مورد اول خمس

1-منفعت کسب

(مسأله1751) در هفت چيز خمس واجب مي شود: اوّل: منفعت كسب1. دوم: معدن. سوم: گنج. چهارم: مال حلال مخلوط به حرام. پنجم: جواهري كه بواسطه غواصي يعني فرورفتن در دريا به دست مي آيد. ششم: غنيمت جنگ. هفتم: زميني كه كافر ذمّي از مسلمان بخرد2. و احكام اينها مفصلاً گفته خواهد شد.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- مكارم: اوّل: منافع كسب و كار...

زنجاني: اوّل: منفعت كسب و فايده هاي ديگر...

2- سيستاني: بنابر مشهور...

مكارم: بنابراحتياط واجب...

زنجاني: و احكام اينها و تفاوتهاي آنها در كيفيت وجوب خمس و مصرف آنها در آينده گفته خواهد شد.

منفعت كسب[1]

(مسأله 1752) هرگاه انسان از تجارت يا صنعت، يا كسبهاي ديگر مالي به دست آورد1، اگر چه مثلاً نماز و روزه ميّتي را بجا آورد و از اجرت آن، مالي تهيّه كند2، چنانچه از مخارج سال خود او و عيالاتش زياد بيايد، بايد خمس، يعني پنج يك آن را به دستوري كه بعداً گفته مي شود بدهد.

1- سبحانی: چنانچه از مخارج سال خود او و کسانی که متکفل هزینه زندگی آنها است زیاد بیاید باید خمس یعنی پنج یک آن را به شیوه ای که بعدا گفته می شود بدهد.

2- زنجانی: هر گاه انسان از تجارت یا صنعت یا کسب های دیگر سودی به دست آورد اگر چه مثلا نماز و روزه میتی را به جا آورد و اجرت بگیرد...

*****

مكارم: مسأله- هرگاه انسان از طريق زراعت يا صنعت يا تجارت يا از طريق كارگري و كارمندي در مؤسسات مختلف درآمدي به دست آورد، چنانچه از مخارج سال او و همسر و فرزندان و ساير كساني كه نفقه آنها را مي دهد زياد بيايد، بايد خمس (پنج يك) آن را به شرحي كه بعداً گفته مي شود بپردازد.

مظاهری: مسأله- هر گاه انسان از طریق کاری (تجارت، صنعت، زراعت، کارگری و مانند این ها) مالی به دست آورد چنانچه از مخارج سال خود او و عیالاتش زیاد بیاید باید خمس (یک پنجم) آن را بدهد.

مسأله1753: اگر از غير كسب مالي به دست آورد1، مثلاً چيزي به او ببخشند2 واجب نيست خمس آن را بدهد3، اگر چه احتياط مستحب آن است كه اگر از مخارج سالش زياد بيايد، خمس آن را هم بدهد.

1- سيستاني: بجز مواردي كه در مسائل بعد استثناء مي شود...

زنجانی: اگر انسان از غیر کسب فایده ای به دست آورد...

2- گلپايگاني، صافي: مثلاً چيزي به وصيّت به او بدهند يا ببخشند يا هديه كنند يا جايزه دهند...

بهجت: مثلاً چيزي به او ببخشند يا جايزه بدهند، يا اينكه از راه وصيّت يا نذر شخصي يا عمومي يا وقف، چيزي به او برسد...

3- اراكي، خوئي، گلپايگاني، تبريزي، سيستاني، صافي: اگر از مخارج سالش زياد بيايد (تبريزي: و آن هديه چيز كم يا كوچكي حساب نشود) بايد خمس آن را بدهد.

فاضل: چنانچه از مخارج سالش زياد بيايد احتياط واجب آن است كه خمس آن را بدهد.

بهجت: اگر از مخارج سالش زياد بيايد بنابراحتیاط واجب باید خمس آن را بدهد.

زنجانی: چنانچه از مخارج سالش زیاد بیاید اگر مالی که به دست آورده ارزشمند باشد لازم است خمس آن را بدهد بلکه بنابراحتیاط اگر مال ارزشمندی هم نباشد خمس آن را بدهد.

وحید: در صورتی که آن بخشیده شده قدر و قیمت معتنابهی نزد مردم داشته باشد و از مخارج سالش زیاد بیاید خمس آن را باید بدهد.

سبحانی: واجب است خمس آن را بدهد و همچنین هر نوع درآمدی که از ناحیه غیر کسب به دست بیاید مثلا چیزی از طریق وصیت به او برسد و یا مهریه ای که زن از شوهر می گیرد فقط ارثی که از نزدیکان به انسان برسد خمس ندارد.

*****

مكارم: مسأله- اگر كسي چيزي را به او ببخشد و از مخارج سالش زياد آيد احتياط واجب آن است كه خمس آن را بپردازد.

مظاهری: مسأله- اگر غیر از کار مالی به دست آورد نظیر هبه، ارث، خمس، زکات و مهریه، واجب نیست خمس آن را بدهد گرچه مستحب است که اگر از مخارج سالش زیاد بیاید خمس آن را بدهد ولی اگر بداند خمس آن داده نشده است باید خمس آن را بدهد.

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله 1376: جهيزيه اي كه پدر به دخترش مي دهد و دختر آن را به منزل خود مي برد، آنچه از جهيزيه كه تا آخر سال استفاده نكرده، خمس دارد، مگر آن كه استفاده نكردن او اتّفاقي بوده و آن چيز، نياز منزل اوست و يا چيزي است كه نداشتن آن خلاف شأن اوست كه در اين صورت خمس ندارد.

فاضل: مسأله 1799- سرمایه (یعنی هر چه انسان برای کسب درآمد از آن استفاده کند مثل زمین کشاورزی، گاو و گوسفند، ماشین سواری یا مغازه و خانه برای اجاره دادن) تا مقداری که انسان برای امرار معاش خود به آن نیاز دارد خمس ندارد ولو از درآمد سال خود یا از پولی تهیه شده که اگر باقی بماند خمس به آن تعلق می گیرد.

فاضل: مسأله 1800- کسی که بیش از مقدار مورد نیاز سرمایه دارد باید خمس مقدار مازاد را بدهد

مكارم: مسأله 1476: هيچ گونه تفاوتي ميان كسبها و درآمدهاي كسب نيست، ولي اگر انسان چيزي را به عنوان وام از ديگري بگيرد خمس ندارد.

مظاهری: مسأله 1332- اگر ارزش مادی هبه یا هدیه بالاتر از شأن او باشد و یا غیر متعارف باشد نظیر این که یک خانه هدیه شده باشد باید خمس آن را بدهد.

(مسأله 1754) مهري را كه زن مي گيرد1خمس ندارد. و همچنين است ارثي كه به انسان مي رسد2. ولي اگر مثلاً با كسي خويشاوندي دوري داشته باشد و نداند چنين خويشي دارد3، احتياط مستحبّ4آن است خمس ارثي را كه از او مي برد، اگر از مخارج سالش زياد بيايد بدهد. 5

1- خوئي، تبريزي، صافي، وحید: و مالي را كه مرد عوض طلاق خلع اخذ مي نمايد...

2- اراكي: گرچه احتياط مستحبّ است خمس آن را بپردازد...

3- خوئي، تبريزي، فاضل، وحید: اگر مثلاً با كسي خويشاوندي داشته و گمان ارث بردن از او نداشته...

4- اراكي، خوئي، تبريزي، فاضل، صافي: احتياط واجب...

5- وحید: باید خمس آن ارث را در صورتی که از مخارج سالش زیاد بیاید بدهد.

سبحانی، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1753.

*****

بهجت: مسأله- مهري را كه زن مي گيرد و ارثي كه به انسان از خويشاوندي مي رسد كه نمي داند با او خويشاوند است، بنابراحتياط واجب اگر از مخارج سالش اضافه آمد، بايد خمس بدهد، ولي ارثهاي ديگر كه از خويشاوندي مي رسد كه مي داند با او خويشاوند است، اگر چه از مخارج سالش زياد بيايد خمس ندارد، ولي اگر علم دارد كه مورّث خمس مال را نداده، واجب است خمس آن را بدهد.

زنجاني: مسأله- مهري كه زن در ازدواج دائم مي گيرد خمس ندارد ولي بنابراحتياط واجب مهري كه زن در ازدواج موقت مي گيرد اگر از مخارج سالش زياد بيايد بايد خمس آن را بدهد، ارثي كه به انسان مي رسد خمس ندارد، مگر ارث غير منتظره باشد كه بنابراحتياط واجب اگر از مخارج سالش زياد بيايد باید خمس آن را بدهد. البته مالی که به ارث رسیده اگر رشد کند یا قیمت آن زیاد شود تا نفروخته پرداخت خمس آن واجب نیست ولی پس از فروش باید خمس مقدار زیادی را بدهد.

سيستاني: مسأله- مهري را كه زن مي گيرد و مالي را كه مرد عوض طلاق خلع مي گيرد و همچنين ديه اي كه دريافت مي شود، خمس ندارد و همچنين است ارثي كه بر اساس قواعد معتبر در باب ارث به انسان مي رسد، ولی اگر مسلماني كه شيعه است مالي به غير اين راه مانند تعصيب [2] به او به ارث برسد، آن مال از فوائد محسوب مي شود و خمس آن را بايد بدهد و همچنين اگر ارثي به او برسد كه توقّع آن را نداشته و از غير پدر و پسر باشد، احتياط واجب آن است كه خمس آن ارث را اگر از مخارج سالش زياد بيايد، بدهد.

مكارم: مسأله- اگر از كسي ارثي به او رسد كه خويشاوندي دوري با او دارد و اطّلاعي از چنين خويشاوندي و انتظاري درباره چنين ارثي نداشته، در اينجا نيز احتياط واجب آن است كه خمس آن را بپردازد.

مسأله اختصاصی

سبحانی: مسأله 1451- ارثی که از نزدیکان به انسان برسد خمس ندارد ولی اگر مثلا با کسی خویشاوندی دوری داشته باشد و نداند چنین خویشی دارد باید خمس ارثی را که از او می برد اگر از مخارج سالش زیاد بیاید بدهد.

(مسأله 1755) اگر مالي به ارث به او برسد و بداند كسي كه اين مال از او به ارث رسيده خمس آن را نداده، بايد خمس آن را بدهد1، و نيز اگر2در خود آن مال خمس نباشد ولي انسان بداند كسي كه آن مال از او به ارث رسيده، خمس بدهكار است، بايد خمس را از مال او بدهد3.

1- سبحانی : [پایان مساله]

خوئي: بنابراحتياط واجب خمس آن را بدهد...

تبريزي: احتیاط بر ورثه کبار آن است که ازسهم خود خمس آن رابدهند...

2- خوئي: ولي اگر...

تبريزي: و اگر...

3- سيستاني: ولي در هر دو صورت اگر كسي كه مال از او به ارث رسيده به دادن خمس عقيده نداشته يا آن كه خمس نمي داده، لازم نيست وارث خمس واجب بر او را بپردازد.

زنجاني: بايد بگونه اي بدهكاري او را برطرف سازد، خواه از مال ميّت بدهد يا از مال خود، خمس را داده و بعد از مال ميّت بردارد، يا از مال خود بگونه مجّاني بدهد.

بهجت: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1754.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1753.

*****

فاضل: مسأله- اگر مالي به ارث به انسان برسد و انسان بداند كه مورّث، خمس بدهكار است مثلاً با حاكم شرع دستگردان كرده و نپرداخته يا مالي را كه خمس به آن تعلق گرفته مصرف كرده بدون اين كه خمس آن را بدهد، این شخص باید بدهي خمسي او را بدهد و اگر آن مال از درآمد همان سال فوت بوده و خمس آنرا نداده باید خمس آن را بدهد و اگر از درآمد سالهاي قبل بوده و خمس آن را به علت اين كه به خمس اعتقادي نداشته نپرداخته است، بر او واجب نيست خمس آن را بدهد هرچند بهتر است خمس آن را بدهد تا متوفّي، عذاب اخروي نداشته باشد.

وحید: مسأله- اگر مالی از کسی که معتقد به خمس است به ارث به او برسد و بداند کسی که این مال از او به ارث رسیده خمس آن را نداده باید خمس آن مال را با اذن حاکم شرع بدهد و اگر بر خود آن مال خمس نباشد و وارث بداند کسی که مال از او به ارث رسیده خمس بدهکار است آن خمس مانند بقیّه دیون به آن مال تعلق می گیرد و تا ادا نشده حق تصرّف در آن مال را ندارد. و در صورتی که بخواهد خمس را از آن مال بردارد باید از حاکم شرع اذن بگیرد.

مكارم: مسأله- اموالي كه به عنوان ارث به ‌او مي رسد مشمول خمس نيست، مگر اين كه بداند شخص ميّت خمس آن را نداده است و يا اين كه به خاطر ساير اموالش بدهكار خمس است.

(مسأله 1756) اگر بواسطه قناعت كردن، چيزي از مخارج سال انسان زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

*****

بهجت: مسأله- اگر بواسطه قناعت كردن، منفعت كسب را كمترمصرف كند و چيزي از مخارج سال زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد، و همچنين اگر كسي بيشتر از متعارف و متناسب با شأن خود در سال از درآمد مصرف كند خمس مقدار زائد را بايد بدهد.

(مسأله 1757) كسي كه ديگري مخارج1او را مي دهد2، بايد خمس تمام مالي را كه به دست مي آورد بدهد3. ولي اگر مقداري از آن را خرج زيارت و مانند آن كرده باشد فقط بايد خمس باقي مانده را بدهد.

این مسأله در رساله آیات عظام: مکارم و مظاهری نیست.

1- سيستاني: تمام مخارج...

2- بهجت: مثل زني كه شوهر مخارج او را مي دهد، اگر خودش كسبي داشته باشد...

3- خوئي، گلپايگاني، تبريزي، سيستاني، صافي، وحید: [پایان مسأله]

زنجاني: بايد خمس تمام مالي را كه به دست مي آورد و يك سال در دست او مي ماند، بدهد.

مسائل اختصاصي

گلپايگاني، صافي: مسأله 1766- چيزهايي كه زكات به آنها تعلق مي گيرد که در مسأله [1853] ذكر مي شود اگر بعد از دادن زكات آنها از مخارج سال زيايد بيايد بايد خمس آنها را بدهد.

بهجت: مسأله 1379- پولي را كه انسان قرض مي دهد، اگر سر سال، موعد وصول آن فرا رسيده باشد و وصول آن بدون عُسر، ممكن باشد به حكم موجودي اوست؛ در غير اين صورت هر زمان آن را وصول كرد، با تحقق ديگر شرايط بايد خمس آن را بدهد و پولي را كه انسان قرض می گیرد به اصل آن خمس تعلق نمی گیرد و لی منافع آن به حكم دیگر منافع است.

فاضل: مسأله 1806- اگر از مالي كه به انسان به ارث مي رسد سودي حاصل شود يا آن مال نما داشته باشد سود و نماي آن جزء منافع سال حصول قرار مي گيرد كه اگر تا آخر سال خمس باقي ماند به احتياط واجب بايد خمس آن را بدهد و اگر قیمت اين مال افزايش پيدا كند به قيمت افزوده شده خمس تعلق نمي گيرد.

(مسأله 1758) اگر ملكي را بر افراد معيّني مثلاً بر اولاد خود وقف نمايد، چنانچه در آن ملك زراعت و درختكاري كنند1 و از آن، چيزي به دست آوردند2و از مخارج سال آنان زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهند3.

1- سبحانی: ویا اجاره دهند...

2- مكارم: چنانچه آن ملك درآمدي داشته باشد...

3- خوئي، تبريزي، سيستاني، نوري، وحید: و همچنين اگر (گلپايگاني، صافي: بلكه اگر) طور ديگري هم از آن ملك نفع ببرند مثلاً اجاره آن را بگيرند، (گلپايگاني، صافي: بنابراحتياط واجب) بايد خمس مقداري را كه از مخارج سالشان زياد مي آيد بدهند.

زنجاني: و اگر قيت زراعت و درختكاري هم در اثر رشد زياد شود، خمس مقدار زيادي لازم است و اگر طور ديگري هم از ملك نفع ببرند، مثلاً اجاره آن را بگيرند، بايد خمس مقداري را كه از مخارج سالشان زياد مي آيد بدهند.

*****

مظاهری: مسأله: اگر از مالی که خمس ندارد نظیر باغی که از باب خمس به او داده شده یا ملکی که برای او وقف شده منفعتی به دست آورد و از مخارج سالش زیاد بیاید باید خمس آن را بدهد.

(مسأله 1759) اگر مالي را كه فقير بابت خمس و زكات و صدقه مستحبّي1گرفته از مخارج سالش زياد بيايد2، واجب نيست خمس آن را بدهد3. ولي اگر از مالي كه به او داده اند منفعتي ببرد مثلاً از درختي كه بابت خمس به او داده اند ميوه اي به دست آورد4چنانچه درخت را براي منفعت بردن و كسب نگهداشته باشد، بايد خمس مقداري را كه از مخارج سالش زياد مي آيد بدهد.

1- اراكي، فاضل: بابت خمس و زكات...

2- خوئي، تبريزي: يا از مالي كه به او داده اند منفعتي ببرد، مثلاً از درختي كه بابت خمس به او داده اند ميوه اي بدست آورد، و از مخارج سالش زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد.

بهجت: و شخص با گرفتن اين مال، ديگر فقير نباشد واجب است خمس آن را بدهد. [پايان مسأله]

3- اراكي: امّا اگر صدقه مستحبّي بوده است بايد خمس آن را بپردازد...

4- فاضل: و از مخارج سالش زياد بيايد، حكم نماء ارث را دارد كه قبلاً گفته شد و در مالي كه فقير به عنوان صدقه مستحبّي گرفته احتياط واجب آن است كه خمس آن را بدهد.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1758.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله- در مالي كه فقير بابت خمس و زكات گرفته خمس واجب نيست امّا احتياط واجب آن است كه خمس مالي را كه بابت صدقه مستحبّي به او داده اند اگر از مخارج سالش زياد بيايد بدهد ولي اگر از مالي كه به او بابت خمس و زكات و صدقه داده اند منفعتي ببرد مثلاً از درختي كه بابت خمس به او داده اند ميوه اي بدست آورد، و از مخارج سالش زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد.

سيستاني: مسأله- اگر مالي را كه فقير بابت صدقه واجب مانند كفّارات و ردّ مظالم، يا مستحبّي گرفته، از مخارج سالش زياد بيايد، يا از مالي كه به او داده اند منفعتي ببرد، مثلاً از درختي كه به او داده اند، ميوه اي بدست آورد و از مخارج سالش زياد بيايد، بنابراحتياط واجب بايد خمس آن را بدهد. ولي اگر مالي را از بابت خمس يا زكات از روي استحقاق به او داده باشند، لازم نيست خمس آن را بدهد، ولي منافع آن اگر از مخارج سال زياد بيايد، خمس دارد.

وحید: مسأله- اگر مالی را که فقیر بابت خمس و زکات گرفته از مخارج سالش زیاد بیاید بنابراحتیاط واجب خمس آن را بدهد و اگر از آن مالی که به او داده اند منفعتی ببرد -مثلا از درختی که بابت خمس به او داده اند میوه ای به دست آورد- و از مخارج سالش زیاد بیاید باید خمس آن را بدهد و مالی را که به عنوان صدقه به کسی داده اند اگر از مخارج سالش زیاد بیاید باید خمس آن را بدهد.

زنجاني: مسأله- مالي را كه فقير بابت خمس مي گيرد، خمس ندارد، هر چند از مخارج سالش زياد بيايد، ولي مالي را كه فقير بابت زكات يا صدقه مستحبّي مي گيرد اگر از مخارج سالش زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد و اگر از مالي كه بابت خمس به او داده اند منفعتي ببرد، مثلاً از درخت ميوه اي بدست آورد و از مخارج سالش زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد.

مكارم: مسأله- چيزي را كه افراد مستحقّ از باب خمس يا زكات مي گيرند خمس ندارد، هر چند از مخارج سالشان به عللي زياد بيايد، ولي اگر از مالي كه از اين طريق به او رسيده منفعتي ببرد، مثلاً از درختي كه از باب خمس به او داده شده ميوه اي به دست آورد بايد خمس آن مقداري كه از مخارج سالش زياد آمده بپردازد.

سبحانی: مسأله- اگر مالی را که فقیر بابت خمس گرفته و تملک کرده از مخارج سالش زیاد بیاید خمس ندارد ولی اگر از مالی که به او داده اند منفعتی ببرد مثلا از درختی که بابت خمس به او داده اند میوه ای به دست آورد باید خمس مقداری که از مخارج سالش زیاد می آید بدهد.

(مسأله 1760)اگر با عين پول خمس نداده جنسي بخرد1يعني به فروشنده بگويد اين جنس را به اين پول مي خرم 2 (يا در وقت خريدن قصدش اين باشد كه از پول خمس نداده عوض آن را بدهد3) چنانچه حاكم شرع4معامله پنج يك آن را اجازه بدهد، معامله آن مقدار صحيح است. و انسان بايد پنج يك جنسي را كه خريده به حاكم شرع5بدهد و اگر اجازه ندهد، معامله آن مقدار باطل است. پس اگر پولي را كه فروشنده گرفته از بين نرفته، حاكم شرع6خمس همان پول را مي گيرد و اگر از بين رفته، عوض خمس را از فروشنده يا خريدار مطالبه مي كند7.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- مكارم: معامله نسبت به مقدار خمس باطل است، مگر اين كه حاكم شرع آن را اجازه دهد، در اين صورت بايد پنج يك جنسي را كه خريده به حاكم شرع دهد.

2- وحید: چنانچه حاکم شرع معامله پنج یک آن را اجازه بدهد معامله صحیح است و خریدار باید پنج یک آن جنس را به حاکم شرع بدهد. و اگر اجازه نکند معامله آن مقدار باطل است . پس اگر پولی را که فروشنده گرفته از بین نرفته است حاکم شرع خمس همان پول را می گیرد و اگر از بین رفته عوض خمس را از فروشنده یا خریدار مطالبه می کند.

سبحانی: معامله صحیح است و به جنسی که با این پول خریده است خمس تعلق می گیرد.

3- اراكي: معامله صحيح است، ولي اگر فروشنده خمس را پرداخت، از خريدار طلب مي نمايد. [پايان مسأله]

[قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: گلپايگاني، صافي، نوري، زنجاني و فاضل نيست]

4 و 5و 6: فاضل: مجتهد جامع الشرائط...

7- زنجاني: و در صورت بطلان معامله به مقدار يك پنجم، فروشنده كه به اين امر آگاه نبوده، مي تواند معامله را به طور كامل به هم بزند.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1761.

*****

خوئي: مسأله- اگر با عين پول خمس نداده جنسي را بخرد. يعني به فروشنده بگويد اين جنس را به اين پول مي خرم ظاهر اين است كه * معامله نسبت به جميع مال صحيح است و به جنسي كه با اين پول خريده است، خمس تعلق مي گيرد و احتياجي به اجازه و امضاء حاكم شرع نيست..

.تبريزي: از مؤمني جنسي بخرد...

*سيستاني: اگر با عين پول خمس نداده جنسي را بخرد، يعني به فروشنده بگويد اين جنس را به اين پول مي خرم چنانچه فروشنده مسلمان اثني عشري باشد...

.تبريزي: در صحت معامله احتياجي به اجازه و امضاء حاكم شرع نيست.

(مسأله 1761) اگر جنسي را بخرد1و بعد از معامله قيمت آن را از پول خمس نداده بدهد (و در وقت خريدن هم قصدش اين نباشد كه از پول خمس نداده عوض را بدهد2) معامله اي كه كرده صحيح است3. ولي چون از پولي كه خمس در آن است به فروشنده داده4به مقدار پنج يك آن پول به او مديون مي باشد. و پولي را كه به فروشنده داده اگر از بين نرفته، حاكم شرع پنج يك همان را مي گيرد و اگر از بين رفته، عوض آن را از خريدار يا فروشنده مطالبه مي كند.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- مكارم: اگر جنسي را به ذمّه بخرد...

2- [قسمت داخل پرانتز در رساله هاي آيات عظام: خوئي، گلپايگاني، فاضل، مكارم، نوري، تبريزي، سيستاني ، زنجانی، صافي و سبحانی نيست].

3- اراكي: ولي بايد خمس آن را بپردازد. [پايان مسأله]

خوئي، تبريزي، سيستاني: و خمس پولي را كه به فروشنده داده به صاحبان خمس مديون مي باشد.[پايان مسأله]

سبحانی: و خمس پولی را که به فروشنده داده بایداز مال دیگر بپردازد.[پایان مسأله]

مكارم: و تصرّفاتش در آن جنس جايز است...

4- فاضل: بايد خمس آن را بدهد و به همان مقدار از خريدار طلبكار است و پولي را كه به فروشنده داده اگر از بين نرفته مجتهد جامع الشرائط پنج يك آن را مي گيرد و اگر از بين رفته عوض آن را از خريدار يا فروشنده مطالبه مي كند و چنانچه جنس را بخرد و هنگام معامله قصدش اين باشد با پولي كه خمس آن را نداده قيمت آن را بدهد بنابر احتياط واجب يك پنجم معامله نياز به اجازه حاكم شرع دارد و چنانچه اجازه داد بنابر احتياط يك پنجم آن جنس را به حاكم شرع به عنوان خمس بدهد.

*****

وحید: مسأله- اگر جنسی را به ذمه بخرد و بعد از معامله بهای آن را از پول خمس نداده ادا کند معامله ای که کرده صحیح است و به مقدار پنج یک آن پول به فروشنده مدیون است و پولی را که به فروشنده داده اگر از بین نرفته حاکم شرع پنج یک همان را می گیرد و اگر از بین رفته عوض آن را از خریدار یا فروشنده مطالبه می کند.

مظاهری: مسأله- اگر جنسی را نقد بخرد و قیمت آن را از پولی که خمس آن را نداده بپردازد آن معامله باطل است . ولی اگر نسیه بخرد و بعدا از پولی که خمس آن را نداده است بپردازد معامله صحیح است ولی به مقدار خمس آن پول به فروشنده مدیون است.

(مسأله 1762) اگر مالي را1كه خمس آن داده نشده بخرد2چنانچه حاكم شرع3معامله پنج يك آن را اجازه ندهد معامله آن مقدار باطل است و حاكم شرع4مي تواند پنج يك آن مال را بگيرد5. و اگر اجازه بدهد معامله صحيح است و خريدار بايد مقدار پنج يك پول آن را به حاكم شرع6بدهد، و اگربه فروشنده داده مي تواند از او پس بگيرد.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- سيستاني: اگر مسلمان اثني عشري مالي را...

2- اراكي: معامله صحيح است و اگر خمس آن را بپردازد مي تواند از فروشنده بگيرد.[پايان مسأله]

خوئي، تبريزي، سيستاني، سبحانی: خمسش به عهده فروشنده است و بر خريدار چيزي نيست.[پايان مسأله]

مكارم: معامله او نسبت به خمس باطل است، مگر آن كه حاكم شرع اجازه دهد كه در اين صورت خمس پول معامله را بايد به او داد و اگر به فروشنده داده باشد بايد از او بگيرد و به حاكم دهد.

3، 4: فاضل: مجتهد جامع الشرائط...

5- زنجاني: و اگر خريدار به اين امر آگاه نباشد مي تواند بقيه معامله را هم، به هم بزند و پول خود را از فروشنده بگيرد و اگر حاكم شرع معامله يك پنجم را اجازه دهد معامله صحيح است و خريدار بايد مقدار يك پنجم پول آن را به حاكم شرع بدهد و اگر به فروشنده داده مي تواند از او پس بگيرد.

6- فاضل: مجتهد جامع الشرائط...

*****

مظاهری: مسأله- اگر مالی را که خمس آن داده نشده بخرد معامله یک پنجم آن باطل است مگر آنکه از حاکم شرع اجازه بگیرد.

(مسأله 1763) اگر چيزي را كه خمس آن داده نشده به كسي ببخشند1پنج يك آن چيز مال او نمي شود2.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و مظاهری نیست.

1- سيستاني: به مسلمان اثني عشري ببخشد...

2- فاضل: و بايد خمس آن را بدهد.

اراكي: آن شخص همه آن را مالك مي شود، گر چه خمس آن به عهده بخشنده باقي است.

خوئي، تبريزي، سيستاني، سبحانی: پنج يك آن به عهده خود بخشنده است (سبحانی: و با این تصرّف خمس به ذمه او تعلق می گیرد) و چيزي بر اين شخص نيست.

وحید: پنج یک آن چیز به آن کس منتقل نمی شود.

(مسأله 1764) اگر از كافر يا كسي كه به دادن خمس عقيده ندارد1، مالي به دست انسان آيد2، واجب نيست خمس آن را بدهد3.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- تبريزي: و يا از روي عصيان خمس نداده...

سيستاني: يا خمس نمي دهد...

2- وحید: مالی به دست شیعه اثنی عشری بیاید...

3- گلپايگاني، صافي: ولي زميني را كه از كافر ذمّي بخرد كه او از مسلمان خريده و خمسش را نداده باشد بايد خمسش را –به شرحي كه گفته مي شود- بدهد.

*****

فاضل: مسأله- اگر كافر يا كسي كه به خمس اعتقادي ندارد چيزي را به انسان هديه بدهد انسان مالك آن مي شود و لازم نيست خمس آن را بدهد. بلي اگر آنچه را كه گرفته در طول سال صرف مؤونه او نشود و از درآمد سال او زياد بيايد بايد خمس آن را بپردازد.

مكارم: مسأله- هرگاه مالي به دست انسان از شخص كافر، يا از كسي كه عقيده به خمس ندارد، از طريق تجارت يا غير آن بيايد، دادنِ خمس آن واجب نيست، امّا اگر عقيده به خمس دارد ولي خمس آن را نداده، دادن خمس آن واجب است.

زنجاني: مسأله- اگر به شيعه دوازده امامي، مالي از پيروان ديگر فرقه هاي اسلامي يا از كافران برسد، واجب نيست خمس آن را بدهد.

مساله اختصاصي

مكارم: مسأله1458- اگر اجمالاً مي دانيم كسي عقيده به خمس دارد و خمس نمي دهد ولي نمي دانيم خصوص مالي را كه به ما داده خمس به آن تعلق گرفته يا نه، مثل اين كه احتمالاً اموالي از طريق ارث به او رسيده، يا وام گرفته و احتمال مي دهيم اين مال از آنها باشد، تصرّف در چنين مالي اشكال ندارد و خمس آن لازم نيست، همچنين قبول دعوت اين گونه اشخاص و يا نماز خواندن در خانه آنها جايز است، مگر اينكه بدانيم غذايي را كه تهيّه كرده و يا خانه او از پولهايي است كه خمس آن را نداده.

(مسأله 1765)تاجر و كاسب و صنعتگر و مانند اينها1از وقتي كه شروع به كاسبي مي كنند2يك سال كه بگذرد، بايد خمس آنچه را كه از خرج سالشان زياد مي آيد بدهند3و كسي كه شغلش كاسبي نيست4، اگر اتفاقاً معامله اي كند و منفعتي ببرد5، بعد از آن كه يك سال از موقعي كه فايده برده بگذرد، بايد خمس مقداري را كه از خرج سالش زياد آمده بدهد6.

1- فاضل: كه در كسب آنها تدريجاً سود حاصل مي شود...

2- خوئي، تبريزي: از وقتي كه منفعت مي برند...

وحید: از وقتی که منفعت می برند –که اول سال آنهاست-...

سبحانی: از اولین سودی که در کاسبی می کنند...

3- سيستاني: و همچنين است منبري و امثال او، هر چند در آمد او در مواقع خاصّي از سال باشد، اگر معظم مخارج سال را كفاف دهد و كسي كه شغلي ندارد كه از آن، مخارج زندگي را تحصيل كند و از كمك دولت يا مردم استفاده مي كند، يا اتّفاقاً سودي بدست مي آورد، بعد از آن كه يك سال از موقعي كه فائده برده بگذرد، بايد خمس مقداري را كه از خرج سالش زياد آمده بدهد پس براي هر منفعت مي تواند سال جداگانه اي حساب كند.

4- فاضل: مانند كشاورز -كه دفعتاً سود به دستش مي آيد- مبدأ سال خمس وي از موقعي كه فايده برده است مي باشد.

5- گلپايگاني، خوئي، تبريزي، صافي: اگر اتفاقاً منفعتي ببرد...

6- مظاهری: و اینگونه افراد لازم نیست برای خود سال قرار دهند.

*****

مكارم: مسأله- آغاز سال براي حساب خمس هر كسي اولين درآمد اوست، يعني اگر كسي شروع به تجارت و كسب و منفعت و زراعت و غير اينها كند، اولين زماني كه درآمد براي او حاصل مي شود اول سال خمس اوست و نمي توان با قصد و نيّت آن را جلو يا عقب انداخت و اگر بخواهد اوّل سال را جلو بيندازد راهش اين است كه حساب سال خود را زودتر از موعد معين برسد و خمس خود را بپردازد، همان وقت، اوّل سال او خواهد شد.

زنجاني: مسأله- تاجر و كاسب و صنعتگر و مانند اينها، چنانچه منفعت آنها از مخارج سال كه ابتداي آن وقتي است كه منفعت مي برند، زياد بيايد، بايد خمس مقدار زيادي را بدهند، همچنين كسي كه شغلش كاسبي نيست و اتفاقاً منفعتي برده، ابتداي سال وي وقتي است كه منفعت برده است.

(مسأله 1766)انسان مي تواند در بين سال هر وقت منفعتي به دستش مي آيد، خمس آن را بدهد1، و جايز است دادن خمس را تا آخر سال2تأخير بيندازد3و اگر براي دادن خمس، سال شمسي قرار دهد، مانعي ندارد4.

1- زنجاني: بلكه اگر بداند كه منفعت صرف مخارج وي نمي گردد لازم است همان وقت كه منفعت بدست مي آورد خمس آن را بدهد و در صورتي كه نمي داند كه منفعت وي از مخارج سال وي زياد مي آيد يا نه، جايز است دادن خمس را تا آخر سال تأخير بيندازد و براي دادن خمس مي توان سال شمسي يا قمري را ملاك قرار داد.

2- بهجت: تا آخر سال قمري...

3- اراكي: [پایان مسأله]

سيستاني: ولي اگر بداند تا آخر سال به آن نياز پيدا نمي كند، بنابراحتياط واجب بايد فوراً خمس آن را بدهد...

مكارم: مي تواند آن را تا آخر سال تأخير بيندازد تا مخارج احتماليش را ازآن بردارد. براي دادن خمس مي توان معيار را سال شمسي يا سال قمري قرار داد.

4- بهجت: اگر براي دادن خمسِ زراعت و مانند آن، كه مطابق سال شمسي انجام مي شود، سال خمسي را شمسي قرار دهد، اشكال ندارد.

*****

وحید: مسأله-انسان مى تواند در بین سال هر وقت منفعتى به دستش آید و آن منفعت زاید بر مخارجش باشد ، خمس آن را همان وقت بدهد ، و جایز است دادن خمس را تا آخر سال تأخیر بیندازد ، و بنابر احتیاط واجب سال خمس را سال قمرى قرار دهد.

مساله اختصاصي

مكارم: مسأله 1489- كسي كه در آمد اضافي ندارد نیاز به قرار دادن سال خمسی ندارد.

(مسأله 1767)(كسي كه مانند تاجر و كاسب بايد1براي دادن خمس، سال قرار دهد2)، اگر منفعتي به دست آورد و در بين سال بميرد، بايد مخارج تا موقع مرگش را از آن منفعت كسر كنند و خمس باقيمانده را بدهند3.

1- [كلمه «بايد» در رساله آيات عظام: خوئي، زنجاني و تبريزي نيست]

2- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: فاضل و سيستاني نيست]

3- زنجاني: البته مخارج ضروري كفن و دفن و مراسم ترحيم به مقداری كه اگر از مال ميّت صرف آنها نشود آبروي ميّت در خطر است، از مخارج ميّت به شمار مي آيد و خمس به آنها تعلّق نمي گيرد.

تبريزي: احتیاط بر ورثه کبارآن است که پس از کسرمخارج تاموقع مرگش از آن منفعت از سهم خود خمس آن رابدهند

*****

مكارم: مسأله- كسي كه سال خمسی دارد اگر در وسط سال بميرد بايد مخارج او را تا موقع مرگش از منافع او كم كنند و خمس باقيمانده را بدهند.

مسأله 1768-اگر قيمت جنسي كه براي تجارت خريده بالا رود و آن را نفروشد1و در بين سال قيمتش پايين آيد، خمس مقداري كه بالا رفته بر او واجب نيست2.

1- مكارم: روي ملاحظات تجارتي و كسب و كار آن را نفروشد...

2- مكارم: ولي اگر قيمت آن تا آخر سال همچنان بالا باشد بايد سر سال خمس آن را بدهد، هر چند قيمت آن بعد از گذشتن سال پايين آيد، اين در صورتي است كه آخر سال وقت فروش آن باشد و به ميل خود آن را نگهدارد.

فاضل: ولي چنانچه بعد از رسيدن سال خمس عمداً آن را نفروشد و قيمتش پايين بيايد خمس آن را بايد بدهد.

مظاهری: ولی اگر بعدازتمام شدن سال خمس آن راندهدودرسال بعد قیمتش پایین آید خمس مقداری که بالا رفته بر او واجب است حتی اگر به اندازه ای نگهداری کرد که معمولا نگه می دارند.

*****

وحید: مسأله- اگر قیمت جنسى را كه براى تجارت خریده در بین سال بالا رود و آن را نفروشد و تا سالش نگذشته قیمتش پایین آید ، خمس مقدارى كه بالا رفته بر او واجب نیست.

(مسأله 1769) اگر قيمت جنسي را كه براي تجارت خريده بالا رود و به اميد اين كه قيمت آن بالاتر رود، تا بعد از تمام شدن سال آن را نفروشد و قيمتش پايين آيد 1خمس مقداري را كه بالا رفته بنابر احتياط واجب بايد بدهد2بلكه اگر به اندازه اي هم نگه داشته كه تجّار معمولاً براي گران شدن جنس آن را نگه مي دارند، خمس مقداري كه بالا رفته بايد بدهد.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- وحید: چنانچه به اندازه ای که بین تجار متعارف است نگه داشته خمس مقداری که بالا رفته بر او واجب نیست و اما اگر بیش از آن مقدار بدون عذر نگه داشته بنابراحتیاط واجب خمس آن مقدار را بدهد.

2-اراكي: خمس مقداري را كه بالا رفته بايد بدهد. [پايان مسأله]

گلپايگاني، صافي: تمام خمس مقداري كه بالا رفته بر او واجب نيست؛ بلكه همان مقدار از عين را كه در حال استقرار خمس به نسبت تمام عين خمس آن شده در حال گراني عين و ارزاني آن بايد بدهد. مثلاً اگر از سرمايه خمس داده جنسي را هزار تومان خريد و در سر سال قيمت آن جنس شش هزار تومان شد شش يك آن جنس خمس آن مي شود كه اگر نپرداخت و قيمت آن در سال بعد هم ترقي كرد سپس تنزل نمود مثلاً به همان هزار تومان اوّل رسيد بايد شش يك هزار تومان كه قيمت روز اداء است بپردازد بلي اگر در حين ترقي قيمت، عين در دست او تلف شده باشد و بعد تنزل قيمت پيدا كرده باشد و بدون عذر در اداء خمس آن تأخير كرده باشد خمس ترقي قيمت را تا روز تلف ضامن است

خوئي، زنجاني، سبحانی: خمس مقداري كه بالا رفته بر او واجب نيست (خوئي: بلكه مقدار خمس چه نسبتي به مجموع اصل و ربح داشته؛ به همان نسبت از موجودي عيناً و يا قيمتاً بايد بدهد).

سيستاني: خمس مقداري كه بالا رفته، بنابراحتياط بر او واجب است. [پايان مسأله]

تبريزي: خمس مقداري كه آخر سال بالا رفته بود و مي توانست آن را به قيمت بفروشد بر او واجب است.

نوري: خمس مقداري كه بالا رفته بر او واجب است...

فاضل، مكارم، مظاهری: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1768.

(مسأله 1770) اگر غير مال التّجاره مالي داشته باشد كه خمسش را داده يا خمس ندارد1 مثلاً به او بخشيده اند چنانچه قيمتش بالا رود2 اگر چه آن را بفروشد مقداري كه بر قيمتش اضافه شده، خمس ندارد. ولي اگر درختي كه خريده نموّ كند و بزرگ شود و يا گوسفندي كه خريده چاق شود، در صورتي كه مقصود او از نگهداري آنها اين بوده كه از زيادتي عين آن سود ببرد، بايد خمس آنچه زياد شده بدهد.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- سبحانی: مثلا ارث به او رسیده است چنانچه قیمتش بالا رود و آن را بفروشد مقداری که بر قیمتش اضافه شده خمس دارد و همچنین اگر گوسفندی که خمس آن را داده چاق شود باید خمس آنچه زیاد شده بدهد.

2- نوري: و آن را بفروشد مقداري كه بر قيمتش اضافه شده، خمس دارد ولي اگر مثلاً درختي كه خريده ميوه بياورد يا گوسفند چاق شود در صورتي كه مقصود او از نگهداري آنها اين بوده كه منفعتي از آنها ببرد بايد خمس آنچه زياد شده بدهد.

*****

اراكي: مسأله- اگر غير مال التّجاره مالي داشته باشد كه خسمش را داده يا خمس ندارد، چنانچه قيمتش بالا رود، مقداري كه بر قيمتش اضافه شده، خمس ندارد ولي اگر آن را بفروشد خمس مقداري كه بر قيمتش افزوده شده بايد بپردازد ولي اگر درختي كه خريده نموّ كند و بزرگ شود، و يا گوسفندي كه خريده چاق شود، در صورتي كه مقصود او از نگهداري آنها اين بوده كه از عين آن سود ببرد بايد خمس آنچه زياد شده بدهد.

گلپايگاني، صافي: مسأله- اگر غير مال التّجاره مالي داشته باشد كه خمسش را داده، يا خمس ندارد چنانچه قميتش بالا رود، اگر آن را بفروشد مقداري كه بر قيمتش اضافه شده ربح سال فروش محسوب مي شود كه اگر از مخارج سالش زيادتر بيايد بايد خمس آن را بدهد.

خوئي: مسأله- اگر غير مال التّجاره مالي داشته باشد كه خمسش را داده يا خمس ندارد، مثلاً چيزي را براي مؤونه اش خريده باشد چنانچه قيمتش بالا رود، اگر آن را بفروشد، خمس مقداري را كه بر قيمتش اضافه شده بايد بدهد. و همچنين اگر مثلاً درختي را كه خريده ميوه بياورد، يا گوسفند چاق شود در صورتي كه مقصود او از نگهداري آنها اين بوده كه منفعتي از آن ببرد، بايد خمس آنچه زياد شده بدهد، بلكه اگر مقصودش منفعت بردن هم نبوده بايد خمس آن را بدهد..

.تبريزي: اگر آن را بفروشد بايد خمس آن را بدهد.

فاضل: مسأله- اگر غير مال التجاره مالي داشته باشد كه خمسش را داده يا خمس ندارد چنانچه قيمتش بالا رود و آن را بفروشد مقداري كه بر قيمتش اضافه شده خمس ندارد. اگر چيزي را با پول مخمس خريده تا از منافع آن استفاده كند مثلاً درختي خريده تا ميوه آن را بفروشد يا گاو خريده تا شير آن را بفروشد ميوه و نماي آن جزء درآمد سال او محسوب مي شود كه اگر تا آخر سال خمسي صرف مؤونه نشده بايد تخميس شود.

وحید: مسأله- اگر غیر مال التّجارة مالى داشته باشد كه متعلّق خمس نباشد ، در صورتى كه به ارث به او رسیده باشد ، چنانچه قیمتش بالا برود ـ اگر چه آن را بفروشد ـ مقدارى كه بر قیمتش اضافه شده خمس ندارد ، و همچنین است اگر به غیر معاوضه مالك آن شده ، چه از اوّل متعلّق خمس نبوده ـ مثل آن كه مسكنى كه مورد حاجت اوست به او بخشیده باشند ، و در مؤونه سال صرف شده باشدـ یا متعلّق خمس بوده و خمس آن را از همان مال داده باشد ، مثل مالى كه به حیازت مالك شده و خمس آن را داده است.ولى اگر به معاوضه مالك شده باشد ، چنانچه قیمتش بالا برود تا زمانى كه نفروخته خمس ندارد ، و اگر فروخت ، در صورتى كه مؤونه نباشد آن زیاده خمس دارد ، و در صورتى كه مؤونه باشد بنابر احتیاط واجب خمس مقدار زاید را بدهد ، و در هر دو صورت اگر در مؤونه سال صرف شود ، خمس ندارد.

سيستاني: مسأله- اگر غير مال التّجاره، مالي را به خريدن يا مانند آن تهيّه كرده باشد و خمسش را داده باشد، چنانچه قيمتش بالا رود، اگر آن را بفروشد، خمس مقداري را كه بر قيمتش اضافه شده و از مخارج سال زياد آمده بايد بدهد. و همچنين اگر مثلاً درختي ميوه بياورد، يا گوسفندي كه براي استفاده از گوشت نگه مي دارند چاق شود، بايد خمس آن زيادي را بدهد.

زنجاني: مسأله- اگر غير سرمايه مالي داشته باشد كه خمسش را داده يا خمس ندارد، مثلاً مهریه یا ارث یا چيزي که براي مخارج زندگي خريده باشد، چنانچه قيمتش بالا رود، اگر آن را بفروشد خمس مقداري را كه بر قيمتش اضافه شده، بايد بدهد.

لازم به توضيح است كه مقداري كه در اثر تورّم به قيمت مال افزوده مي شود خمس ندارد بنابراين اگر به طور مثال، مالي قبلاً هزار تومان ارزش داشته و هنگام فروش به دو هزار تومان برسد، اگر مقدار 50% افزوده شده به جهت تورّم باشد، پانصد تومان افزوده خمس ندارد و تنها لازم است خمس پانصد تومان را بدهد. در هر حال اگر مثلاً درختي را كه خريده ميوه بياورد يا گوسفند چاق شود، بايد خمس آنچه زياد شده را بدهد، هر چند مقصودش منفعت بردن از ميوه درخت يا چاق شدن گوسفند نباشد.

مكارم: مسأله- هرگاه غير مال التّجاره مالي دارد كه خمس آن را داده يا اصلاً خمس ندارد (مانند ارث) چنانچه قيمتش بالا برود، اگر آن را بفروشد بايد خمس اضافه قيمت را بدهد، همچنين اگر گوسفندي را كه خمسش را داده چاق شود بايد خمس آنچه زياد شده بعد از فروش بدهد.

مظاهری: مسأله- اگر مالى داشته باشد كه خمسش را داده، يا خمس ندارد مثلاً به او بخشيده‏اند يا ارث به او رسيده است، اگر قيمتش بالا رود و آن را بفروشد بايد خمس مقدارى را كه بر قيمتش اضافه شده است بپردازد.

(مسأله 1771)اگر باغي احداث كند1براي آن كه بعد از بالا رفتن قيمتش بفروشد2، بايد خمس ميوه و نموّ درختها و زيادي قيمت باغ را بدهد3ولي اگر قصدش اين باشد كه از ميوه آن استفاده كند فقط بايد خمس ميوه را بدهد4.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و مظاهری نیست.

1- سيستاني: اگر باغي احداث كند با پولي كه خمس آن را داده است يا خمس به آن تعلّق نگرفته است...

2- فاضل: ميوه و نموّ درختها و زيادي قيمت باغ جزء درآمد سال او است و اگر صرف مؤونه نشد بايد خمس آن را بدهد ولي اگر قصدش اين باشد كه ميوه آن را بفروشد بايد خمس ميوه را اگر صرف مؤونه او نشود بدهد و اصل باغ حکم سرمایه را دارد که باید طبق احکام خمس سرمایه تخمیس شود..

3- گلپايگاني، صافي: بايد بعد از باغ شدن، خمس درختها و ميوه و نموّ درختها و زيادي قيمت باغ را بدهد ولي اگر باغ را فقط براي ميوه خوردن خود و عائله خود احداث كند چنانچه در بعض جاها حاجت به آن دارند و جزء مؤونه محسوب مي شود باغ و نموِّ آن هيچكدام خمس ندارد و اگر براي اين كه ميوه آن را بفروشد و از قيمت آن استفاده كند آن را احداث كرده حكم سرمايه را دارد و خمس آن واجب است به اين معني كه پس از آن كه باغ شد و درختهايش به حد كمال رسيد اگر زمين آن خمس نداشته خمس درختها را بدهند و بعد هم نموّ درختها.

مكارم،سبحانی: اگر وقت فروش آن رسيده باشد بايد خمس آن ( خمس میوه و درخت) را بدهد...

سيستاني: بايد خمس ميوه و نموّ درختها و نهالهايي كه مي رويد يا آن را كاشته اند و شاخه هاي خشكي كه قابل بريدن و استفاده است و زيادتي قیمت باغ را بدهد. ولي اگر قصدش اين باشد كه ميوه آن درختها را فروخته و از قيمتش استفاده كند، خمس زيادي قيمت واجب نيست و ما بقي خمس دارد.

وحید:باید خمس میوه و نموّ درختها و بنابر احتیاط خمس زیادى قیمت باغ را بدهد ، و اگر قصدش این باشد كه به میوه آن تجارت كند ، باید خمس میوه و نموّ درختها را بدهد ، ولى اگر قصدش این باشد كه از میوه آن استفاده شخصى كند ، فقط باید خمس میوه درختها را در صورتى كه زاید بر استفاده اش باشد بدهد.

نوري: ولي اگر باغي را فقط براي ميوه خوردن خود و عائله خود احداث كند و يا به اين قصد بخرد و جزء مؤونه محسوب شود آن باغ و نموّ آن خمس ندارد ولي اگر براي اين كه ميوه آن را بفروشد و از قيمت آن استفاده كند آن را احداث كرده است حكم سرمايه را پيدا مي كند كه بايد خمس ميوه و نموّ درختها را بدهد.

4- مكارم، سبحانی: و خمس خود باغ را هنگام فروش مي دهد.

خوئي، تبريزي: اگر قصدش اين باشد كه ميوه آن درختها را فروخته و از قيمتش استفاده كند، فقط بايد خمس ميوه و نموّ درختها را بدهد (تبريزي: و تا مادامي كه باغ را نفروخته ترقي قيمت باغ، خمس ندارد).

*****

زنجاني: مسأله- اگر باغي با مال خمس داده يا مالي كه خمس ندارد احداث كند، بايد خمس ميوه و نموّ درختها را بدهد ولي اگر در اثر افزايش قيمت بازار قيمت باغ زياد شود، تا وقتي كه باغ را نفروخته خمس واجب نيست، در اين مسأله فرقي نيست كه مقصود وي از احداث باغ اين باشد كه بعد از بالا رفتن قيمتش آن را بفروشد يا از ميوه آن استفاده كند يا به غرض ديگري باغ را احداث كرده باشد.

(مسأله 1772)اگر درخت بيد و چنار و مانند اينها را بكارد، سالي كه موقع فروش آنها است اگر چه آنها را نفروشد، بايد خمس آنها را بدهد ولي اگر1مثلاً از شاخه هاي آن كه معمولاً هر سال مي بُرند، استفاده اي ببرد و به تنهايي يا با منعفتهاي ديگر كسبش از مخارج سال او زياد بيايد، در آخر هر سال بايد خمس آن را بدهد2.

این مسأله در رساله آیات عظام: اراکی و بهجت نیست.

1- خوئي، تبريزي، زنجاني: اگر درخت بيد و چنار و مانند اينها را بكارد بايد هر سال خمس زيادي آنها را بدهد و همچنين اگر...

2- زنجاني: لازم به ذكر است كه اگر چند سال خمس را نداده باشد مجموع زيادي درخت را در اين مدّت ملاحظه نموده و خمس آن را مي پردازد و پرداخت چيزي بيش از آن لازم نيست.

*****

سيستاني: مسأله- اگر درخت بيد و چنار و مانند اينها را بكارد، بايد هر سال خمس زيادي آنها را بدهد. و همچنين شاخه هاي آن كه معمولاً هر سال مي برند، اگر از مخارج سال او زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد.

فاضل: مسأله- اگر درخت بيد و چنار بكارد يا قالي بزند جزء درآمد سالي است كه وقت فروش آنها است لذا اگر در آن سال صرف مؤونه نشد و عين يا پول آن باقي ماند در آخر سال بايد تخميس شود. شاخه ها يا منافعي كه معمولاً در هر سال از آن استفاده مي كنند جزء درآمد همان سال محسوب مي شود كه اگر تا آخر سال باقي ماند بايد تخميس شود.

وحید: مسأله- اگر درخت بید و چنار و مانند اینها را بكارد ، در صورتى كه خمس آنها را داده باشد باید هر سال خمس نموّ آنها را بدهد ، و همچنین اگر مثلا از شاخه هاى درخت كه معمولا هر سال مى برند استفاده اى ببرد و به تنهایى یا با منفعتهاى دیگر كسبش از مخارج سال او زیاد بیاید ، در آخر هر سال باید خمس آنها را بدهد ، امّا در صورتى كه خمس آن درخت را نداده و نموّ كرده باشد باید خمسِ اصل درخت و نموِّ آن خمس و خمسِ نموِّ حصّه خود را بدهد.

مكارم: مسأله- درختاني را كه براي استفاده از چوبشان پرورش مي دهند وقتي موقع فروش چوب آنها رسيد بايد خمس آن را بدهند، هر چند نخواهند آنها را بفروشند، ولي اگر موقع فروش آنها نرسيده خمس ندارد هر چند سالها بگذرد.

سبحانی: مسأله- اگر درخت بید و چنار و مانند این ها را بکارد که برای استفاده از چوبشان پرورش می دهند سالی که موقع فروش آنهاست اگر چه آنها را نفروشد باید خمس آنها را بدهد.

مظاهری: مسأله-درختانى كه براى استفاده از چوبشان پرورش مى‏دهند موقعى كه آنها را مى‏فروشند بايد خمس آنها را بدهند و تا آنها را نفروشند خمس ندارد هر چند از موقع فروششان گذشته باشد.

(مسأله 1773)كسي كه چند رشته كسب دارد مثلاً اجاره ملك مي گيرد و خريد و فروش و زراعت هم مي كند1، چنانچه در هر رشته كسبي كه دارد سرمايه و دخل و خرج و حساب صندوق جداگانه دارد، بايد منافع همان رشته را حساب كند و خمس آن را بدهد، و اگر در آن رشته ضرر كند از رشته ديگر جبران نمي شود2، و اگر رشته هاي مختلف، در دخل و خرج و حساب صندوق، يكي باشند بايد همه را آخر سال يك جا حساب كند و اگر نفع داشت خمس آن را بدهد.

1- اراكي: بايد همه را آخر سال يك جا حساب كند و اگر نفع داشت خمس آن را بدهد. [پايان مسأله]

بهجت: مي تواند براي همه درآمدهاي خود يك روز از سال را معين كند و آن را براي خود سال قرار دهد و آنچه از مخارج سالش زياد آمد، خمس دهد. [پايان مسأله]

نوري: بايد عائدات خود را روي هم رفته كلاً در نظر بگيرد و مخارج سالانه خود را نيز در نظر بگيرد و خمس آنچه را كه در آخر سال از مخارج او زياد مي آيد بدهد و اگر در يك رشته ضرر كند از رشته ديگر جبران مي شود.

وحید: باید خمس فایده هایی را که در آخر سال از مخارج او زیاد می آید بدهد و چنانچه از یک رشته نفع ببرد و از رشته دیگر ضرر کند بنابراحتیاط مستحب خمس نفعی را که برده بدهد.

سبحانی: باید منافع همه رشته ها را یک جا حساب کند و خمس آن ها را بدهد و لذا اگر در رشته ای ضرر کند می تواند از رشته ای دیگر آن را جبران کند.

مظاهری:بايد خمس آنچه را كه در آخر سال از مخارج او زياد مى‏آيد بدهد گرچه رشته‏هاى مختلف در دخل و خرج و حساب صندوق يكى نباشند.

2- زنجاني: اگر در آن رشته ضرر كند، بنابراحتياط واجب نمي تواند آن را از سود رشته ديگر كسر نمايد...

*****

گلپايگاني، خوئي، تبريزي، صافي، فاضل: مسأله- كسي كه چند رشته كسب دارد؛ مثلاً اجاره ملك مي گيرد و خريد و فروش و زراعت هم مي كند.بايد خمس آنچه را در آخر سال از مخارج او زياد مي آيد بدهد. و چنانچه از يك رشته نفع ببرد و از رشته ديگر ضرر كند بنابراحتياط واجب بايد خمس نفعي را كه برده بدهد*ولي اگر. دو تجارت داشته باشد مي تواند ضرر يكي را با نفع ديگري جبران نمايد*.

. خوئي: خريد و فروش هم مي كند...

*تبريزي: بنابر اظهر نفع و ضرر روي هم حساب مي شود.

. فاضل: می تواند ضرر یکی را با نفع دیگری جبران نماید گرچه احتیاط در ترک آن است و نیز اگر...

*خوئي: بنابر احتياط مستحبّ بايد خمس نفعي را كه برده بدهد ولي اگر دو رشته مختلف دارد مثلاً تجارت و زراعت مي كند در اين صورت بنابراحتياط وجوبي نمي شود ضرر يك رشته را به نفع رشته ديگر تدارك نمود.

سيستاني: مسأله- كسي كه چند رشته تجارت دارد مثلاً با سرمايه خود مقداري شكر و مقداري برنج خريده است، چنانچه همه آن رشته ها در شؤون تجارت مانند خرج و دخل و حساب صندوق و سود و زيان يكي باشند، بايد خمس آنچه را كه در آخر سال از مخارج او زياد مي آيد بدهد، و چنانچه از يك رشته نفع ببرد و از رشته ديگر ضرر كند، مي تواند ضرر يك رشته را به نفع رشته ديگر تدارك نمايد؛ ولي اگر دو رشته مختلف كسب دارد مثلاً تجارت و زراعت مي كند يا يك رشته است و حساب دخل و خرج آنها از هم جدا است، در اين دو صورت بنابر احتياط وجوبي نمي شود ضرر يك رشته را به نفع رشته ديگر تدارك نمود.

مكارم: مسأله- كسي كه داراي چند رشته كسب و كار است، مثلاً هم زراعت دارد و هم صنعت و هم در آمد كارگري، بايد منافع همه را در آخر سال يك جا حساب كند، چنانچه چيزي زايد بر مخارج داشت خمس آن را بدهد.

مسأله اختصاصي

فاضل- مسأله 1822: اگر غير از سرمايه چيز ديگري از مالهاي او از بين برود نمي تواند از منعفتي كه بدستش مي آيد آن چيز را تهيّه كند، ولي اگر در همان سال به آن چيز احتياج داشته باشد مي تواند در بين سال از منافع كسب، آن چيز را تهيّه نمايد.

(مسأله 1774)خرجهايي را كه انسان براي به دست آوردن فايده مي كند1، از فايده كسر مي شود و خمس ندارد.

1- گلپايگاني، صافي: مانند دلّالي و حمالي كه عينش يا عوضش باقي نمي ماند جزء مخارج كسب است كه اگر به خود آن خرجها خمس تعلق نگرفته از فايده كسب مي توان جاي آن گذاشت و آن مقدار را جزء فايده محسوب نكرد.

خوئي، تبريزي، سيستاني: مانند دلّالي و حمّالي (سيستاني: و همچنين نقصي كه بر آلات و وسايل او وارد مي شود)، مي تواند از منفعت، كسر نمايد و نسبت به آن مقدار، خمس لازم نيست.

وحید: مانند دلالى و حمّالى ـ از مؤونه تحصیل منفعت شمرده مى شود و مى تواند از سود كسر كند و نسبت به آن مقدار خمس ندارد.

فاضل، بهجت، نوري، سبحانی: مانند دلّالي و حمّالي، مي تواند جزء مخارج ساليانه حساب نمايد (نوري: و نسبت به مقدار آن، خمس واجب نيست).

زنجاني: مانند دلّالي و حمّالي از منفعت كسب كسر شده و نسبت به آن مقدار خمس لازم نيست.

مكارم: مانند خرج باربري و دلّالي و غير آن جزء مخارج كسب حساب مي شود.

مظاهری: مانند دلالى، اجاره مغازه، حقوق منشى‏ها و مانند اينها، مى‏تواند جزو مخارج كسب حساب نمايد و خمس ندارد.

(مسأله 1775)آنچه از منافع كسب در بين سال به مصرف خوراك و پوشاك و اثاثيه و خريد منزل و عروسي و جهيزيه دختر1و زيارت و مانند اينها مي رساند، در صورتي كه از شأن او زياد نباشد2و زياده روي هم نكرده باشد، خمس ندارد3.

1- گلپايگاني، صافي: اگر در وقتي تهيّه شود كه معمولاً به تهيّه آن حاجت است...

نوري: به شرط اينكه تهيّه آن در موقعي است كه بر حسب رسوم عرفي مورد حاجت است...

خوئي، سيستاني: عروسي پسر و جهيزيه دختر...

وحید: ازدواج فرزند و جهیزیه دخترو زیارت و مانند ا ین ها، از اموری که از مخارج آن سال حساب می شود می رسد –در صورتی که از شأن او زیاد نباشد- خمس ندارد.

2- فاضل: و در وقتي تهيّه شود كه معمولاً تهيّه آن مورد حاجت است...

3- سيستاني: در صورتي كه از شأن او زياد نباشد، خمس ندارد.

*****

زنجاني: مسأله- آنچه از منافع كسب در بين سال به مصرف خورد و خوراك و پوشاك و اثاثيه و خريد منزل و عروسي اولاد و مانند اينها مي رساند خمس ندارد، ولي اگر بيش از مقداري باشد كه براي امثال او متعارف است، مقدار زيادي خمس دارد؛ البته لازم نيست به حدّأقل متعارف اكتفا شود، بكله تمام مقدارهاي گوناگون مخارج كه متعارف است خمس ندارد.

مظاهری: مسأله - مغازه و سرقفلى و وسايل كسب و سرمايه خمس دارد. اما لوازم زندگى نظير خانه و اثاثيه خانه و ماشين سوارى به اندازه متعارف خمس ندارد.[و]پولی را که انسان جهت خرید خانه یا تلفن یا ماشین ومانند اینها پرداخت می کند اگر از درآمد همان سال باشد وبه آن نیاز متعارف داشته باشد و سال خمسی هم داشته باشد ،خمس ندارد ولی اگر از درآمد همان سال نباشد یا سال خمسی نداشته باشد یا اگر سال خمسی دارد تا سر سال خمسی به او تحویل ندهد وسال بعد تحویل دهند باید خمس آن را بدهد مگر آن پول خمس نداشته باشد نظیر مهریه یا ارث ومانند اینها.

مكارم: مسأله- هزينه زندگي خمس ندارد، يعني آنچه را انسان از درآمدش در بين سال مصرف خوراك و پوشاك و مسكن و اثاثيه خانه و ازدواج و جهيزيه دختر و زيارت واجب يا مستحبّ و بذل و بخشش و ميهماني و مانند آن مي كند، چنانچه در آن زياده روي نكرده باشد خمس ندارد و تنها آنچه در آخر سال اضافه مي ماند خمس دارد. ولی هر گاه چیزی جزء موونه سال گردد مانند خانه و فرش و وسایل دیگر ، اگر بعدا آن را بفروشد به قیمت آن خمس تعلق نمی گیرد مخصوصا اگر بخواهند آن را تبدیل به مثل کنند.

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله 1391- چيزهايي كه در زندگي به آن احتياج دارد، مانند خانه، اثاثيه و جهيزيه دختر اگر نمي تواند يك دفعه آن را تهيّه نمايد ولي مي تواند تدريجاً در طول چند سال آنها را تهيّه نمايد خمس ندارد مثلاً اگر يك سال زمين را و در سال بعد قسمتي از وسايل ساختمان را بخرد كه در اين صورت اگر چه زمين يا آهن و آجر و یا ساير وسايل مدتي بدون استفاده مي ماند، خمس ندارد، حتي اگر پولي را براي تهيّه اينها پس انداز نمايد در صورتي كه با آن پول در يك مرتبه نمي شود تمام آن چيز را خريد و در مدّت كمي، مثلاً دو سال و سه سال مي تواند آن چيز را بخرد و عرفاً مي گويند محتاج آن چيز است و پس انداز كردن هم براي خريدن آن چيز باشد، باز هم خمس ندارد؛ ولي اگر بخواهد بعد از مدّت طولاني مثلاً بعد از بيست سال آن چيز را بخرد بطوري كه عرفاً نگويند به آن محتاج است، دراين صورت پولي كه پس انداز كرده، اگر از يك سال گذشت خمس دارد.

بهجت: مسأله 1392- اگر كسي در بعضي از موارد مخارج شك كند كه جزء مخارج سال هست كه مستثناي از خمس است يا نه، و تعيين آن به تحقيق و مانند آن ممكن نباشد، أظهر عدم تعلّق خمس در آن مورد است، ولي احتياط مستحبّ در اداي خمس مي باشد.

بهجت: مسأله 1393- اگر در سال سود عايدش گرديد و وقت پرداخت خمس هم قبل از ماههاي حجّ باشد، بايد خمس آن سود را بدهد، و اگر وقت پرداخت بعد از ماه حجّ باشد و در همان سال مستطيع شد، مي تواند اين سود را در مخارج حجّ مصرف كند، و امّا اگر سود مربوط به سالهاي قبل باشد، بايد خمس آن را بدهد جز آن مقدار از درآمد اين سال كه استطاعت او را تكميل كرده، كه از مؤونه حساب مي شود، و اگر از روي معصيت در سال استطاعت حجّ بجا نياورد، بنابر أظهر بايد خمس مالي را كه اختصاص به حجّ داده شده بپردازد، و اگرتخميس مال موجب بجا نياوردن حجّي شود كه بر او مستقرّ شده، بعيد نيست از مؤونه سالي حساب شود كه در آن مي تواند حجّ بجا آورد.

(مسأله 1776)مالي را كه انسان به مصرف نذر و كفّاره1مي رساند، جزء مخارج ساليانه است و نيز مالي را كه به كسي مي بخشد يا جايزه مي دهد2درصورتي كه از شأن او زياد نباشد، از مخارج ساليانه حساب مي شود.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- مكارم: و مانند آن...

2- زنجاني: به مقداري كه متعارف است از مخارج ساليانه حساب مي شود.

(مسأله 1777)اگر انسان نتواند يك جا جهيزيه دختر را تهيّه كند و مجبور باشد هر سال مقداري از آن را تهيّه نمايد يا در شهري باشد كه معمولاً هر سال مقداري از جهيزيه دختر را تهيّه مي كنند1، به طوري كه تهيّه نكردن آن عيب است چنانچه در بين سال از منافع آن سال جهيزيه بخرد، خمس ندارد.

1- فاضل: و تهيّه آن مورد حاجت باشد چنانچه در بين سال از منافع آن سال جهيزيه بخرد خمس آن را لازم نيست بدهد و همينطور اگر براي تهيّه جهيزيه مجبور باشد پول پس انداز كند.

مظاهری:گرچه تهيّه نكردن آن عيب نباشد چنانچه در بين سال از منافع آن سال جهيزيه بخرد خمس آن را لازم نيست بدهد.

سبحانی: چنانچه در بین سال از منافع آن سال جهیزیه بخرد آن مبلغ خمس ندارد.

بهجت: رجوع كنيد به مسأله اختصاصي 1391 بعد از مسأله 1775 متن اصلی.

*****

اراكي: مسأله- اگر انسان هر سال مقداري از جهيزيه دختر را تهيّه نمايد هر چند در شهري باشد كه معمولاً هر سال مقداري از جهيزيه دختر را تهيّه مي كنند چنانچه در بين سال از منافع آن سال جهيزيه بخرد، خمس دارد.

گلپايگاني، صافي: مسأله- اگر انسان در شهري باشد كه معمولاً هر سال مقداري از جهيزيه دختر را تهيّه مي كنند، و تهيّه آن مورد حاجت باشد چنانچه در بين سال از منافع آن سال جهيزيه بخرد، خمس آن را نبايد بدهد و اگر از منافع آن سال در سال بعد جهيزيه تهيّه نمايد بايد خمس آن را بدهد.

خوئي: مسأله- اگر انسان در شهري باشد كه معمولاً هر سال مقداري از جهيزيه دختر را تهيّه مي كنند، چنانچه در بين سال از منافع آن سال جهيزيه اي بخرد و از شأنش زياد نباشد.خمس آن را لازم نيست بدهد*و اگر از شأنش زياد باشد يا از منافع آن سال در سال بعد جهيزيه تهيّه نمايد، بايد خمس آن را بدهد..

. سيستاني: اگر متعارف چنين باشد كه انسان جهيزيه دخترش را در سالهاي متعدد، تدريجاً تهيّه كند و تهيّه نكردن جهيزيه، منافي شأن باشد، هر چند از جهت اينكه نتواند در وقتش تهيّه كند اگر در بين سال از منافع آن سال مقداري جهيزيه بخرد و از شأنش زياد نباشد و عرفاً تهيّه آن مقدار در یک سال، جزء مصرف ساليانه متعارف او شمرده شود...

.نوري: اگر انسان در منطقه اي باشد كه معمولاً جهيزيه دختر را به تدريج تهيّه مي كنند به اين معنا كه هر سال مقداري از آن را تهيّه مي كنند چنانچه در بين سال از منافع آن جهيزيه اي بخرد...

*تبريزي: بنابراحتياط لازم، خمس آن را بدهد.

.نوري: لازم است خمس آن را بدهد.

وحید: مسأله- اگر انسان در شهرى باشد كه معمولا هر سال مقدارى از جهیزیه دختر را تهیه مى كنند ، در صورتى كه آن شخص نتواند در غیر این صورت جهیزیه را تهیه كند و ندادن جهیزیه منافى شأن او باشد ، چنانچه در بین سال از منافع آن سال جهیزیه بخرد ، خمس ندارد ، و اگر از منافع آن سال در سال بعد جهیزیه تهیه نماید ، باید خمس آن را بدهد.

زنجاني: مسأله- كسي كه براي تأمين مخارج زندگي در سالهاي آينده همچون جهيزيه دختر يا خريد منزل لازم است پول يا جنسي را كنار بگذارد، و بدون اين كار نتواند در سالهاي آينده مخارج خود را تأمين كند، پول يا جنسي را كه كنار مي گذارد خمس ندارد.

مكارم: مسأله- در ميان بسياري از خانواده ها معمول است كه جهيزيه دختران را تدريجاً تهيّه مي كنند چنانچه سال بر آن جهيزيه بگذرد خمس آن واجب است، ولی در مناطقی که اگر جهیزیه را قبلا تهيّه نكنند عيب است و یا اینکه تهیه آن جز به صورت تدریجی مشکل است خمس ندارد.

مسائل اختصاصي

مكارم: مسأله 1499- كسي كه نياز به خانه ملكي دارد آنچه را صرف خريد خانه مي كند خمس ندارد، ولي اگر درآمد سالش براي خريد خانه كفايت نكند و مجبور باشد چند سال پس انداز كند تا قادر به تهيّه خانه شود پولهايي كه سال بر آنها گذشته خمس دارد، امّا اگر في المثل زمين خانه را در اثناء سال اوّل بخرد و مصالح ساختماني را در اثناء سال بعد و اجرت بنّا را در سال سوم بدهد هيچ كدام خمس ندارد.

مكارم: مسأله 1501- كساني كه قبر يا كفن از قبل براي خود تهيّه مي كنند چنانچه سال بر آن بگذرد خمس دارد.

مكارم: مسأله 1502- هر مالي را كه يك بار خمس آن را بدهند ديگر خمس به آن تعلق نمي گيرد، مگر اين كه نموّ كند ياقيمت آن اضافه شود.

(مسأله 1778) مالي را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاي ديگر مي كند اگر مانند مركب سواري باشد كه عين آن باقي است و از منفعت آن استفاده شده، از مخارج سالي حساب مي شود كه در آن سال شروع به مسافرت كرده، اگر چه سفر او تا مقداري از سال بعد طول بكشد. ولي اگر مثل خوراكيها از بين رفته باشد بايد خمس مقداري را كه در سال بعد واقع شده بدهد1.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و سبحانی نیست.

1- فاضل: اگر مثل خوراكيها از بين رفتني باشد بايد خمس مقداري را كه سر سال خمس باقي مانده بدهد.

مظاهری: رجوع کنید به مسأله اختصاصی 1368 بعد از مسأله 1794 متن اصلی.

*****

گلپايگاني، صافي، نوري: مسأله- مالي را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاي ديگر مي كند از مخارج سالي حساب مي شود كه در آن سال شروع به مسافرت كرده، اگر چه سفر او تا مقداري از سال بعد طول بكشد.

خوئي، تبريزي، سيستاني: مسأله- مالي را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاي ديگر مي كند، از مخارج سالي حساب مي شود كه در آن سال خرج كرده و اگر سفر او تا مقداري از سال بعد طول بكشد، آنچه در سال بعد خرج مي كند بايد خمس آن را بدهد.

وحید: مسأله- مالى را كه خرج سفر حجّ و زیارتهاى دیگر مى كند ، از مخارج سالى حساب مى شود كه در آن سال خرج كرده ، و اگر سفر او تا مقدارى از سال بعد طول بكشد ، آنچه در سال بعد از منافع سال قبل خرج مى كند باید خمس آن را بدهد.

زنجاني: مسأله- مالي را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاي ديگر بگونه اي كه متعارف است مي كند خمس ندارد. و مالی که برای هزینه سفر حج واجب کنار می گذارد یا سپرده گذاری می کند خمس ندارد ولی اگر برای حج مستحب باشد خمس دارد.

مكارم: مسأله- همانگونه كه اشاره شد هزينه سفر حجّ يا زيارتهاي مستحبّي اگر از درآمد همان سال باشد خمس ندارد و اگر ناچار باشد از چند سال قبل اسم نويسي كند و هزينه را بدهد جزء مخارج همان سالش محسوب مي شود و خمس ندارد، نه در آن سال و نه در سالهاي بعد.

(مسأله 1779)كسي كه از كسب و تجارت1فايده اي برده، اگر مال ديگري هم دارد كه خمس آن واجب نيست2، مي تواند مخارج سال خود را فقط از فايده كسب حساب كند3.

1- سيستاني: يا غير آنها...

2- نوري: مانند مالي كه به او هبه كرده اند يا آن را از راه ارث بردن بدست آورده است...

3- زنجاني: اگر چه از مال ديگر براي مخارج خود صرف كرده باشد.

بهجت: احتياط اين است كه مخارج سال خود را از آن مال بردارد ولي أظهر اين است كه مي تواند از درآمد سال هم حساب كند.

سبحانی:می تواند مخارج سال خود را فقط از فایده کسب بردارد و به مصرف برساند .

مظاهری: واگر از آن مالی که خمس ندارد برداشت باید خمس فایده کسب را بدهد.

*****

مكارم: مسأله- كسي كه درآمدي از كسب و كار بدست آورده اگر مال ديگري هم دارد كه خمس آن واجب نيست يا خمس آن را داده، لازم نیست آنها را از هم جدا كرد، بلکه می تواند از هر دو خرج کند و در پایان سال خمسی آنچه نسبت به سرمایه مخمس سال قبل اضافه دارد را تخمیس کند.

مساله اختصاصي

بهجت: مسأله 1396- اگر كسي پولي را به صاحب منزلي بدهد براي اين كه در منزل او سكونت كند، اگر بدون اين پول نياز مسكن او تأمين نمي شود اين پول جزء مؤونه سال او حساب مي شود.

(مسأله 1780)اگر از منفعت كسب، آذوقه اي1كه براي مصرف سالش خريده، در آخر سال زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد2. و چنانچه بخواهد قيمت آن را بدهد در صورتي كه قيمتش از وقتي كه خريده زياد شده باشد بايد قيمت آخر سال را حساب كند3.

1- گلپايگاني، صافي، زنجاني: اگر آذوقه اي...

سيستاني: اگر از منافعش آذوقه اي...

2- اراكي، بهجت،: [پایان مسأله]

3- زنجاني: چنانچه بخواهد قيمت آن را بدهد، هر وقت خمس را ادا مي كند قيمت آن زمان را بايد حساب كند. براي محاسبه خمس مي توان هر مال را جداگانه حساب كرد، بنابراين كسي كه براي خود سالي قرار داده است، اگر قبل از آن آذوقه تهيّه كرده باشد كه هنوز بر آن سال نگذشته، مي تواند خمس آن را ندهد.

*****

مكارم: مسأله- اگر از درآمد كسب و كار، آذوقه اي براي مصرف سالش خريده، چنانچه چيزي در آخر سال از آن زياد بماند بايد خمس آن را بدهد و احتياط اين است كه حتي اشياء كم اهميّت را مانند مختصر مواد غذايي اضافي و امثال آن را هر چه هست حساب كند و بايد توجّه داشت كه اگر مي خواهد قيمت آنها را بدهد بايد قيمت همان آخر سال را در نظر بگيرد خواه كمتر از خريد باشد يا بيشتر.

مظاهری: مسأله-اگر از منفعت كسب چيزى را كه براى مصرف سالش خريده نظير برنج و گندم و مانند اينها در آخر سال زياد بيايد، لازم نيست خمس آن را بدهد.

(مسأله 1781) اگر از منفعت كسب، پيش از دادن خمس، اثاثيه اي براي منزل بخرد1، چنانچه در بين سال احتياجش از آن برطرف شود، واجب است كه خمس آن را بدهد2، و همچنين است زيور آلات زنانه، اگر در بين سال وقت زينت كردن زنها به آنها بگذرد.

1- بهجت: كه خود آن اثاثيه باقي است و از آن استفاده مي نمايند، خمس آن واجب نيست.

زنجاني: و سپس احتياجش از آن برطرف شود، چنانچه احتمال دهد كه تا يك سال بعد از برطرف شدن احتياج وي، صرف مخارج زندگي مي كند مي تواند آن را تا يكسال نگهدارد و اگر چنين احتمالي نمي دهد بايد بلافاصله خمس آن را بدهد، به هر حال اگر بعد از گذشت سال در مخارج صرف نكند، بايد خمس آن را بدهد، و همچنين است زيور آلات زنانه كه وقت زينت كردن زن به آنها گذشته باشد.

2- اراكي: بنابراحتياط واجب بايد خمس آن را بدهد...

خوئي: هر وقت احتياجش از آن برطرف شد، احتياط مستحبّ آن است كه خمس آن را بدهد. و همچنين است زيور آلات زنانه، در صورتي كه وقت زينت كردن زن با آنها گذشته باشد.

تبريزي: هر وقت احتياجش از آن برطرف شد، لازم نيست كه خمس آن را بدهد و همچنين است زيور آلات زنانه، در صورتي كه وقت خريدن [و] زينت كردن زن با آنها نگذشته باشد.

*****

گلپايگاني: مسأله- اگر ازمنفعت كسب، پيش از دادن خمس، اثاثيه اي براي منزل بخرد، و در بين همان سال، احتياجش از آن برطرف شود اگر زايد بر مخارج سال باشد خمس آن را بايد .بدهد و همچنين است زيور آلات زنانه؛ ولي اگر در سالهاي بعد رفع احتياجش از آنها بشود خمس آن واجب نيست*.

. صافي: بنابراحتياط...

*صافي: اگر درسالهاي بعد رفع احتياجش از آنها بشود، رعايت اين احتياط لازم نيست.

فاضل: مسأله- اگر از درآمد سال و منفعت كسب (بدون پرداخت خمس) وسيله اي كه مورد نياز اوست بخرد و استفاده كند و در همان سال احتياجش برطرف شود و تا آخر سال خمس بماند واجب است خمس آن را بدهد و اگر احتياجش به اين وسيله در سالهاي بعد برطرف شود (يعني در طول سال خريد به آن احتياج داشته) لازم نيست خمس آن را بدهد. زيورآلات زنانه هم همين حكم را دارد يعني اگر سال پس از خريد ديگر به آن نياز نداشته باشد يا وقت زينت آنها گذشته باشد لازم نيست خمس آن را بدهد.

مکارم: مسأله- اگر در اثناء سال وسائل مورد نیاز خود رابخرد خمس ندارد و اگر بعدا از آن وسائل بی نیاز شود خمس دادن آن لازم نیست همچنین زیور آلات زنانه اگر بعد از گذشتن سن و سالی از زن مورد نیازش نباشد خمس به آن تعلق نمی گیرد ولی احتیاط مستحب آن است که خمس این وسائل یا زیور آلات را بدهد.

نوري: مسأله- اگر از منفعت كسب، پيش از دادن خمس، اثاثيه اي را كه مورد احتياجش مي باشد براي منزل بخرد، چنانچه در بين همان سال احتياجش از آن برطرف شود بطوري كه در آخر سال، زايد بر مخارج سال محسوب شود بايد خمس آن را بدهد و مثل آن است زيور آلات زنانه، ولي اگر بعد از انقضاي سال احتياجش از آن رفع شود خمس آن واجب نيست.

سيستاني: مسأله- اگر از منافع پيش از دادن خمس اثاثیه ای برای منزل بخرد اگر احتياجش پس از سال منفعت برطرف شد لازم نیست خمس آن را بدهد. و همچنین اگر در میان سال احتیاجش برطرف شد ولي آن چيز از چيزهايي باشد كه معمولاً براي سالهاي بعد گذاشته مي شود مانند لباسهاي زمستاني و تابستاني، خمس ندارد؛ و در غير اين گونه چيزها، اگر در بين سال احتياجش از آن برطرف شد، احتياط واجب آن است كه خمس آن را بدهد. و زيور آلات زنانه در صورتي كه وقت زينت كردن زن با آنها گذشته باشد نيز خمس ندارد.

وحید: مسأله- اگر از منفعت كسب پیش از دادن خمس اثاثیه اى براى منزل بخرد ، هر وقت احتیاجش از آن بر طرف شد ، خمس ندارد ، و همچنین است زیور آلات زنانه در صورتى كه وقت زینت كردن زن با آنها گذشته باشد.

سبحانی: مسأله- اگر در اثنا سال از منفعت کسب اثاثیه ای برای منزل بخرد چنانچه در بین سال یا سال های بعد احتیاجش از آن برطرف شود احتیاط مستحب آن است که خمس آن را بدهد و همچنین است زیور آلات زنانه اگر در بین سال وقت زینت کردن زن ها به انها بگذرد.

مظاهری: مسأله- اگر از منفعت كسب پيش از دادن خمس چيزى كه مورد احتياج اوست بخرد چنانچه احتياجش از آن برطرف شود و سال هم روى آن بگذرد بايد خمس آن را بدهد.

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله 1399- كفن و برد يماني و قبري كه از سود بين سال خريد مي كنند، وقتي سال بر آنها گذشت، بايد خمس آن را بدهند و اگر يك بار خمس آن را بدهند در سالهاي بعد خمس تعلق نمي گيرد.

بهجت: مسأله 1400- اگر شخصي نتواند خرج سال خود را تأمين كند و سر سال پول و يا چيزهايي از مؤونه در خانه زياد بيايد، مي تواند آنها را در مخارج مورد نياز صرف كند و خمس ندارد.

بهجت: مسأله 1401- سرمايه و آلاتي را كه در وقت كسب به آنها و يا تكميل آنها نياز دارد اگر از پولي تهيّه كند كه بايد خمس آن را بدهد، حكم همان پول را دارد، و اگر از پولي مثل ارث تهيّه شده باشد خمس ندارد، و اگر از دستمزد كاري كه كرده سرمايه يا آن وسايل را تهيّه كند، در صورتي كه در همان سالِ كسب با آن سرمايه و وسايل، مقصودي عقلائي و متناسب با شأن خود دارد، اصل سرمايه و وسايل خمس ندارد، ولي واجب است خمس سودي كه از آنها مي برد بدهد، و اين كه گفته شد سرمايه خمس ندارد منظور، آن مقدار از سرمايه است كه زندگي مطابق شأن او بدون آن تأمين نمي شود پس اگر سرمايه زيادتر از اين بود آن مقدار زيادتر خمس دارد.

بهجت: مسأله 1402- در مواردي كه براي كم كردن اجاره منزل، دادن قرض شرط مي شود، اگر بدون اين پول نياز مسكن او تأمين نمي شود، اين قرض خمس ندارد حتي اگر چند سال در دست صاحب منزل باقي بماند.

مكارم: مسأله 1507- كتابهايي را كه طلاب علوم ديني يا غير آنها از درآمد كسب و كار مي خرند چنانچه مورد نيازشان باشد خمس ندارد، ولي اگر فعلاً نيازي به آن ندارند و مقصودشان استفاده در آينده است خمس به آن تعلق مي گيرد (مقصود از نياز اين نيست كه همه روز يا همه ماه از آن استفاده كند بلكه اگر در تمام طول سال نيز از آن استفاده نكند، ولي وجود آن كتاب براي مواقع ضروري دركتابخانه لازم است، نياز محسوب مي شود) همچنين وسايلي مانند اسباب آتش نشاني در جاهايي كه بيم آتش سوزي است يا داروهاي ضروري و كمك هاي اوليه در خانه جزء هزينه هاي زندگي محسوب مي شود و خمس ندارد هر چند اتفاقاً در تمام سال از آنها استفاده نشود.

(مسأله 1782)اگر در يك سال منفعتي نبرد، نمي تواند1مخارج آن سال را از منفعتي كه در سال بعد مي برد كسر نمايد2.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و مظاهری نیست.

1- مکارم: بنابراحتیاط...

2- سبحانی: مگر اینکه برای معیشت آن سال قرض کرده باشد و تا آن زمان قادر به پرداخت ان نباشد.

(مسأله 1783)اگر در اوّل سال منفعتي نبرد و از سرمايه خرج كند و پيش از تمام شدن سال منفعتي به دستش آيد، مي تواند 1مقداري را كه از سرمايه برداشته، از منافع كسر كند2.

1- وحید: نمی تواند...

2- صافي: ولي احتياط مستحبّ اين است كه كسر ننمايد.

خوئي، زنجاني، تبریزی: نمي تواند مقداري را كه از سرمايه برداشته از منافع كسر كند و فقط مؤونه (مصارف) تجارت را مي تواند از او كسر كند.

مظاهری: و اگربعداز تمام شدن سال منفعتى به دستش آید نمی تواند مقداری را که سال قبل از سرمایه برداشته از منافع كسر كند.ولی اگر با سرمایه ای که برای او مانده نتواند کسبی کند که سزاوار او باشد یا منافعی که از آن پیدا می شود برای مخارج سال او کافی نباشد می تواند مقداری را که از سرمایه کم شده از منافع کسر نماید.

*****

فاضل: مسأله- اگر در اوّل سال خمسي منفعتي بدست نياورند و از سرمايه خود خرج كنند يا قرض كنند و خرج كنند و بعد درآمدي كسب كنند مي توانند مقداري را كه در اوّل سال صرف مؤونه آنها شده از آن كسر كنند.

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله 1404- اجناس مغازه اي كه به عنوان سرمايه حساب شده و خمس آن پرداخت گرديده، اگر در رأسِ سالِ خمسي آينده به سبب گران شدن اجناس، قيمت آن بالا رفته باشد، ملاك در حساب سرمايه، قيمت فعلي آن است در صورتي كه فروش آن جنس به نرخ روز سود آور باشد.

مكارم: مسأله 1510- سرمايه اي كه مورد نياز است و با كمتر از آن زندگي او در حدّ آبرو و شؤونش اداره نمي شود خمس ندارد، يعني مي تواند از آن درآمد همان سال و سالهاي بعد بردارد و جزء سرمايه كند، ولي اگر با پرداختن خمس آن، لطمه اي به كار او نمي خورد، بايد خمس آن را بدهد، خواه اين سرمايه سرمايه تجارت باشد يا زمين و آب و ملك براي زراعت، يا ابزار كار.

زنجاني: مسأله 1793- سرمايه اي كه مورد نياز انسان است و با كمتر از آن، زندگي او در حدّ آبرو و شؤونش اداره نمي شود خمس ندارد، يعني مي تواند از درآمد خود برداشته و جزء سرمايه كند، همچنین است اموالی که برای تأمین مخارج آتیه زندگی خود پس انداز می کند ولي اگر با پرداختن خمس این اموال مشكلي در اداره زندگي او پديد نمي آيد بايد خمس آن را بدهد.

(مسأله 1784) اگر مقداري از سرمايه1از بين برود و از باقي مانده آن منافعي ببرد كه از خرج سالش زياد بيايد، مي تواند مقداري را كه از سرمايه كم شده، بردارد2.

این مسأله در رساله آیات عظام: فاضل و بهجت نیست.

1- تبريزي: در تجارت و مانند آن...

2- تبريزي، نوری: از منافع كسر نمايد.

زنجاني: نمي تواند مقداري را كه از سرمايه كم شده از منافع بردارد ولي اگر با سرمايه اي كه براي او مانده، نتواند كسبي كند كه سزاوار شأن او باشد يا منافعي كه از آن پيدا مي شود، براي مخارج سال او كافي نباشد، مي تواند کسری سرمایه ای را که برای امرار معاش لازم است از منافع كسر نمايد.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1783.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله- اگر مقداري از سرمايه يك رشته كسب به [سبب] تلف يا ضرر در معامله بدون تقصير كم شود يا از بين برود و از باقي مانده آن رشته، منافعي ببرد كه از خرج سالش زياد بيايد مي تواند مقداري را كه از سرمايه كم شده، از منافع بردارد (صافي: ولي احتياط اين است كه از منافع بعد از كم شدن آن مقدار برندارد).

خوئي، وحید، سیستانی: مسأله- اگر مقداري از سرمايه در تجارت و مانند آن از بين برود مي تواند مقداري را كه از سرمايه كم شده از منافع قبل از تلف آن مقدار.كسر نمايد.

.سيستاني: از منافع همان سال...

مكارم: مسأله- اگر چيزي از سرمايه به خاطر كسب و كار از بين برود به طوري كه جزء ضرر معامله حساب شود، مي تواند مقدار آن را از منافع بردارد، ولي اگر بواسطه حوادث ديگري از بين برود (مانند سرقت و امثال آن) نمي تواند آن را از منافع كم كند، مگر اين كه با سرمايه باقيمانده نتواند كسبي كه سزاوار شأن اوست انجام دهد.

(مسأله 1785)اگر از غير سرمايه چيز ديگري از مالهاي او1از بين برود، (نمي تواند از منفعتي كه به دستش مي آيد آن چيز را تهيّه كند2 ولي3) اگر در همان سال به آن چيز احتياج داشته باشد، مي تواند در بين سال از منافع كسب4آن را تهيّه نمايد5.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- مكارم: به خاطر شكستن و سوختن و سرقت و غير آن از بين برود، اگر در همان سال به آن احتياج دارد مي تواند آن را از منافع همان سال تهيّه كند.

2-زنجانی: اگر غیر از سرمایه چیز دیگری از مال های او از بین برود تهیه آن از موونه سال محسوب نمی شود...

وحید: مگر این كه در همان سال به آن چیز احتیاج داشته باشد ، كه در این صورت مى تواند در بین سال از منافع كسب آن را تهیه نماید.

سبحانی: اگر در همان سال به آن چیز احتیاج داشته باشد می تواند در بین سال از منافع کسب آن را تهیه نماید.

3- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام سیستانی و سبحانی نیست].

4- سيستاني: از منافعش...

5- زنجاني: همچنين اگر در سالهاي بعد، به آن چيز احتياج داشته باشد ولي به گونه ای است که اگر اكنون آن را تهيّه نكند، نمي تواند در سالهاي آينده آن را تهيّه كند.

(مسأله 1786)اگر در اوّل سال براي مخارج خود قرض كند و پيش از تمام شدن سال منفعتي ببرد، مي تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت كسر نمايد1.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- وحید: نمی تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت کسر نماید مگر اینکه قرض بعد از وصو ل منفعت باشد ولی می تواند قرض خود را از منافع اثنای سال ادا نماید.

خوئي، زنجاني، تبريزي، سيستاني: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1787.

فاضل: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1783.

مسأله اختصاصي

فاضل: مسأله 1833- بطور كلّي قرض داشتن مانع تعلق خمس نمي شود؛

1- مثلاً كسي كه يك ميليون تومان قرض دارد اگر سر سال خمس يك ميليون تومان درآمد مازاد داشته باشد بايد خمس آن را بدهد و نمي تواند آن را بابت بدهي خود كسر كند.

2- اگر عين پولي كه قرض كرده موجود باشد يا آن را تبديل به چيز ديگري كرده باشد لازم نيست خمس آن را بدهد.

3- اگر عين پولي كه قرض كرده موجود باشد يا آن را تبديل به چيز ديگري كرده باشد كه مؤونه او نيست چنانچه مقداري از قرض خود يا تمام آن را از درآمد خود بازپرداخت كرده باشد بايد به ميزان بازپرداخت خمس آن را بپردازد.

4- اگر مبلغي را كه خرج كرده صرف مؤونه خود كرده باشد يا تلف شده باشد مي تواند از درآمد سال بدون پرداخت خمس قرض خود را ادا كند.

(مسأله 1787)اگر در تمام سال منفعتي نبرد و براي مخارج خود قرض كند مي تواند از منافع سالهاي بعد، قرض خود را ادا نمايد1.

1- تبريزي: و همچنين اگر در اوّل سال براي مخارج خود قرض كند و پيش از تمام شدن سال منفعتي ببرد مي تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت ادا نمايد، بلي اگر قرض را ادا ننمود تا آنكه سال بر منفعت گذشت بايد بدون كسر مقدار آن قرض خمس آن منفعت را بدهد مگر اينكه قرض بعد از منفعت كردن بوده و براي مؤونه سالش باشد كه در اين صورت كسر آن حتي بعد از گذشتن سال خالي از وجه نيست.

وحید: نمى تواند از منافع سالهاى بعد آن قرض را كسر نماید ، ولى مى تواند قرض خود را از آنها ادا كند.

*****

خوئي، زنجاني: مسأله- اگر در تمام سال منفعتي نبرد و براي مخارج خود قرض كند نمي تواند از منافع سالهاي بعد مقدار قرض خود را كسر نمايد.. بلكه اگر در سال اوّل براي مخارج خود قرض كند و پيش از تمام شدن سال منفعتي ببرد ظاهر اين است كه نمي تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت كسر نمايد مگر اينكه قرض بعد از منفعت كردن باشد* بلي در هر دو صورت مي تواند قرض خود را از ارباح اثناء سال ادا نمايد و به آن مقدار خمس تعلق نمي گيرد.

. فاضل: و در اين صورت مي تواند قرض خود را از ارباح اثناء سال ادا نمايد و به آن مقدار، خمس تعلق نمي گيرد.

. سيستاني: و خمس آن را ندهد؛ ولي اگر در اثناء سال براي مخارج خود قرض كند و پيش از تمام شدن سال منفعتي ببرد مي تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت كسر نمايد؛ و همچنين در صورت اوّل مي تواند قرض خود را از ارباح اثناء سال ادا نمايد و به آن مقدار خمس تعلق نمي گيرد.

*زنجانی: ولی در هر صورت می تواند قرض خودرا از منافع اثناء سال بپردازد و در صورت پرداخت به آن مقدار خمس تعلق نمی گیرد.

(مسأله 1788)اگر براي زياد كردن مال يا خريدن ملكي كه به آن احتياج ندارد قرض كند1نمي تواند از منافع كسب، آن قرض را بدهد2ولي اگر مالي را كه قرض كرده و چيزي را كه از قرض خريده از بين برود 3 (و ناچار شود كه قرض خود را بدهد4)، مي تواند از منافع كسب، قرض را ادا نمايد5.

این مسأله در رساله آیات عظام: اراکی و بهجت نیست.

1- سيستاني: اگر از منافع سالش بدون پرداخت خمس آن قرض را ادا نمايد بايد پس از رسيدن سال خمس آن عين را بپردازد مگر اينكه مالي كه قرض كرده و يا چيزي را كه با قرض خريده درعرض سال از بين برود.

فاضل: دادن آن قرض از مخارج زندگي كه خمس به آن تعلق نمي گيرد حساب نمي شود، ولي اگر مالي را كه قرض كرده و چيزي را كه از قرض خريده از بين برود اداي قرض جزو مخارج سال حساب مي شود و خمس ندارد.

2- خوئي: بلي، اگر مالي را كه قرض كرده و يا چيزي را كه از قرض خريده از بين برود در اين صورت مي تواند قرض خود را از منافع آن سال بدهد.

تبريزي: بلي، اگر مالي را كه قرض كرده و چيزي را كه از قرض خريده از بين برود و ناچار شود كه قرض خود را بدهد، اداء آن قرض از منافع سال بعد مانعي ندارد. و اگر خمس به واسطه تلف شدن مالي كه خمس آن را نداده بود يا بواسطه دست گردان با حاكم شرع يا وكيل او دين شود اداء آن از منافع سال بعدي از مؤونه حساب نمي شود و لازم است منفعتي كه با آن اداء قرض خمس مي كند، تخميس كند.

زنجاني: نمي تواند از منافع كسب، آن قرض را محاسبه كند، ولي مي تواند قرض خود را بپردازد كه در اين صورت اگر مالي را كه با قرض تهيّه كرده شرايط وجوب خمس را داشته باشد، بايد خمس آن را بدهد، واگر مالي را كه قرض كرده يا چيزي را كه با قرض تهيّه كرده، از بين برود مي تواند قرض خود را از منافع آن سال بپردازد.

3-وحید: می تواند قرض خودرا از منافع آن سال ادا نماید.

4- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: گلپايگاني و صافي نيست]

5- مكارم: مي تواند از منافع و درآمدهاي آن سال قرض خود را ادا كند.

سبحانی: در صورتی که مال دیگر نداشته باشد می تواند از منافع کسب قرض را ادا نماید.

(مسأله 1789)بنابراحتياط واجب بايد خمس مال حلال مخلوط به حرام را از عين همان مال بدهد. ولي خمس هاي ديگر را مي تواند از همان چيز بدهد يا به مقدار قيمت خمس كه بدهكار است پول بدهد.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت، مکارم و مظاهری نیست.

*****

اراكي: مسأله- خمس مال حلال مخلوط به حرام و همچنين خمس هاي ديگر را مي تواند از همان چيز بدهد يا به مقدار قيمت خمس كه بدهكار است پول بدهد.

خوئي، تبريزي: مسأله- انسان مي تواند خمس هر چيز را از همان چيز بدهد، يا به مقدار قيمت خمس كه بدهكار است، پول بدهد.و امّا اگر جنس ديگر بخواهد بدهد، محلّ اشكال است، مگر آن كه با اجازه حاكم شرع باشد.

. زنجاني: ولي نمي تواند به مقدار قيمت خمس، از جنس ديگري بدهد مگر حاكم شرع آن را اجازه دهد.

. وحید: و بنابراحتیاط واجب از چیز دیگر ندهد مگر با اذن حاکم شرع...

. صافي: هر چند كفايت دادن جنس نيز بعيد نيست.[پايان مسأله]

. گلپايگاني: پول يا جنس ديگر بدهد. [پايان مسأله]

فاضل: مسأله- انسان مي تواند خمس هر چيز را از همان چيز يا قيمت آن را بدهد و امّا اگر جنس ديگر بخواهد بدهد محلّ اشكال است مگر آنكه با اجازه مجتهد جامع الشرائط باشد.

سيستاني: مسأله- انسان مي تواند خمس چيزهايي كه خمس بر آنها واجب شده است از همان چيزها بدهد يا به مقدار قيمت خمسي كه واجب شده است، پول خمس داده شده را بدهد و امّا اگر جنس ديگري كه خمس در آن واجب نشده بخواهد بدهد، محلّ اشكال است، مگر آنكه با اجازه حاكم شرع باشد.

(مسأله 1790)تا خمس مال را ندهد1نمي تواند در آن مال تصرّف كند2اگر چه قصد دادن خمس را داشته باشد.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- بهجت: بعد از گذشت سال تا خمس مال خود را ندهد...

2- مكارم: و نيّت دادن خمس به تنهايي كافي نيست، همچنين نمي تواند خمس را به ذمّه بگيرد و در مال تصرّف كند و چنانچه تصرّف كند كار حرامي كرده و اگر آن مال تلف شود بايد خمس آن را بدهد.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله- بعد از تمام شدن سال و مستقر شدن خمس، تصرّف در مالي كه خمس آن واجب شده بدون اذن حاكم شرعي جايز نيست.

خوئي، تبريزي، سيستاني، وحید:مسأله- كسي كه خمس به مال او تعلق گرفت و سال بر او گذشت، تا خمس او را نداده است . و قصد دادن خمس را ندارد نمي تواند در آن مال تصرّف كند . بلكه بنابراحتياط واجب اگر قصد دادن خمس را هم داشته باشد نيز چنين است...

. وحید، سیستانی: نمی تواند در آن مال تصرف کند.(وحید: اگر چه قصد دادن خمس را داشته باشد ، مگر با اذن حاكم شرع ، و امّا تصرّفات اعتباریه در حصّه خود مانند فروختن و صلح كردن آن مانعى ندارد).

زنجاني: مسأله- تصرّف كردن در مالي كه خمس دارد تا يك پنجم آن باقي است، اشكال ندارد.

سبحانی: مسأله- اگر خمس مال را نداده در صورتی می تواند در آن مال تصرّف کند که موجب اتلاف حقوق صاحبان خمس نشود و در غیر این صورت تصرّف در آن حرام است و در هر حال باید خمس مال را بپردازد.

(مسأله 1791) كسي كه خمس بدهكار است1نمي تواند آن را به ذمه بگيرد يعني خود را بدهكار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرّف كند2و چنانچه تصرّف كند و آن مال تلف شود، بايد خمس آن را بدهد3.

1- فاضل: كسي كه خمس به مالش تعلق گرفته...

زنجاني: كسي كه در مال وي خمس مي باشد...

2- بهجت: مگر اينكه با حاكم شرع مصالحه كند يا از او اجازه بگيرد...

وحید: به گونه ای که در مسأله قبل گذشت در مال تصرّف کند...

3- تبريزي: بلي، اگر به مجتهد عادل كه از او تقليد مي كند يا به وكيل او رجوع كند، ممكن است در بعضي از موارد به آن شخص دستگردان كند تا خمس به ذمّه منتقل شود.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1790.

*****

سبحانی: مسأله- بهتر است کسی که خمس بدهکار است با حاکم شرع مصالحه کند سپس در تمام مال تصرّف نماید.

مظاهری: مسأله- كسى كه خمس بدهكار است نمى‏تواند آن را به ذمّه بگيرد و در تمام مال تصرّف كند.

(مسأله 1792)كسي كه خمس بدهكار است1، اگر با حاكم شرع مصالحه كند2، مي تواند در تمام مال تصرّف نمايد3و بعد از مصالحه4منافعي كه از آن به دست مي آيد مال خود اوست5.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- زنجاني: كسي كه در مال وي خمس مي باشد...

2- خوئي، وحید: و خمس را به ذمّه بگيرد...

فاضل: كسي كه خمس به مالش تعلق گرفته اگر با مجتهد جامع الشرائط دستگردان كند...

سيستاني: اگر با حاكم شرع دستگردان کند و خمس را به ذمه بگیرد...

مکارم: اگر با حاکم شرع (با در نظر گرفتن مصلحت مستحقین ) مصالحه و دستگردان کند ...

3- اراكي: [پایان مسأله]

4- فاضل، سيستاني: بعد از دستگردان...

5- سيستاني: و بايد به تدريج ، بدهي خود را بپردازد، بنحوي كه مسامحه نباشد.

زنجاني: البتّه حاكم شرع نمي تواند خمس را به گونه اي كه مطابق مصلحت مستحقّين نيست محاسبه يا مصالحه كند يا آن را ببخشد.

سبحانی: رجوع کنید به ذیل مسأله 1791.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله- كسي كه خمس بدهكار است، اگر با اذن حاكم شرع خمس را به ذمّه بگيرد كه بعد ادا نمايد مي تواند در تمام مال تصرّف نمايد و منافعي كه از آن بدست مي آيد مال خود اوست.

مساله اختصاصي

بهجت: مسأله 1413- اگر از مالي كه خمس آن واجب شده ولي خمس آن را نپرداخته و به ذمّه هم نگرفته، سودي ببرد، مقداري از سود كه در مقابل خمس آن مال است مال شخص نخواهد بود، و بايد خمس اصل مال و تمام سودي كه در مقابل خمس بدست آورده و خمس بقيّه سود را بدهد، مثلاً صد تومان مال خمس نداده داشته و از آن پنجاه تومان سود برده، بيست تومان بابت خمس اصل مال و ده تومان بابت سود اين بيست تومان و هشت تومان بابت خمس چهل تومان باقيمانده، بايد خمس بدهد.

(مسأله 1793)كسي كه با ديگري شريك است1، اگر خمس منافع خود را بدهد و شريك او ندهد2و درسال بعد، از مالي كه خمسش را نداده براي سرمايه شركت بگذارد هيچ كدام نمي توانند در آن تصرّف كنند3.

1- مكارم: و مي داند شريكش خمس درآمد خود را نمي دهد ادامه شركت براي او جايز نيست و تصرّف در مال شركت بعد از تعلق خمس براي هر دو حرام است.

2- بهجت: براي تصرّف در آن مال بايد از حاكم شرع اجازه بگيرد.

3- خوئي، تبريزي: آن كس [كه خمس داده] مي تواند در آن مال تصرّف كند.

سيستاني: تصرّف شخص اوّل –بافرض اينكه شيعه اثنا عشري است- در مال مشترك اشكالي ندارد.

وحید: مگر در صورتى كه شریكى كه خمس نداده معتقد به خمس نباشد كه در این صورت شریك دیگر مى تواند تصرّف كند.

سبحانی: کسی که خمس سهم خود را داده است می تواند تصرّف کند.

مظاهری:امّا اگر خمس منفعت سال را از سرمايه بيرون آورند در صورتى كه شك دارد كه شريكش خمس را داده يا نه، مى‏تواند در آن سرمايه تصرّف كند.

(مسأله 1794):اگر بچه صغير سرمايه اي داشته باشد و از آن منافعي به دست آيد بنابراحتياط واجب بعد از آن كه بالغ شد، بايد خمس آن را بدهد1.

1- گلپايگاني، صافي، نوري: وليّ او مي تواند پيش از بلوغ او خمس او را بدهد و اگر بعد از تمام شدن سال خمس را ندهد نمي تواند در آن مال تصرّف نمايد و در اين صورت بر خود صغير واجب است بعد از آن كه بالغ شد، خمس آن را بدهد.

خوئي، تبريزي: واجب نيست بعد از آن كه بالغ شد، خمس آن را بدهد.

وحید: خمس به آنها تعلّق مى گیرد ، و بر ولىّ است كه خمس آن را بدهد ، و اگر نداد آن صغیر بعد از بلوغ باید بپردازد.

مظاهری: بهتر است بعد از آنکه بالغ شد خمس آن را بدهد.

*****

بهجت: مسأله- در تعلّق خمس به سودي كه به مال طفل تعلّق مي گيرد اشكال است و ظاهر عدم تعلّق خمس است به مال طفل، ولي احوط اداي خمس بعد از بلوغ است و وقت تعلّق آن گذشتن سال بر اوّلين سودي است كه علم به وقت آن دارد.

فاضل: مسأله- اگر بچه صغير مالي داشته باشد كه متعلّق خمس شده مثلاً در آمدي كسب كرده كه زائد بر مؤونه سال او بوده يا معدن استخراج كرده، پرداخت خمس آن واجب است و بنابراحتياط واجب وليّ او بايد خمس آن را بدهد و الا خود او بعد از بلوغ بايد بلافاصله خمس آن را بدهد.

مكارم: مسأله- هر گاه بچه صغیر درآمدی داشته باشد و از هزينه سال او اضافه بماند بنابراحتياط واجب بايد بعد از آنكه بالغ شد، خمس آن را بدهد.

سيستاني: مسأله- اگر براي بچه صغير منافعي بدست آيد، هر چند از هدايا باشد، اگر در اثناء سال در مؤونه او مصرف نشود، خمس به آن تعلّق مي گيرد و بر وليّ صغير واجب است كه خمس آن را بدهد و چنانچه نداده، بر صغير پس از بلوغ واجب است كه خود، خمس آن را بدهد.

زنجاني: مسأله- اگر براي بچه صغير يا ديوانه منافعي بدست آيد، همچون ديگر افراد متعلّق خمس مي باشد و بايد وليّ آنها خمس آن را بپردازد و اگر ندهد، بعد از آن كه بچه بالغ شد يا ديوانه عاقل گرديد بايد خمس آن را بدهد.

مسائل اختصاصی

مظاهری: مسأله 1359- همانگونه كه خمس بر اشخاص واجب مى‏شود، بر شركتها و مؤسّسه‏ها و بانكها و مانند اينها )شخصيتهاى حقوقى( نيز واجب مى‏شود، بنابراين اگر مؤسّسه‏اى منفعتى بُرد بعد از كسرى مخارج ساليانه بايد خمس منافع را بدهد.

مظاهری: مسأله 1360- اگر كسى خانه يا ديگر لوازم زندگى ندارد و ناچار است از درآمد چند سال جمع كند تا خانه بخرد، خمس آنچه را كه از سالهاى قبل از خريد خانه پس انداز كرده لازم است بدهد و همچنين است اگر آن را به نسيه بخرد و هر سال قسمتى از پول آن را بدهد.

مظاهری مسأله 1361- هرگاه از در آمد سال چيزى را مانند خانه يا اتومبيل يا ساير وسايل زندگى بخرد و در سالهاى بعد آن را بفروشد و تا سال تمام نشده است خانه ديگر يا وسايل ديگر تهيّه كند لازم نيست خمس آن را بدهد.

مظاهری: مسأله1363- پولى را كه صرف خريدن وسايل حرام نظير خريدن آلات لهو و لعب مى‏كند بايد خمس آن را بدهد، همچنين اگر بيشتر از شأنش لوازم زندگى تهيّه كند نظير ماشين گران قيمت براى افراد معمولى و يا در مخارج افراط كند نظير جهيزيه‏هاى تشريفاتى يا خرجهاى تشريفاتى در سوگواريها و مهمانيها و عروسيها و عزاها، خمس مقدار زيادى را بايد بدهد.

مظاهری: مسأله 1364- كسى كه از درآمد سال خود به مردم قرض داده و در آخر سال از آنان طلبكار است اگر طلب او با مطالبه وصول مى‏شود و مثل نقد محسوب است بايد آخر سال خمس آن را بدهد ولى اگر فعلاً وقت مطالبه آن نيست يا وصول نمى‏شود و احتمال سوختن هم دارد، بايد وقت وصول فوراً خمس آن را بدهد.

مظاهری: مسأله 1365- افرادى كه در ادارات دولتى يا مؤسسات كار مى‏كنند و معمول است كه مقدارى از حقوق آنان را پس‏انداز مى‏كنند كه هنگام بازنشستگى بتدريج به آنان بدهند پس از بازنشستگى هر مقدار را كه در هر سال به آنان بدهند جزو درآمد آن سال محسوب است و لازم نيست خمس آن را فوراً بدهند.

مظاهری: مسأله 1366- اجناسى را كه دولت به كارمندان خود يا غير كارمندان به قيمت ارزان مى‏دهد در وقت دادن خمس همان قيمت‏دولتى را حساب‏كنند كفايت مى‏كند.

مظاهری: مسأله 1367- چيزهايى كه مورد نياز است نظير فرش در مهمانخانه، رختخواب براى مهمان، كتاب براى محصّل، و مانند اينها خمس ندارد گرچه در تمام سال اتفاقاً از آنها استفاده نشود، و همين مقدار كه در معرض استفاده باشد مورد نياز محسوب مى‏شود.

مظاهری: مسأله 1368- پولى را كه انسان جهت ثبت نام حجّ يا عمره و مانند اينها مى‏پردازد، اگر در همان سال برود و سال خمسى هم داشته باشد، خمس ندارد. ولى اگر در همان سال نرود و يا سال خمسى نداشته باشد بايد خمس آن را بدهد مگر آن پول خمس نداشته باشد نظير مهريه يا ارث و مانند اينها.

مظاهری: مسأله 1369- مسافرتهاى تجمّلى كه مصداق اسراف و تبذير باشد و همچنين سوغاتهاى تجمّلى كه مصداق اسراف و تبذير باشد، خمس دارد. نظير ريخت و پاشها و اسرافها و تبذيرها و ميهمانى‏هاى آنچنانى كه در شأن او نيست و اگر هم در شأن او باشد، مصداق اسراف و تبذير است و علاوه بر اينكه حرام است، خمس دارد.

مظاهری: مسأله 1371-اگر كسى براى فرار از خمس منفعت سال خود را ببخشد فايده ندارد و بايد خمس آن را بدهد.

مظاهری: مسأله 1372- اگر كسى بخواهد سال خمس خود را تغيير دهد مانعى ندارد به شرط اينكه خمس موجودى را فعلاً بدهد.

(مسأله 1795)انسان نمي تواند در مالي كه يقين دارد خمسش را نداده اند تصرّف كند، ولي در مالي كه شك دارد1 خمس آن را داده اند يا نه، مي تواند تصرّف نمايد2.

این مسأله در رساله آیت الله فاضل نیست.

1- زنجانی: در مال دیگری که شک دارد...

2- مكارم: تصرّف جايز است و قبول بخشش و معامله يا شركت در ميهماني چنين كسي اشكال ندارد و تفحّص و جستجو لازم نيست.

*****

خوئي، تبريزي، سيستاني: مسأله- كسي كه مالي از ديگري به دست آورد و شك نمايد خمس آن را داده اند يا نه، مي تواند در آن مال تصرّف نمايد، بلكه اگر يقين هم داشته باشد كه خمس آن را نداده (سيستاني: اگر او خمس بده نباشد و گيرنده مسلمان اثنا عشري باشد) مي تواند در آن تصرّف نمايد.

بهجت: مسأله- در معاشرت و استفاده از اموال كساني كه انسان مي داند خمس مال خود را نمي دهند، تا علم به بودنِ خمس درمالِ موردِ ابتلا ندارد، تصرّف در آنها مانعي ندارد.

وحید: مسأله- كسى كه مالى از دیگرى به دست آورد و یقین دارد كه خمسش را نداده ، نمى تواند در آن مال تصرّف كند مگر این كه آن دیگرى معتقد به خمس نباشد ، و همچنین است بنابر احتیاط واجب اگر شكّ داشته باشد كه خمس آن را داده یا نه.

سبحانی: مسأله- انسان در مالی که یقین دارد خمسش را نداده اند می تواند تصرّف کند مشروط به اینکه موجب اتلاف حقوق صاحبان خمس نشود.

مظاهری: مسأله - كسانى را كه نمى‏دانيم خمس مى‏دهند يا نه، معامله با آنها يا رفتن به مهمانى آنها و گرفتن هديه از آنها جايز است و تفحص و جستجو لازم نيست و همچنين است افرادى كه مى‏دانيم خمس نمى‏دهند يا معامله حرام مى‏كنند در صورتى كه يقين به حرمت عين مورد تصرّف نداشته باشيم.

مسائل اختصاصي

خوئي، تبريزي: مسأله 1804- سيستاني: مسأله 1764- وحید: مسأله 1813- اگر كسي كه از منافع كسب خود در اثناء سال ملكي بخرد (سيستاني: چيزي بخرد) كه از لوازم و مخارج ساليانه اش حساب نشود، واجب است بعد از تمامي سال، خمس آن را بدهد، و چنانچه خمس آن را نداده و قيمت آن ملك (سيستاني: قيمت آن چيز) بالا رفت، لازم است (وحید: باید ) خمس مقداري را كه آن ملك (سيستاني: آن چيز) فعلاً ارزش دارد بدهد (خوئي، تبريزي، وحید: و همچنين است غير ملك از فرش و مانند آن).

بهجت: مسأله 1415- كسي كه خمس مال خود را نداده و فقير شده، و يا اگر الآن بدهد فقير مي شود، همانطور كه ساير بدهي ها ساقط نمي شود، خمس مال او نيز ساقط نمي شود و بايد به حاكم شرع مراجعه كند.

(مسأله 1796) كسي كه از اوّل تكليف خمس نداده، اگر1ملكي بخرد و قيمت آن بالا رود2(چنانچه آن ملك را براي آن نخريده كه قيمتش بالا رود و بفروشد مثلاً زميني را براي زراعت خريده است3) اگر پول خمس نداده را به فروشنده داده و به او گفته اين ملك را به اين پول مي خرم4، در صورتي كه حاكم شرع معامله پنج يك آن را اجازه بدهد، خريدار بايد خمس مقداري كه آن ملك ارزش دارد بدهد5، و همچنين است بنابراحتياط واجب اگر چيزي را كه خريده از اوّل قصد داشته كه پول خمس نداده را عوض آن بدهد.

این مسأله در رساله آیات عظام مکارم و مظاهری نیست.

1- خوئي، تبريزي: اگر مثلا...

2- بهجت: چنانچه آن ملك را براي ترقي قيمت نخريده باشد، مثلاً زميني را براي زراعت خريده است، اگر پول آن را بعد از تعلق خمس به فروشنده داده، خمس همان پول را فعلاً بايد بدهد و تفاوت ارزش پول را با حاكم شرع مصالحه نمايد و با پرداخت خمس تصرّفات قبلي بدون اشكال مي شود، و اگر آن پول مشكوك در تعلق خمس بوده، احتياطاً با حاكم شرع مصالحه نمايد.

3- گلپايگاني، صافي،زنجانی: در صورتي كه آن را به ذمّه خريده و از پول خمس نداده قيمت آن را داده، بايد خمس قيمتي را كه خريده بدهد. ولي اگر(گلپایگانی،صافی: به عين خريده )،مثلاً پول خمس نداده را به فروشنده داده، و به او گفته اين ملك را به اين پول مي خرم، در صورتي كه حاكم شرع(زنجانی:مصلحت بداند و) معامله پنج يك آن را اجازه بدهد، خريدار بايد خمس مقداري را كه آن ملك ارزش دارد بدهد.

خوئي، تبريزي: و از پول خمس نداده قيمت آن را داده، بايد خمس قيمتي را كه خريده بدهد؛ و اگر مثلاً پول خمس نداده را به فروشنده داده و به او گفته اين ملك را با اين پول مي خرم، بايد خمس مقداري را كه آن ملك فعلاً ارزش دارد بدهد.

[قسمت داخل پرانتز در رساله آيت الله فاضل نيست]

4- اراكي: و يا چيزي را كه خريده از اوّل قصد داشته كه پول خمس نداده را عوض آن بدهد، معامله صحيح است، ولي خمس قيمت خريد را بايد بدهد.

5- فاضل: در صورتي كه مجتهد جامع الشرائط معامله پنج يك آن را اجازه بدهد، خريدار بايد خمس مقداري كه آن ملك فعلاً ارزش دارد بدهد. [پايان مسأله]

*****

نوري: مسأله- كسي كه از اوّل زمان بلوغش خمس نداده اگر ملكي را بخرد و قيمت آن را بالا برود اگر آن ملك را به اين قصد نخريده كه قيمتش بالا برود و بفروشد مثلاً زميني را براي زراعت خريده است چنانچه آن را به ذمّه خريده ولي از پول خمس نداده قيمت آن را به فروشنده پرداخته بايد خمس قیمتي را كه خريده بدهد و چنانچه آن را به عين خريده مثلاً پول خمس نداده را به فروشنده داده و گفته است كه اين ملك را به اين پول عيناً مي خرم در صورتي كه حاكم شرع معامله پنج يك آن را اجازه بدهد، خريدار بايد خمس مقداري را كه آن ملك فعلاً ارزش دارد بدهد.

سيستاني: مسأله- اگر كسي چيزي را بخرد و از پول خمس نداده كه سال بر آن گذشته قيمت آن را بپردازد و قيمت آن بالا رود، چنانچه آن را براي آن نخريده كه قيمتش بالا رود و بفروشد؛ مثلاً زميني را براي زراعت خريده است، بايد خمس قميتي را كه پرداخته است بدهد؛ و اگر پول خمس نداده را به فروشنده داده و به او گفته اين ملك را با اين پول مي خرم، بايد خمس مقداري را كه آن ملك فعلاً ارزش دارد بدهد.

وحید: مسأله- اگر با پول خمس نداده مثلا ملكى بخرد و قیمت آن بالا رود ، چنانچه آن ملك را براى آن نخریده كه قیمتش بالا رود و بفروشد ، مثل این كه زمینى را براى زراعت خریده است ، در صورتى كه آن ملك را به ذمّه خریده و از پول خمس نداده قیمت آن را داده ، باید خمس قیمتى را كه خریده است بدهد ، و اگر پول خمس نداده را به فروشنده داده و به او گفته كه این ملك را با این پول مى خرم ، در صورتى كه حاكم شرع معامله پنج یك آن را اجازه كند ، خریدار باید خمس مقدارى را كه آن ملك فعلا ارزش دارد بدهد.

سبحانی: مسأله- کسی که از اول تکلیف خمس نداده سه حالت دارد:

ا- از منافع کسب چیزی که به آن احتیاج ندارد خریده و یک سال از خرید آن گذشته باید خمس آن را بدهد.

2- اثاث خانه و چیزهای دیگری که به آن ها احتیاج دارد مطابق شأن خود از درآمد همان سال خریده خمس به آن تعلق نمی گیرد.

3- اگر نداند که در بین سال خرید یا بعد از تمام شدن سال باید تمام اموال مشکوک خود را حساب کرده و حاکم شرع و یا نماینده او بدهی او را از جهت خمس تخمین بزند و مصالحه نماید. و با پرداخت آن ذمه اوبرى مى شود.

(مسأله 1797) كسي كه از اوّل تكليف خمس نداده اگر از منافع كسب، چيزي كه به آن احتياج ندارد خريده و يك سال از خريد آن گذشته1بايد خمس آن را بدهد2و اگر اثاث خانه و چيزهاي ديگري كه به آنها احتياج دارد مطابق شأن خود خريده، پس اگر بداند در بين سالي كه در آن سال فايده برده آنها را خريده لازم نيست خمس آنها را بدهد، و اگر نداند كه در بين سال خريده يا بعد از تمام شدن سال، بنابر احتياط واجب3بايد با حاكم شرع مصالحه كند.

1- گلپايگاني، صافي: يك سال از منافع به دست آمده گذشته...

خوئي، تبريزي،وحید: يك سال از وقت منفعت بردن گذشته...

2- بهجت: ولي اثاث خانه و چيزهاي ديگري كه نياز داشته و مطابق شأن خود خريده، اگر بداند كه از فايده در بين سال خود آنها خريده، خمس واجب نيست؛ و اگر نداند كه از منافع در بين سال خريده يا بعد از گذشت سال، احتياطاً با حاكم شرع مصالحه نمايد.

3-گلپايگاني، صافي، نوري: بنابراحتياط مستحبّ...

سبحانی:رجوع کنید به ذیل مساله 1796.

*****

سيستاني: مسأله- كسي كه از اوّل تكليف، يا براي مدّني، مثلاً چند سال خمس ندانده، اگر از منافع كسب در بين سال چيزي كه به آن احتياج ندارد خريده و يك سال از اوّل كاسبي او و اگر كاسب نباشد يك سال از وقت منفعت بردن گذشته بايد خمس آن را بدهد و اگر اثاث خانه و چيزهاي ديگري كه به آنها احتياج دارد مطابق شأن خود خريده، پس اگر بداند در بين سالي كه در آن سال فايده برده با فايده همان سال آنها را خريده و در همان سال از آن استفاده كرده است لازم نيست خمس آنها را بدهد، و اگر نداند بنابراحتياط واجب بايد با حاكم شرع به نسبت احتمال مصالحه كند، يعني اگر مثلاً 50% احتمال بدهد كه خمس در آن واجب باشد 50% آن را خمس بدهد.

فاضل: مسأله- كسي كه حساب سال نداشته و تا به حال خمس نداده است اگر فردي حقوق بگير، كارمند يا كارگر است و با دستمزد خود اشيائي فراهم كرده كه مطابق شأن و مورد نياز است خمس ندارد و اگر چيزي تهيّه كرده كه زائد بر شأن او است يا جزء مؤونه او محسوب نمي شود بايد خمس آن را بدهد و همچنين اگر چيزي تهيّه كرده كه مي داند پول آن را قبل از خريد يك سال داشته بايد خمس آن را بدهد و اگر درآمد او از سرمايه اي تهيّه مي شده كه به آن خمس تعلّق گرفته و پرداخت نشده مثلاً كارخانه اي داشته و خمس آن را نداده است بايد خمس تمام اموال خود را بدهد.

زنجاني: مسأله- كسي كه از اوّل تكليف خمس نداده، اگر از منافع كسب، چيزي كه به آن احتياج ندارد خريده و يك سال از بدست آوردن منفعت گذشته، بايدخمس آن چیز را بدهد و اگر اثاث خانه و چيزهاي ديگري كه به طور متعارف به آنها احتياج دارد تهيّه كرده، پس اگر بداند در بين سالي كه در آن سال فايده برده آنها را خريده لازم نيست خمس آنها را بدهد. همچنين است اگر بعد از آن سال خريده ولي براي تهيّه آن لازم بوده فايده اي را كه برده كنار بگذارد؛ و اگر وضعيت مال وي مشخص نباشد بنابراحتياط واجب بايد با حاكم شرع مصالحه كند.

مكارم: مسأله- كسي كه از اوّل تكليف خمس نداده و در آمدهايي پيدا كرده و وسايلي براي زندگي خود خريده است و الآن متوجه وظيفه خمس شده و مي خواهد تكليف خود را درباره آن ادا كند و زندگي خود را پاك نمايد اگر از منافع كسب، چيزي را كه به آن احتياج ندارد خريده و يك سال از خريد آن گذشته بايد خمس آن را بدهد و اگر اثاث خانه و چيزهاي ديگري كه به آن ها نياز دارد مطابق شأن خود خريده، پس اگر بداند در بين سالي كه درآن سال فايده برده آنها را خريده است لازم نيست خمس آن را بدهد و اگر نداند كه در بين سال يا بعد از تمام شدن سال بوده بنابر احتياط واجب بايد با حاكم شرع يا نماينده او مصالحه كند، يعني تمام اموال مشكوك خود را حساب كرده و حاكم شرع بدهي او را از جهت خمس به مقداري تخمين مي زند و با او مصالحه مي كند و با پرداخت آن تمام اموالش پاك مي شود.

مظاهری: مسأله - كسى كه خمس نداده و الآن مى‏خواهد خمس بدهد اگر اثاث خانه و چيزهاى ديگرى را كه به آنها احتياج دارد مطابق شأن خود خريده، اگر بداند در بين سالى كه در آن سال فايده برده آنها را خريده، لازم نيست خمس آنها را بدهد و اگر نداند كه در بين سال خريده يا بعد از تمام شدن سال بهتر است كه با حاكم شرع مصالحه كند.

مسائل اختصاصي

مكارم: مسأله 1514- قرضهايي كه بر ذمه انسان آمده خواه براي هزينه زندگي باشد يا خسارت و غرامت و يا غير اينها، مي تواند از درآمد سال آنها را ادا كند، ولي قرضهايي را كه به اقساط مي پردازد فقط قسطهايي را كه در آن سال بايد بپردازد جزء مخارج آن سال محسوب مي شود.

مكارم: مسأله 1522- سبحانی:مساله 1492- لباسهاي متعدد و همچنين انگشتر و زيور آلات و وسايل مختلف زندگي، اگر همه آنها مورد نياز و درحد شأن او باشد و از درآمد همان سال تهيّه شده باشد خمس ندارد، ولي اگر زايد بر نياز و شأن باشد مقدار زيادي خمس دارد.

مكارم: مسأله 1523-سبحانی:مساله 1493- پولي را كه خرج خريدن وسايل حرام مي كند (مانند انگشتر طلا براي مرد و وسايل لهو و لعب) خمس دارد.

مكارم: مسأله 1524-سبحانی:مساله 1494- حقوق بازنشتگي و يا مبلغي كه به عنوان بازخريد كار داده مي شود جزء درآمد همان سال محسوب مي گردد و اگر چيزي تا آخر سال از آن باقي نماند خمس ندارد، اما اگر اضافه بماند خمس دارد.

مكارم: مسأله 1525- سبحانی:مساله 1495- جوايزي كه به پس اندازها تعلق مي گيرد اگر قراردادي ميان پس انداز كننده و بانک یا صندوق نباشد حلال است و(مکارم: بنابراحتياط واجب ) با گذشتن سال خمس آن واجب مي شود، اين در صورتي است كه پس انداز كننده خود را طلبكار جايزه نداند، بلكه پس انداز گيرنده شخصاً براي تشويق پس انداز كنندگان جوايزي مي دهد
[1] زنجانی: منفعت کسب و فایده های دیگر

[2] مسأله ای است رایج پیش اهل سنت که در باب ارث بیان شده نزد شیعه صحیح نیست.