اصل «لزوم قراردادها» در همۀ نظامهای حقوقی پذیرفته شده است. این اصل از آثار اصل «حاکمیت اراده» است که براساس آن هیچ یک از طرفین نمی توانند از اجرای تعهدات قراردادی که برعهده گرفته اند خودداری نماید. همچنین هیچ یک از آنها نمی توانند بدون رضایت و موافقت دیگری، مفاد قرارداد را تغییر دهد. حتی قانونگذار یا دادرس نیز حق تعدیل قرارداد و تغییر مفاد آن را ندارند.
به گزارش «تابناک» مفاهیم هاردشیپ و فورس ماژور استثنایی بر اصل «لزوم وفای به عهد» می باشند. این شروط در موقعیت هایی اعمال می شوند که در آن شرایط موجود در زمان اجرای قرارداد، تغییر زیادی کرده است. به نحوی که در زمان انعقاد قرارداد بین طرفین شرایط این گونه نبوده و یا از آنچه که طرفین انتظار داشتند بسیار متفاوت بوده است. این موضوع در قراردادهای بین المللی بیشتر مشاهده می شود.
با وجود وجوه تشابه میان فورس ماژور و هاردشیپ، تفاوت های قابل ملاحضه ای نیز میان آنها وجود دارد. در بعضی مواقع حوادث غیرمنتظره و پیش بینی نشده باعث بر هم خوردن تعادل و توازن اقتصادی قرارداد می شود. به گونه ای که اجرای کامل مفاد قرارداد باعث سود بادآورده برای یک طرف و ورشکستگی طرف دیگر می شود. به عبارت دیگر اجرای تعهد با دشواری روبه رو می شود. به همین علت طرفین در چنین قراردادهایی ترجیح می دهند قبلاَ تکلیف این وضعیت را مشخص سازند. شرط هاردشیپ یا مذاکره مجدد از جمله اینگونه پیش بینی هاست. اما گاهی در نتيجـه بـروز حادثه هاي ناگهاني و غیر قابل کنترل كه قابل انتساب به متعهد نباشد، اجراي تعهد كاملاً غيرممكن می گردد. برای چنین اتفاقاتی شرط فورس ماژور پیش بینی می شود.
مفهوم هاردشیب یا مذاکره مجدد
هاردشیپ در اصطلاح حقوقی «شرطی است که براساس آن، در صورتی که شرایط اولیه قرارداد که مبنای توافق طرفین بوده است، دگرگون شود، به گونه ای که تعادل قراردادی دچار اختلال گردد، طرفین می توانند جهت تحمل پذیر شدن فشار نامتعارف ایجاد شده برای یکی از آنان، درخواست بازبینی در عقد را نمایند.»
اصولاً هر شخصی سعی می کند که تمامی شرایط قرارداد و همچنین نفع و زیان احتمالی آن را در نظر بگیرد و سپس مبادرت به انعقاد قرارداد نماید. علیرغم تمامی پیش بینی ها، باز ممکن است در طول مدت اجرای قرارداد، اوضاع و احوال تغییر زیادی کند، به نحوی که اگر یکی از طرفین قرارداد از این وضعیت اطلاع می داشت از انعقاد قرارداد خودداری می کرد. بنابراین زیان دیده می تواند در صورت وقوع حوادث غیر قابل پیش بینی، طرف مقابل را به مذاکره مجدد دعوت کند. در غیر این صورت حق مراجعه به دادگاه را دارد.
معتقدان به هاردشیپ و سایر نظریات مشابه مدعی هستند که در صورت بوجود آمدن چنین وضعیتی می بایست شرایط قرارداد متعادل گردد یا اینکه زیان دیده بتواند قرارداد را فسخ کند. با این حال این شرط باید به گونه ای در قرارداد تنظیم شود که منجر به سؤاستفاده طرفین نشود.
شرایط تحقق هاردشیپ شامل موارد زیر است:
دگرگونی اساسی در اوضاع و احوال و تعهدات طرفین: از مهمترین شرایط لازم جهت بازبینی قرارداد، دگرگونی اساسی در اوضاع و احوال و وضعیت تعهدات طرفین قرارداد می باشد. اوضاع و احوال پس از وقوع حادثه باید به گونه ای باشد که تعادل اقتصادی قرارداد به شدت بر هم خورده باشد و اجرای عقد برای یکی از طرفین، با هزینه زیاد و غیرقابل تصور همراه باشد.
غیرقابل پیش بینی بودن وقوع حادثه: حادثه به وجود آمده باید درزمان انعقاد قرارداد غیرقابل پیش بینی باشد، درغیر این صورت «هاردشیپ» محقق نمی گردد.
غیرقابل کنترل بودن وقوع حادثه: حادثه بوجود آمده باید خارج از کنترل طرف زیان دیده باشد. در صورتی که طرف زیان دیده میتوانسته حادثه را کنترل کند، نمیتواند به هاردشیپ استناد کند.
عدم مسئولیت زیان دیده: براساس این شرط طرف زیان دیده نباید مسئولیت خطر ناشی از حادثه بوجود آمده را برعهده گرفته باشد، در غیر این صورت نمی تواند به هاردشیپ استناد کند.
مفهوم فورس ماژور
قوه قاهره یا فورس ماژور عبارت است از واقعه غیرقابل پیش بینی که طرفین مداخله ای در بروز آن ندارند. مثل نیروهای طبیعی از قبیل سیل، زلزله، آتش سوزی، جنگ که موجب تعطیلی بانکها یا بازارها میشود. بنابراین برای تحقق فورس ماژور وجود عناصري ضروري اسـت. اولا حادثه اي رخ دهد كه دارای سه شرط خارجي بودن، غير قابل پيش بيني بودن، غير قابل اجتناب بودن باشد. دوما اين حادثه مانعي در اجراي تعهد براي متعهد ايجاد كند و اجرای آن را غیر ممکن کند.
مهم ترین اثري كه براي فورس ماژور پذيرفته شده است، خاتمه يافتن قـرارداد و انحلال آن است. اما با این حال در رويه بین المللي در صورت وقوع فورس ماژور، قرارداد در طـول دوران فورس ماژور يا مدت زمان ويژه اي معلق مي ماند. ولی در صورتي كه فورس ماژور دائمي باشد و يا پس ازمدت زمان تعيين شده ادامه پیدا کند، طرفین حق خاتمه قرارداد را خواهند داشت. اما در صورتي كه قبل از اتمام زمان تعيين شـده فـورس ماژور متوقـف شـود، قرارداد احيا مي گردد.
مهم ترین و بارزترین تفاوت های میان این دو شرط عبارتند از:
هاردشيپ ناظر بر دشوار شدن اجراي تعهد و فورس ماژور ناظر بر غيرممكن شـدن اجراي تعهد است. به عبارت دیگر تغيير اوضاع و احوال در قرارداد دو اثر دارد. یا اجراي قرارداد را غيرممكن می سازد. یا ايـن که آن را دشوار و پرهزينه می کند. در حالت اول با فورس ماژور مواجه هستيم و در حالت دوم بـا وضعيت هاردشـيپ.
هدف از شرط هاردشيپ، تغيير تعهدات قراردادي است. درحالي كه هدف پیش بینی شرط فورس ماژور معافيت از اجراي تعهد قراردادي است. به عبارت ديگر طرفین می خواهند با پیش بینی هاردشيپ تعهدات قراردادی خود را با توجه به شرايط جديد تغییر یا تعدیل دهند. اما در وضعیت فورس ماژور به این علت كه امكان اجراي قرارداد وجود ندارد، طرفين قصد معافيت از اجراي قرارداد را دارند.
تفاوت مهم ديگر، تفاوت در اثر اين دو شرط است. اثر پیش بینی شرط هاردشـيپ، مذاكره مجدد طرفین و تعديل شرایط و در نهایت استمرار رابطه قراردادي است. اما اثر فورس ماژور انحلال قرارداد و در مواردي معافیت از اجرای تعهد است. در واقع در وضعيت هاردشيپ به دلیل این که اجراي قرارداد غيرممكن نگرديده و صرفاً اجراي تعهد قراردادي دشوار و پرهزينه شده است، بهترين اثر پذيرش تعديل قرارداد است. این اثر با هدف هاردشیپ که عبارت است از منطبق كردن قرارداد با خواست جديد طرفين و سازگاري آن بـا واقعيات تجاري انطباق بيشتری دارد. تنها در مواردي كه امكان تعديل قرارداد وجود ندارد يا تعديل قرارداد نيز منجر به جبران ضرر وارد شده نمی شود، قرارداد بايد فسخ شود. اما در وضعیت فورس ماژور به دلیل غيرممكن شدن اجراي قرارداد، تنها انحلال قرارداد و در مواردي تعليق آن موجه به نظر مي رسد. در واقع در مواردي كه به علت فورس ماژور اجـراي قـرارداد به طور دائم غیر ممکن می شود، موجب انحلال قرارداد خواهد شد و هرگاه بروز حادثه كه موجب عدم امكان اجراي تعهد شده، مـوقتي باشـد، فورس ماژور موجب تعليق قرارداد است و تعديل قرارداد از آثار اين وضعيت به شمار نمي رود.
بالاخره یک مقاله مفید خوندیم.... مرسی تابی