ديگر نشود1 آن را تمام نمايد2 مي تواند آن سوره را رها كند و سوره ديگر بخواند، اگر چه ازنصف گذشته باشد3 يا سوره اي را كه مي خوانده «قل هو الله احد» يا «قل يا ايها الكافرون» باشد4.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- بهجت: به هيچ وجه نشود...

2- مكارم: هر گاه مقداري از سوره را فراموش كند يا از جهت تنگي وقت نتواند به سوره ادامه دهد...

زنجاني: اگر مقداري از سوره را فراموش كند يا به جهتي مثل تنگي وقت نتواند ان را تمام نمايد...

3- بهجت: و احتياط در اين است كه به سوره «قل هو الله احد» يا «قل يا ايها الكافرون» عدول نمايد و در ظهر جمعه به سوره جمعه و منافقين، اگر مانعي در كار نباشد.

خوئي، زنجاني، تبريزي، وحید: اگر چه از دو ثلث هم گذشته باشد...

سيستاني: اگر چه به نصف هم رسيده باشد...

4- سيستاني: و در صورت فراموشي مي تواند به همان مقدار كه خوانده است اكتفا نمايد.

(مسأله 992) بر مرد واجب است1 حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است2 حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند3.

1و 2- سيستاني: بنابراحتياط...

3- بهجت: مگر در ظهر جمعه كه مستحب است دو ركعت اول را بلند بخوانند.

زنجاني: البته مستحب است مردها حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه و بسم الله الرحمن الرحيم را در همه نمازهاي ظهر و عصر بلند بخوانند.

مظاهری: ولی اگر بعضی از حروف آن بلند یا آهسته شود مانعی ندارد.

(مسأله 993) مرد بايد1 در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد كه تمام كلمات حمد و سوره حتي حرف آخر آنها را بلند بخواند.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- سيستاني: بنابراحتياط...

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 992.

*****

مكارم: مسأله- در جايي كه بايد حمد و سوره را بلند بخواند، اگر عمداً يك كلمه را آهسته بخواند نماز باطل است، هم چنين در جايي كه بايد آهسته بخواند، اگر يك كلمه را بلند بخواند نماز باطل مي شود.

(مسأله 994) زن مي تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند يا آهسته بخواند، ولي اگر نامحرم صدايش را بشنود1 بنابراحتياط واجب بايد آهسته بخواند2.

1- سيستاني: و موردي باشد كه شنواندن صدا به نامحرم حرام است بايد اهسته بخواند. و اگر عمداً بلند بخواند، بنابراحتياط نمازش باطل است.

2- خوئي، تبريزي، زنجاني: اگر نامحرم صدايش را بشنود بنابراحتياط (زنجاني:بنابراحتياط مستحب) آهسته بخواند.

بهجت: اگر نامحرم صدايش را بشنود بايد آهسته بخواند در صورتي كه شنيدن صداي او حرام باشد مثلاً ترس فتنه و لذت بردن در بين باشد، بنابراظهر.

وحید: ولی در صورتی که شنواندن بر زن حرام باشد –مثل اینکه قرائت را با خضوع در قول و صدای ظریف بخواند و نامحرم بشنود- جایز نیست بلند بخواند. و اگر خواند نمازش باطل است.

مكارم: احتياط مستحب آن است كه اهسته بخواند.

مظاهری: در صورتی که مفسده داشته باشد باید آهسته بخواند ولی اگر بلند خواند نمازش صحیح است.

(مسأله 995) اگر در جايي كه بايد نماز را بلند خواند عمداً آهسته بخواند، يا در جايي كه بايد آهسته خواند عمداً بلند بخواند، نمازش باطل است1 ولي اگر از روي فراموشي يا ندانستن مسأله باشد صحيح است2 و اگر در بين خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه كرده3، لازم نيست4 مقداري را كه خوانه دوباره بخواند.

1- سيستاني: بنابراحتياط...

زنجاني: اگر با علم و عمد و يا در حال ترديد در مسأله در جايي كه بايد نماز را بلند بخواند آهسته بخواند يا در جايي كه بايد آهسته بخواند بلند بخواند نمازش باطل است...

2- مكارم: مگر اين كه در ياد گرفتن مسأله كوتاهي كرده باشد كه بنابراحتياط واجب اعاده مي كند.[و] هر گاه در اثناء حمد و سوره متوجه شود مقداري را برخلاف دستور بالا سهوا بلند يا آهسته خوانده، لازم نيست برگردد هر چند بهتر است برگردد و صحيح بخواند.

بهجت: اگر از روي فراموشي باشد، يا مسأله را نداند و احتمال خلاف هم ندهد و ترديد در صحت عملش نداشته باشد، بطوري كه قصد قربت از او حاصل بشود نمازش صحيح است...

3- زنجاني: بفهمد فراموش كرده...

4- بهجت: بنابرأظهر لازم نیست...

(مسأله 996) اگر كسي در خواندن حمد و سوره بيشتر از معمول صدايش را بلند كند، مثل ان كه آنها را با فرياد بخواند، نمارش باطل است1.

1- بهجت: بنابراحتياط.

*****

زنجاني: مسأله- اگر كسي در خواندن حمد و سوره صدايش را به قدري بلند كند كه به ان قرائت گفته نشود، نمازش باطل است.

مكارم: مسأله- هر گاه كسي در قرائت و ذكر نماز صداي خود را بيش از حد معمول بلند كند وبا فرياد بخواند نمازش باطل است.

(مسأله 997 ) انسان بايد نماز را ياد بگيرد كه غلط نخواند1 و كسي كه به هيچ قسم نمي تواند صحيح آن را ياد بگيرد، بايد هر طوري كه مي تواند بخواند و احتياط مستحب آن است كه نماز را به جماعت به جا آورد2.

1- وحید: انسان باید نماز را یاد بگیرد که صحیح به جا آورد...

2- گلپايگاني، صافي: احتياط لازم آن است كه نماز را به جماعت به جا آورد، مگر آنكه بر او حرج باشد.

وحید: احتیاط مستحب آن است که آنچه را که امام از ماموم تحمّل می کند اگر نتواند یاد بگیرد نماز را به جماعت بجا آورد.

سبحانی: احتیاط واجب آن است که نماز را به جماعت بجا آورد.

*****

مكارم: مسأله- بايد قرائت و ذكر نماز را صحيح بخواند و اگر نمي داند ياد بگيرد؛ امّا كساني كه نمي توانند تلفّظ صحيح را ياد بگيرند بايد همان طور كه مي توانند بخوانند و براي چنين اشخاصي بهتر است كه تا مي توانند نماز خود را با جماعت بجا آورند.

سيستاني: مسأله- انسان بايد قرائت نماز را صحيح بخواند و كسي كه به هيچ قسم نمي تواند همه سوره حمد را صحيح را بخواند، بايد به همان نحو كه مي تواند بخواند اگر مقداري را كه صحيح مي خواند معتنابه باشد، ولي اگر آن مقدار ناچيز باشد، بايد بنابراحتياط واجب مقداري از بقيه قرآن را كه مي تواند صحيح بخواند به آن ضميمه كند و اگر نمي تواند بايد تسبيح را به آن ضميمه كند و اما كسي كه نمي تواند به كلي سوره را صحيح بخواند لازم نيست چيزي عوض آن بخواند؛ و در هر صورت احتياط مستحب آن است كه نماز را به جماعت بجا آورد.

مظاهری: مسأله- کسی که نمی تواند نماز را درست بخواند باید هر طور که می تواند بخواند و نمازش صحیح است. و اعاده و قضا ندارد. انسان باید نماز را یاد بگیرد که غلط نخواند و کسی که به هیچ قسم نمی تواند صحیح آن را یاد بگیرد باید هر طور که می تواند بخواند و بهتر است که نماز را به جماعت به جا آورد.

(مسأله 998) كسي كه حمد و سوره و چيزهايي ديگر نماز را به خوبي نمي داند1 و مي تواند ياد بگيرد، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، بايد ياد بگيرد و اگر وقت تنگ است بنابراحتياط واجب در صورتي كه ممكن باشد، بايد نمازش را به جماعت بخواند2.

1- اراكي: و نمي تواند آن را به جماعت بخواند، اگر مي تواند ياد بگيرد، بايد ياد بگيرد.[پايان مسأله]

2- خوئي ،تبريزي ، وحید: اگر وقت تنگ است در صورتی که ممکن باشد باید نمازش را به جماعت بخواند.

نوري: بنابراحتياط واجب بايد نمازش را به جماعت بخواند، مگر اينكه بر او حرج و مشقت باشد.

بهجت: اگر وقت تنگ است، دو صورت دارد:

1- اگر در ياد گرفتن كوتاهي كرده، در صورتي كه عسر و حرج نباشد بنابرأظهر بايد نمازش را به جماعت بخواند، يا كسي بخواند و او هم همراه او بخواند يا اگر ممكن است از روي نوشته اي بخواند.

2- اگر كوتاهي نكرده بنابراحتياط مستحب اين كارها را انجام دهد. اگر كسي از قرآن هيچ نمي داند به مقداري كه واجب است در نماز از قرآن بخواند، تسبيح و تهليل و تكبير مي گويد.

*****

مكارم: مسأله- كسي كه در ياد گرفتن قرائت و ذكر نماز كوتاهي كرده نمازش باطل است و اگر وقت تنگ شده احتياط واجب آن است كه با جماعت نماز بخواند واگر دسترسي به جماعت ندارد، نمازش در تنگي وقت صحيح است.

سيستاني: مسأله- كسي كه حمد را به خوبي نمي داند بايد سعي كند وظيفه خود را انجام دهد- چه با ياد گرفتن يا تلقين باشد و چه با اقتدا در جماعت يا تكرار نماز در مورد شك باشد- و اگر وقت تنگ شده است، چنانچه نماز را به طوري كه در مسأله پيش گفته شد، بخواند نمازش صحيح است ولي در صورتي كه در ياد گرفتن كوتاهي كرده باشد اگر ممكن باشد براي فرار از عقوبت، نمازش را به جماعت بخواند.

مظاهری: مسأله- کسی که نماز را به خوبی نمی داند ولی می تواند یاد بگیرد چنانچه وقت نماز وسعت دارد باید یاد بگیرد.

مسأله اختصاصی

مظاهری: مسأله 886- واجبات نماز باید به عربی صحیح گفته شود پس اگر طوری به عربی غلط بگوید که معنا عوض شود یا ترجمه آنها را بگوید صحیح نیست.

(مسأله 999) احتياط واجب آن است1 كه براي ياد دادن واجبات نماز مزد نگيرند ولي براي مستحبات آن اشكال ندارد2.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- نوري: بهتر آن است...

فاضل: احتياط مستحب آن است...

2- وحید: جایز است.

مكارم: مگر اينكه از شعائر دين باشد يا حفظ احكام الهي منوط به تعليم آن گردد.

*****

خوئي: مسأله- مزد نگرفتن براي ياد دادن واجبات نماز بهتر است. و مزد گرفتن براي ياد دادن مستحبات آن، بدون اشكال جايز است.

گلپايگاني، صافي، زنجاني: مسأله- مزد گرفتن براي ياد دادن واجبات نماز بنابراحتياط واجب(زنجاني: بنابراحتياط) حرام است ولي براي مستحبات آن اشكال ندارد.

تبريزي: مسأله- مزد گرفتن براي ياد دادن واجبات نماز اشكال دارد. و مزد گرفتن براي ياد دادن مستحبّات آن، بدون اشكال جايز است.

سيستاني: مسأله- مزد گرفتن براي ياد دادن واجبات نماز بنابراحتياط حرام است، ولي مزد گرفتن براي ياد دادن مستحبات ان جايز است.

مظاهری: مسأله- مزد گرفتن برای یاد دادن نماز اشکال ندارد.

(مسأله 1000) اگر يكي از كلمات حمد يا سوره را نداند1 يا عمداً آن را نگويد2 يا به جاي حرفي حرف ديگر بگويد، مثلاً بجاي «ض» «ظ» بگويد3 يا جايي كه بايد بدون زير و زبر خوانده شود زير و زبر بدهد4، يا تشديد را نگويد نماز او باطل است5.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- وحید: و مقصر باشد...

زنجاني: اگر يكي از كلمات حمد را نداند يا شك داشته باشد...

2- سيستاني: اگر يكي از كلمات حمد يا سوره را عمداً يا از روي جهل تقصيري نگويد...

3- بهجت: به طوري كه در زبان عربي بگويند آن حرف را تلفظ نكرده و موافق هيچ يك از قرائت هاي هفتگانه نباشد...

4- سيستاني: مثلاً بجاي «ض» «ذ يا ز» بگويد يا زير و زبر حروف را رعايت نكند به گونه اي كه غلط شمرده شود...

5- بهجت: بنابراحتياط.

*****

مكارم: مسأله- هر گاه يكي از كلمات حمد يا سوره يا ذكر هاي ديگر نماز را نداند يا زير و زبر آن را غلط بخواند يا حرفي را به حرف ديگري تبديل كند مثلا بجاي «ض» «ز» بگويد به طوري كه از نظر لغت عرب غلط باشد، نماز او باطل است.

(مسأله 1001) اگر انسان كلمه اي را 1 صحيح بداند و در نماز همان طور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده لازم نيست دوباره نماز را بخواند2 و يا اگر وقت گذشته قضا نمايد.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.

1- خوئي، تبريزي، سيستاني: كه ياد گرفته ...

2- خوئي، سيستاني، تبريزي، مظاهری: [پایان مسأله].

اراكي، گلپايگاني، صافي: بايد دوباره نماز را بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد.

نوري: احتياط واجب آن است كه آن را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد.

زنجاني: لازم نیست نمازش را دوباره بخواند، هر چند احتياط مستحبّ در آن است که دوباره نماز را بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد.

وحید: در صورتی که در اعتقاد به صحت قاصر بوده نمازش صحیح است. و احتیاط مستحب آن است که دوباره نماز را بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید و در صورتی که مقصّر بوده باید دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.

*****

مكارم: مسأله- هر گاه كلمه يا تلفّظ يا ذكري را صحيح مي دانسته و مدّتي در نمازها خوانده، و بعد مي فهمد غلط بوده، نمازش اعاده ندارد، هر چند احتياط مستحب اعاده يا قضاي آن است.

فاضل: مسأله- اگر اطمينان داشته باشد كه حمد و سوره و اذكار واجب نماز را به صورت صحيح مي خواند و بعد متوجه شود كه غلط بوده نمازهايي را خوانده صحيح است و قضا ندارد هر چند احتياط مستحب آن است كه قضا كند امّا اگراحتمال غلط بودن حمد و سوره و ساير اذكار واجب نماز را مي داده و سهل انگاري كرده و نماز خوانده و بعد متوجه شده كه غلط بوده نمي تواند به نمازهايي كه خوانده اكتفا كند. و اگر به جهت لهجه خاصي كه دارد نتواند نماز خود را به صورت عربي صحيح بخواند، به همان مقدار كه قدرت دارد بخواند صحيح است.

(مسأله 1002) اگر زير و زبر كلمه اي را نداند1 بايد ياد بگيرد(ولي اگر كلمه اي را كه وقف كردن آخر آن جايز است هميشه وقف كند ياد گرفتن زير و زبر آن لازم نيست2 و نيز اگر نداند مثلاً كلمه اي به «س» است يا به «ص» بايد ياد بگيرد3) و چنانچه دو جور يا بيشتر بخواند4، مثل آن كه در «اهدنا الصراط المستقيم» مستقيم را 5 يك مرتبه با سين و يك مرتبه با صاد بخواند نمازش باطل است6 مگر آن كه هر دو جور قرائت شده باشد و به اميد رسيدن به واقع بخواند.

1- خوئي، گلپايگاني، تبريزي، صافي، زنجاني: يا نداند مثلاً كلمه اي به «س» يا به «ص»...

2- سبحانی: می تواند همیشه وقف کند و یاد گرفتن زیر و زبر آن لازم نیست ...

3- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: گلپايگاني، خوئي، زنجاني، صافي و تبريزي نيست]

4- فاضل: كه يكي از آن دو غلط و داخل در كلام زائد است...

5- خوئي: صراط را...

6- اراكي، گلپايگاني، صافي، فاضل: [پایان مسأله].

خوئي، تبريزي: ولي اگر آن كلمه اي را كه دو جور خوانده از اذكار باشد و غلط خواندنش از ذكر بودن خارجش نكند، نمازش صحيح است.

زنجاني: مگر كلمه به هر دو نحو عربي صحيح باشد و يكي از انها را به قصد ذكر بگويد.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1000

*****

وحید: مسأله- اگر نداند مثلا کلمه ای به «س» است یا به «ص» باید یاد بگیرد و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند در صورتی که قصد جزئیت داشته باشد به آنچه که صحیح است و به غیر آن هم عرفا ذکر غلط یا قرآن غلط گفته شود -مثل آنکه در «اهدنا الصراط المستقیم» مستقیم را یک مرتبه با «س» و یک مرتبه با «ص» بخواند.- نمازش صحیح است و در صورتی که کلام آدمی گفته شود نمازش باطل است؛ و همچنین است اگر مثلا زیر و زبر کلمه ای را نداند ولی اگر در اخر کلمه ای باشد که وقف در آن جایز است و همیشه وقف کند یا وصل به سکون نماید ،یاد گرفتن حرکت آخر کلمه واجب نیست و نمازش صحیح است.

سيستاني: مسأله- اگر زير و زبر كلمه اي را نداند يا نداند مثلاً كلمه اي به «هـ» است يا به «ح» بايد وظيفۀ خود را به نحوي انجام دهد ، مثلا ياد بگيرد و يا به جماعت بخواند يا آن را دو جور يا بيشتر بخواند كه يقين كند صحيح آن را خوانده است، ولي در اين صورت نماز او بر فرضي صحيح است كه يقين كند صحيح است كه آن جملۀ غلط باز هم قران يا ذكر به حساب بيايد.

مظاهری: مسأله- اگر کلمه ای را نداند باید یاد بگیرد و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند نمازش باطل است.

(مسأله 1003) اگر1 در كلمه اي «واو» باشد و حرف قبل از «واو» در آن كلمه پيش[ضمه] داشته باشد و حرف بعد از «واو» در آن كلمه همزه «ء» باشد مثل كلمه «سوء» بهتر است2 آن واو را مدّ بدهد يعني آن را بكشد و همچنين اگر در كلمه اي «الف» باشد(و حرف قبل از الف در آن كلمه زبر[فتحه] داشته باشد3) و حرف بعد از «الف» در آن كلمه همزه باشد مثل «جاء» بهتر است 4 «الف» آن را بكشد و نيز اگر در كلمه اي «ي» باشد و حرف پيش از«ي» در آن كلمه زير[كسره] داشته باشد و حرف بعد از «ي» در آن كلمه همزه باشد مثل «جيء» بهتر آن است5 «ي» را با مدّ بخواند و اگر بعد از اين «واو» و «الف» و «ي» به جاي همزه«ء» حرفي باشد كه ساكن است يعني زير و زبر و پيش ندارد باز هم بهتر آن است اين سه حرف را 6 با مدّ بخواند7، مثلاً در «ولاالضالين» كه بعد از «الف» حرف لام ساكن است بهتر ان است8 «الف» آن را با مد بخواند9.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- بهجت: رعايت مدّي كه در يك كلمه واقع شده واجب است، يعني اگر...

سيستاني: علماي تجويد گفته اند اگر...

زنجاني: بنابراحتياط مستحب اگر...

2- خوئي، گلپايگاني، اراكي، صافي، بهجت، سيستاني، نوري: بايد...

تبريزي: بنابراحتياط...

[عبارت «بهتر است» در رساله آيت الله زنجاني نيست]

3- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: گلپايگاني، زنجاني و صافي نيست]

4- اراكي، گلپايگاني، خوئي، سيستاني، بهجت، صافي، نوري: بايد...

[عبارت «بهتر آن است» در رساله آيات عظام: زنجاني و تبريزي نيست]

5- گلپايگاني، خوئي، اراكي، بهجت، صافي، سيستاني، نوري: بايد...

‍[عبارت «بهتر آن است» در رساله آيات عظام: زنجاني و تبريزي نيست]

6- خوئي، گلپايگاني، اراكي، بهجت، صافي، سيستاني، نوري: باز هم بايد اين سه حرف را...

زنجاني: باز هم بنابراحتياط مستحب اين سه حرف را...

تبريزي: باز هم اين سه حرف را...

7- سيستاني: ولي ظاهراً صحّت قرائت در اين چنين موارد توقف بر مدّ ندارد پس چنانچه به دستوري كه گفته شد ، رفتار نكند، باز هم نماز صحيح است. بلي در مثل «ولا الضالين» كه تحفّظ بر تشديد و الف توقّف بر مقداري مدّ دارد، بايد به همان مقدار الف را مدّ بدهد.

8- اراكي، گلپايگاني، خوئي، بهجت، صافي، تبريزي، نوري: بايد...

‍[عبارت «بهتر آن است» در رساله آيت الله زنجاني نيست]

9- خوئي، گلپايگاني، صافي، نوري: و چنانچه به دستوري كه گفته شد رفتار نكند احتياط واجب(گلپايگاني، صافي: احتياط) آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

تبريزي: و چنانچه به دستوري كه گفته شد رفتار نكند، بنابراظهر نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

زنجانی: وچنانچه به دستوری که گفته شد رفتار نکند بنابراحتیاط مستحب نماز را تمام کند و دوباره بخواند.

*****

وحید: مسأله- اگر در کلمه ای «واو» باشد و حرف قبل از «واو» در آن کلمه پیش داشته باشد و حرف بعد از «واو» در آن کلمه «ء» باشد مثل کلمه «سوء» و همچنین اگر در کلمه ای الف باشد و حرف قبل از الف در آن کلمه زبر داشته باشد و حرف بعد از الف در آن کلمه «ء» باشد مثل «جاء» و نیز اگر در کلمه ای «یاء» باشد و حرف پیش از «یاء » در آن کلمه زیر داشته باشد و حرف بعد از «یاء » در آن کلمه همزه باشد مثل «جی ء » بنابراحتیاط مستحب این سه حرف را با مد - یعنی با کشیدن- بخواند .و اگر بعد از این حروف «واو» و «الف» و« یاء » باشد بجای همزه حرفی باشد که ساکن است- یعنی زیر و زبر و پیش ندارد- باید این سه حرف را مدّ بدهد، مثلا در «والضالین» که بعد از «الف» حرف «لام» ساکن است ، باید «الف» آن را با مد بخواند، و چنانچه به دستوری که در این صورت بیان شد رفتار نکند نمازش باطل است.

مكارم: مسأله- لازم نيست آنچه را علماي تجويد براي بهتر خواني قرآن ذكر كرده اند، رعايت كند بلكه لازم است طوري بخواند كه بگويند عربي صحيح است هر چند رعايت دستورات تجويد بهتر است.

مظاهری: مسأله- رعایت کردن آنچه را که علمای تجوید می گویند نظیر مدهای واجب، مراعات مخارج حروف، وقف به حرکت، وصل به سکون و مانند این ها, واجب نیست؛ بلکه اگر طوری بخواند که بگویند عربی صحیح است ، کفایت می کند. اختلاف در قرائت که قرّاء گفته اند صحیح نیست و نماز باید بر طبق قرآن خوانده شود.

(مسأله 1004) احتياط مستحب1 آن است كه در نماز، وقف به حركت و وصل به سكون ننمايد2 و معني وقف به حركت آن است كه زير يا زبر يا پيش آخر كلمه اي را بگويد و بين ان كلمه و كلمه بعدش فاصله دهد. مثلاً بگويد «الرحمن الرحيم» و ميم «الرحيم» را زير بدهد و بعد قدري فاصله دهد و بگويد: «مالك يوم الدين»، و معني وصل به سكون آن است كه زير يا زبر يا پيش كلمه اي را نگويد و ان كلمه را به كلمه بعد بچسباند مثل ان كه بگويد «الرحمن الرحيم» و ميم «الرحيم» را زير ندهد و فوراً «مالك يوم الدين» را بگويد.

1- اراكي، خوئي، نوري: احتياط واجب...

گلپايگاني، صافي: احتياط...

2- فاضل: أقوي اين است كه لازم نيست در نماز وقف به حركت و وصل به سكون را مراعات نمايد...

بهجت: وصل به سكون در نماز –بنابرأظهر- جايز است و وقف غير عمدي بر حركت وضعاً صحيح است و اعاده ندارد و أحوط آن است كه بدون عذر، وقف به حركت ننمايد...

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1003.

*****

وحید: مسأله- احتیاط واجب آن است که در نماز، وقف به حرکت ننماید و معنی وقف به حرکت ان است که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه ای را بگوید و بین آن کلمه و کلمه بعدش فاصله دهد. مثلا بگوید «الرحمن الرحیم» و «میم» «الرحیم » را زیر بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید «مالک یوم الدین» و احتیاط مستحب آن است که وصل به سکون ننماید و معنی وصل به سکون آن است که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه ای را نگوید و آن کلمه را به کلمه بعد بچسباند. مثل آنکه بگوید «الرحمن الرحیم» و میم «الرحیم» را زیر ندهد و بدون فاصله «مالک یوم الدین» را بگوید.

مكارم: مسأله- احتياط واجب آن است كه در نماز وقف به حركت ننمايد و معني وقف به حركت آن است كه زير و زبر آخر كلمه را بگويد امّا بين آن كلمه و كلمه بعد فاصله دهد مثل اين كه بگويد الله اكبر (و آخر آن را پيش دهد) امّا مدتي سكوت كند بعد بسم اللهِ را شروع نمايد، ولي وصل به سكون مانعي ندارد هر چند ترك آن بهتر است، معني وصل به سكون اين است كه آخر جمله را بدون زير و زبر بخواند و بلافاصله آيه يا كلمه بعد را بگويد.

مسأله اختصاصي

بهجت: مسأله 827- تنوين اگر به كلمه اي كه با يكي از حروف (ي، ر، م، ل،،و، ن) شروع مي شود برسد، ادغام شود، يعني نون را به آن حرف تبديل كند و با تشديد بگويد. و نون ساكن اگر به يكي از آنها برسد، احتياط مستحب آن است كه ادغام شود.

(مسأله 1005) در ركعت سوم و چهارم نماز مي تواند فقط يك حمد بخواند يا سه مرتبه1 تسبيحات اربعه بگويد يعني سه مرتبه2 بگويد3 «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر»4 (واگر يك مرتبه هم تسبيحات اربعه بگويد كافي است5) و مي تواند در يك ركعت حمد و در ركعت ديگر تسبيحات بگويد و بهتر است در هردو ركعت تسبيحات بخواند6.

1- خوئي، گلپايگاني، زنجاني، صافي، سيستاني، تبريزي، وحید: يك مرتبه...

2- خوئي، تبريزي، سيستاني، زنجاني، وحید: يك مرتبه...

3- گلپايگاني، صافي: يعني بگويد...

4- مكارم: بلكه يك مرتبه نيز كافي است و مانعي ندارد در يك ركعت حمد و در ركعت ديگر تسبيحات بگويد.

5- خوئي، سيستاني، صافي، تبريزي، وحید: بهتر آن است كه سه مرتبه بگويد...

زنجاني: احتياط مستحب آن است كه سه مرتبه بگويد...

فاضل: احتياط واجب ان است كه سه مرتبه تسبيحات اربعه را بگويد...

بهجت: بنابرأقوي كافي است ولي سه مرتبه فضيلت بيشتر دارد و موافق احتياط است...

[قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: گلپايگاني و سبحانی نيست]

خوئي، تبريزي: در نماز فرادي بهتر است در هر دو ركعت تسبيحات بخواند و براي مأموم در نمازهاي جهريه، أحوط لزومي، اختيار تسبيحات است.

*****

مظاهری: مسأله- در رکعت سوم و چهارم نماز می تواند فقط یک حمد بخواند یا یک مرتبه بگوید : «سبحان الله والحمدلله و لا اله الا الله والله اکبر» و بهتر آن است که سه مرتبه بگوید. و می تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید. و بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند.

(مسأله 1006) در تنگي وقت بايد تسبيحات اربعه را یك مرتبه بگويد1.

این مسأله در رساله آیات عظام مكارم و مظاهری نیست.

1- گلپايگاني، صافي: و در وسعت وقت، يك مرتبه كافي است لكن سزاوار است ترك نشود سه مرتبه مگر در ضرورت.

سيستاني: و اگر به مقدار آن هم وقت ندارد كافي است يك مرتبه « سبحان الله» بگويد.

(مسأله 1007) بر مرد و زن1 واجب است كه در ركعت سوم وچهارم نماز، حمد يا تسبيحات را آهسته بخوانند.

1- سيستاني: بنابر احتياط...

(مسأله 1008) اگر در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابراحتياط واجب1 بايد بسم الله آن را هم آهسته بگويد2.

1- اراكي، زنجاني: بنابراحتياط...

2- فاضل: خصوصاً براي مأموم و كسي كه نمازش را فرادي مي خواند.

سيستاني: واجب نيست بسم الله آن را آهسته بگويد مگر آن كه مأموم باشد كه در اين صورت احتياط واجب آن است كه بسم الله را هم آهسته بگويد.

*****

مکارم: مسأله- واجب است در رکعت سوم و چهارم نماز ، حمد یا تسبیحات اربعه را آهسته بخواند حتی بسم الله را ، (بنابراحتیاط واجب.)

مسأله اختصاصی

مظاهری: مسأله 791- ذکر رکوع و سجده و تشهّد و سلام و قنوت را در همه نمازها مرد و زن می توانند بلند یا آهسته بخوانند.

(مسأله 1009) كسي كه نمي تواند تسبيحات را ياد بگيرد يا درست بخواند1، بايد در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام مكارم و مظاهری نیست.

1- فاضل: درست يا صحيح بخواند...

وحید: ولی می تواند حمد را درست بخواند...

(مسأله 1010) اگر در دو ركعت اول نماز به خيال اين كه دو ركعت اخر است تسبيحات بگويد1، چنانچه پيش از ركوع بفهمد، بايد حمد و سوره را بخواند2 و اگر در ركوع يا بعد از ركوع بفهمد، نمازش صحيح است3.

1- اراكي: چنانچه بعد از ركوع بفهمد، نمازش صحيح است و اگر پيش از ركوع بفهمد، بايد حمد و سوره را بخواند و نمازش صحيح است ولي بعد از نماز بايد دو سجده سهو بجا آورد.

2- فاضل: و بنابراحتياط مستحب بعد از نماز سجده سهو براي تسبيحات زيادي انجام بدهد و اگر در ركوع بفهمد، نمازش صحيح است.

زنجاني: بايد حمد را بخواند...

3- مكارم: و احتياط مستحب ان است كه دو سجده سهو بجا آورد.

بهجت، نوري، مظاهری: اگر در ركوع بفهمد، نمازش صحيح است.

سبحانی: و برای ترک هر یک از حمد و سوره دو سجده سهو بعد از نماز انجام دهد.

(مسأله 1011) اگر در دو ركعت آخر نماز به خيال اين كه در دو ركعت اول است حمد بخواند، يا در دو ركعت اول نماز با اينكه گمان مي كرده در دو ركعت آخر است حمد بخواند، چه پيش از ركوع بفهمد چه بعد از آن نمازش صحيح است.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

(مسأله 1012) اگر در ركعت سوم يا چهارم مي خواست حمد بخواند تسبيحات به زبانش آمد، يا مي خواست تسبيحات بخواند حمد به زبانش آمد1 بايد آن را رها كند2 و دوباره حمد يا تسبيحات را بخواند3. ولي اگر عادتش خواندن چيزي بوده كه به زبانش آمده4 و در خزانه قلبش آن را قصد داشته مي تواند همان را تمام كند و نمازش صحيح است5.

1- سيستاني: چنانچه به كلي خالي از قصد نماز بوده، حتّي در ضمير ناخودآگاه...

مظاهری: و یا عادتش خواند چیزی بوده که به زبانش آمده همان را تمام کند و نمازش صحیح است.

2- اراكي: بنابراحتياط واجب بايد آن را رها كند...

فاضل: در چنین صورتی اقوی آن است آن را رها کند...

3- مكارم: ولي اگر هر دو در نيّت او بوده است هر كدام به زبانش آيد، كافي است.

4- خوئي، اراكي، تبريزي، وحید: مي تواند همان را تمام كند و نمازش صحيح است.

زنجاني: همان را تمام مي كند و نمازش صحيح است.

5- گلپايگاني، صافي: اگر قصدش خواندن چيزي بوده كه به زبانش آمده اگر چه بواسطه عادت باشد مي تواند همان را تمام كند و نمازش صحيح است.

سيستاني: اگر خالي از قصد نبوده، مثل آنكه عادتش خواندن چيزي بوده كه به زبانش آمده، مي تواند همان را تمام كند و نمازش صحيح است.

(مسأله 1013) كسي كه عادت دارد در ركعت سوم و چهارم تسبيحات بخواند1 اگر بدون قصد2 مشغول خواندن حمد شود3 بايد4 آن را رها كند و دوباره حمد يا تسبيحات را بخواند5.

این مسأله در رساله آیات عظام مکارم ، سبحانی و مظاهری نیست.

1- خوئي، تبريزي، سيستاني: اگر از عادت خود غفلت نمايد و به قصد اداء وظيفه مشغول خواندن حمد شود، كفايت مي كند ولازم نيست دوباره حمد يا تسبيحات را بخواند.

صافي: اگر با غفلت از عادت خود به قصد اداي وظيفه حمد بخواند كفايت مي كند.

2- وحید: حتی قصد انجام آنچه که بر او واجب است...

3- اراكي: كفايت مي كند[پايان مسأله]

زنجاني: اگر بدون قصد حمد به زبانش آمد...

4- فاضل: أقوي آن است كه...

5- زنجاني: ولي اگر از عادت خود غفلت كند و به قصد انجام وظيفه حمد را بخواند، مي تواند آن را تمام كرده و نمازش صحيح است.

(مسأله 1014) در ركعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبيحات استغفار كند، مثلاً بگويد: «استغفرالله ربي و اتوب اليه» يا بگويد «اللهم اغفر لي»1 (و اگر به گمان آن كه حمد يا تسبيحات را گفته مشغول گفتن استغفار شود و شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده، يا نه، بايد به شك خود اعتنا ننمايد2) ولي اگر3 نمازگزار پيش از خم شدن براي ركوع در حالي كه مشغول گفتن استغفار نيست، شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه بايد حمد يا تسبيحات را بخواند4.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.

1- مكارم، مظاهری: [پایان مسأله]

خوئي، تبريزي، وحید: و اگر نمازگزار پيش از خم شدن براي ركوع اگر چه مشغول گفتن استغفار يا بعد از فراغ از ان باشد شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بايد حمد يا تسبيحات را بخواند.

سيستاني: و اگر نمازگزار پيش از استغفار و خم شدن براي ركوع شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بايد حمد يا تسبيحات را بخواند؛ و اگر در حال گفتن استغفار يا بعد ازآن شك كند باز هم بنابراحتياط واجب بايد حمد يا تسبيحات را بخواند.

زنجاني: و كسي كه مشغول گفتن استغفار است، اگر شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده ، يا نه اگر به قصد ذكر خاصّ، استغفار كرده باشد، لازم نيست حمد يا تسبيحات را بخواند ولي احتياط مستحب آن است كه حمد يا تسبيحات را به قصد ذكر مطلق، دوباره بخواند؛ مخصوصاً اگر عادتش خواندن آن استغفار نباشد، و چنانچه به قصد اين كه در هر جاي نماز استغفار مستحب است، استغفار کرده، لازم است حمد یا تسبیحات را بخواند و نیز اگر نمازگزار استغفار نکرده باشد پيش از خم شدن به ركوع شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه بايد حمد يا تسبيحات را بخواند.

2- [در رساله آيات عظام: گلپايگاني و صافي بجاي قسمت داخل پرانتز آمده است: و كسي كه مشغول استغفار است، اگر شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، چنانچه خود را در استغفار بعد از حمد يا تسبيحات ببيند، بايد به شك خود اعتنا ننمايد و الا بايد حمد يا تسبيحات را بخواند]

3- گلپايگاني، فاضل، صافي: و نيز اگر...

4- فاضل: [باید]به شك خود اعتنا كند و تسبيحات را بگويد.

(مسأله 1015) اگر در ركوع ركعت سوم يا چهارم (يا در حال رفتن به ركوع) شك كند1 كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند2.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت ، مظاهری و سبحانی نیست.

1- اراکی، خوئی، تبریزی، زنجانی،وحید: اگر در رکوع رکعت سوم یا چهارم شک کند ...

2- اراكي: ولي چنانچه در حال رفتن به ركوع شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بنابراحتياط واجب بايد برگردد و حمد و سوره را بخواند.

خوئي، تبريزي، وحید: و اگر پيش از رسيدن به حدّ ركوع شكّ كند لازم است برگردد و حمد يا تسبيحات را بخواند.

زنجاني: و اگر برای رکوع خم شده و پیش از رسیدن به حد رکوع شک کند ، چنانچه استغفار نكرده باشد لازم است برگردد و حمد و تسبیحات را بخواند و اگر استغفار كرده باشد حكم مسأله با همان تفضيلي است كه در مسأله قبل گذشت.

*****

مكارم: مسأله- اگر در ركوع يا بعد از آن شك كند كه تسبيحات را خوانده يا نه، اعتنا به شكّ نكند؛ امّا اگر هنوز به اندازه ركوع خم نشده احتياط واجب آن است كه برگردد و بخواند .

(مسأله 1016) هر گاه شك كند كه آيه يا كلمه اي را درست گفته يا نه اگر به چيزي كه بعد از آن است مشغول نشده، بايد 1 آن آيه يا كلمه را به طور صحيح بگويد2 و اگر به چيزي كه بعد از آن است مشغول شده، چنانچه آن چيز ركن باشد مثل آن كه در ركوع شك كند كه فلان كلمه از سوره را درست گفته يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر ركن نباشد مثلاً موقع گفتن «الله الصمد» شك كند كه «قل هو الله احد» را درست گفته يا نه، باز هم مي تواند به شك خود اعتنا نكند3 ولي اگر احتياطاً ان آيه يا كلمه را به طور صحيح بگويد اشكال ندارد و اگر چند مرتبه هم شك كند، مي تواند چند بار بگويد امّا اگر به وسواس برسد و باز هم بگويد، بنابراحتياط واجب بايد نمازش را دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت ، مظاهری و سبحانی نیست.

1- فاضل: بنابراحتياط واجب...

2- زنجاني: و اگر در ركوع يا بعد از آن شك كند كه فلان كلمه از حمد را درست گفته يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند؛ و اگر پيش از ركوع باشد ولي به چيزي كه بعد از آن است مشغول شده؛ مثلاً موقع خواندن سوره شك كند كه حمد را صحيح خوانده یا نه، یا موقع خواندن «اهدنا الصراط المستقیم » شک کند که «ایاک نعبد و ایاک نستعین» را صحیح خوانده بنابراحتياط واجب بايد قسمت خوانده شده را به طور صحيح به قصد قربت مطلقه تكرار كند، و اگر چند مرتبه هم شك كند وظيفه اش همين است، اما اگر به حد وسواس برسد نبايد به شك خود اعتنا كند و چنانچه بتواند به وسواس خود عمل نكند و با اين حال با علم به مسأله يا شك در آن، باز هم آن قسمت را تكرار كند نمازش را بايد دوباره بخواند.

3- اراكي: ولي احتياط مستحب است آن آيه و كلمه را به طور صحيح بگويد[پايان مسأله]

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله- هر گاه بعد از تمام شدن آيه يا كلمه اي شک کند که آن را درست گفته یا نه، تا داخل دررکن بعد نشده می تواند برگردد و احتیاطا آن آيه يا كلمه را به طور صحيح بگويد، ولی اگر جزء بعدی رکن باشد؛ مثلا در رکوع شک کند که سوره را درست خوانده یا نه، نمی تواند برگردد و باید به شک خود اعتنا نکند.

خوئی، تبریزی: مسأله- هر گاه شک کند که آیه یا کلمه ای را درست گفته یا نه؛ مثلا شک کند که «قل هو ا لله احد» را درست گفته یا نه، می تواند به شک خود اعتنا نکند، ولی اگر احتیاطا آن آیه یا کلمه را دوباره به طور صحیح بگوید ، اشكال ندارد و اگر چند مرتبه هم شك كند مي تواند چند بار بگويد امّا اگر به وسواس برسد و باز هم بگويد، بنابراحتياط مستحبّ نمازش را دوباره بخواند.

. سيستاني: اگر به وسواس برسد، بهتر است تكرار نكند.

وحید: مسأله- هر گاه بعد از فراق از آیه ای شک کند که آیه یا کلمه ای از آن را درست گفته یا نه، به شک خود اعتنا نکند چه داخل در غیر آن شده یا نشده باشد. و اگر قبل از فراق از آیه شک کند کلمه ای از آیه را درست گفته یا نه، باید به شک خود اعتنا کند و دوباره آن کلمه و مابعد ان را به طور صحیح بگوید، اگر چه به تکرار ماقبل آن کلمه باشد؛ و در هر دو صورت، تکرار آن آیه یا کلمه و مابعد آن برای احراز صحّت اشکال ندارد تا به حد وسواس نرسد، که در این صورت دوباره گفتن حرام است ولی بطلان نماز محلّ اشکال است و احتیاط واجب این است که نمازش را تمام کرده و دوباره بخواند.

مكارم: مسأله- هر گاه در آيه و يا ذكري از نماز شك كند، بايد آن را تكرار كند تا صحيح بگويد، امّا اگر به حد وسواس برسد، نبايد اعتنا كند و اگر اعتنا كند نمازش اشكال دارد و بنابراحتياط واجب بايد دوباره بخواند.

(مسأله 1017) مستحب است در ركعت اول، پيش از خواندن حمد بگويد1: «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم» 2 و در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر «بسم الله » را بلند بگويد3و حمد وسوره را شمرده بخواند4 و در آخر هر آيه وقف كند يعني آن را به آيه بعد نچسباند و در حال خواندن حمد و سوره به معناي آيه توجه داشته باشد و اگر نماز را به جماعت مي خواند بعد از تمام شدن حمد امام و اگر فرادي مي خواند بعد از آن كه حمد خودش تمام شد بگويد: «الحمدلله رب العالمين» بعد از خواندن سوره قل هو الله احد يك يا دو، يا سه مرتبه5 «كذلك الله ربي» يا سه مرتبه «كذلك الله ربنا» بگويد6 بعد از خواندن سوره كمي صبر كند بعد تكبير پيش از ركوع را بگويد يا قنوت را بخواند.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- بهجت: آهسته بگويد:...

2- مكارم: و نیز مستحب است امام جماعت «بسم الله» را در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر در جماعت بلند بگويد همچنين مستحب است حمد و سوره و اذكار نماز را شمرده بخواند و آيات را به هم نچسباند و مخصوصاً به معني آنها توجه داشته باشد و اگر نماز را با جماعت مي خواند بعد از تمام شدن حمد امام به اميد ثواب پروردگار بگويد:«الحمدلله رب العالمين» و بعد از خواندن سوره «قل هو الله احد» يك يا دو يا سه مرتبه بگويد: «كذلك الله ربي» يا كذلك الله ربنا».

3- زنجانی: بر مردها مستحب است در رکعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر«بسم الله الرحمن الرحیم» را بلند بگویند...

فاضل: اگر امام جماعت است «بسم الله » را بلند بگوید و در حال فرادی آهسته بگوید...

4- گلپايگاني، صافي: در رركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر «بسم الله الرحمن الرحيم» را بلند بگويد و نيز مستحب است در تمام نمازها حمد و سوره را شمرده بخواند...

زنجاني: مستحب است نمازگزار حمد و سوره را شمرده بخواند...

5- بهجت: يك يا دو مرتبه...

6- سيستاني: يك يا دو یا سه مرتبه «كذلك الله ربّي» يا «كذلك الله ربّنا» بگويد...

(مسأله 1018) مستحب است 1 در تمام نمازها در ركعت اول ، سوره «انا انزلناه» و در ركعت دوم، سوره «قل هو الله احد» را بخواند2.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- مكارم: شايسته است...

تبريزي : احتیاط مستحب است...

2- مكارم: و هيچ سوره اي را در هر دوركعت تكرار نكند؛ مگر سوره «قل هو الله » .و سزاوار نيست در تمام نمازهای شبانه سوره «قل هو الله احد» را ترك كند. و بهتر است سوره هايي براي نماز انتخاب شود كه مردم را متوجه اموري كه به آن نياز دارند و ترك گناهاني كه به آن آلوده اند كند.

*****

سبحانی: مسأله- مستحب است در تمام نمازها در رکعت اول، سورۀ «توحید » و در رکعت دوم «قدر» بخواند؛ و عکس آن نیز وارد شده است و بهتر است به صورت نخست خوانده شود.

(مسأله 1019) مكروه است انسان در تمام نمازهاي يك شبانه روز سوره «قل هو الله احد» را نخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1018.

(مسأله 1020) خواندن سوره «قل هو الله احد» به يك نفس مكروه است1.

این مسأله در رساله آيات عظام مكارم، بهجت و سبحانی نیست.

1- فاضل: چنانكه خواندن حمد هم با يك نفس مكروه است.

(مسأله 1021) سوره اي را كه در ركعت اول خوانده مكروه است در ركعت دوم بخواند، ولي اگر سوره «قل هو الله احد» را در هر دو ركعت بخواند مكروه نيست.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1018.