فتاوای آیت الله العظمی نوری همدانی (مدظله)
احکام ارث
هزار و یک مسأله فقهی جلد 1:
سؤال780: شخصى فوت نموده و براى زوجه اش در حال حيات خود لباس و اشياء ديگرى خريده، اگر انسان نداند كه ميت تمليك به زوجه كرده يا نه، آيا آن لباس ها و اشياء قيمتى را بايد به زن داد يا اينكه جزء اصل مال است؟ و همچنين لباس هاى نو كه تا به حال نپوشيده و اشيائى كه استاده نكرده چه حكمى دارد؟
جواب: آن چه را معلوم است كه به زن خود بخشيده مال زن است و آن چه را كه معلوم نباشد به زن بخشيده جزء تركه ميت است و كما فرض الله تقسيم مى شود و فرقى بين استفاده شده و غيره نيست.
سؤال781: اگر مردى همسر و فرزند دارد و مجدداً با خانمى ازدواج كند و نمى خواهد به غير از خانم كسى بداند، بنابراين در مورد ارث مى توانند با يكديگر قرار بگذارند كه از همديگر ارث ببرند يا نه؟ و اگر نتوانند آيا بايد وصيت كنند كه فلان آقا يا فلان خانم اين مبلغ را از من طلب دارد كه بجاى ارث او باشد؟
جواب: كلمه «طلب دارد» بيم مورد است، ولى مى تواند وصيت كند از اموالش به او بدهند يا به كسى بدهد كه به او برساند البته وصيت تا ثلث مال صحيح است.
سؤال782: ارث پدر و مادر پس از فوت بين دختر و پسر چگونه تقسيم مى شود؟
جواب: در ارث فرزندان از پدر يا مادر، پسر دو برابر دختر ارث مى برد.
سؤال783: پدرى سى سال قبل فوت نموده چهار پسر و يك دختر بعنوان وارث دارد، بعد از فوت، ملك موروثى را به ده هزار تومان مى فروشند و به خواهر اطلاع مى دهند، سهم خودت را بردار، خواهر مى گويد فلعلاً نمى خواهم، حالا خواهر ارث و سهم خودش را مى خواهد، آيا سهم وارث خواهر در موقع فروش كه ده هزار تومان بوده، بايد داد و يا قيمت امروز كه ارزش بيشترى دارد؟
جواب: اينكه مرقوم داشته ايد كه خواهر گفته است: «فعلاً نمى خواهم»، يعنى فروختن ملك موروثى به آن قيمت را قبول كرده است، اگر قبول كرده باشد همان ده هزار تومان را بايد داد.
سؤال784: بعد از فوت شخصى، يكى از فرزندان او در خانه مسكونى او ساكن شده است. آيا ساير ورثه از اين خانه ارث مى برند؟ و آيا مى توانند اجاره چند ماه سكونت او را از وى بگيرند؟
جواب: از آن ارث مى برند و اگر بدون اذن ورثه سكونت كرده، حق مطالبه مال الاجاره را نسبت به سهم خود دارند.
سؤال785: شخصى همراه زن و فرزندانش در يك سانحه تصادف رانندگى فوت مى كنند، هم خود مرد و هم همسر او، پدر و مادرى دارند و فرزند ديگرى هم ندارند، حكم تقسيم ارث را بين والدين زوج و زوجه ايشان بيان فرماييد:
جواب: در مسأله فوق نخست زن از مال شوهر خود و شوهر از مال همسر خود ارث مى برد، و پس از اخراج اين دوتا، مال هر يك از زن و شوهر به پدر و مادر خود منتقل مى شود و از آن مال، يك سوم به مادر و بقيه به پدر داده مى شود.
سؤال786: حبوه كه در ميراث، براى پسر بزرگ است، آيا توسعه دارد كه امروز ماشين سوارى را نيز شامل گردد يا خير؟
جواب: ماشين جزء حبوه نيست و توضيح حبوه در رساله ذكر شده است.
سؤال787: اين جانب اهل كنگاور ولى ساكن قم هستم آيا مادر و يا خواهران و برادرانم سهم الارث كه از فوت پدرم به من مى رسد را به علت ينكه در شهر مذهبى قم سكونت دارم محروم و يا به تصرف خود و يا به هر نحو از انحأ با وجود حيات خود و فرزندانم به ديگران واگذار نموده و مسترد ندارند؟
جواب: هيچيك از وراث حق محروم كردن وارث ديگر از سهم الارث را ندارد.
سؤال788: شوهر و دو فرزند اينجانب در سانحه اتومبيل فوت نموده اند چون لحظه دقيق فوت مشخص نيست و تقدم و تأخر وت مرحومين معلوم نمى باشد. با توجه به ماده 873 قانون مدنى در باب امور جسمى كه تصريح مى دارد «اگر تاريخ فوت اشخاصى كه از يكديگر ارث مى برند مجهول و تقدم و تأخر هيچيك معلوم نباشد اشخاص مزبور از يكديگر ارث نمى برند مگر آنكه فوت به سبب غرق يا هدم واقع شود.»سؤال اين است آيا كلمه هدم شامل سانحه اتومبيل نيز مى باشد يا خير؟ و در صورتى كه سانحه اتومبيل هدم تلقى مى گردد از يكديگر ارث مى برند يا خير؟
جواب: كلمه هدم شامل سانحه اتومبيل نمى شود ولى در كليه جريانهائى كه اين قبيل مرگ و مير پيش مى آيد و تقدم و تأخر معلوم نباشد و احتمال تقارن در بين باشد از يكديگر ارث مى برند.
سؤال789: آيا وارثى كه در منزل زندگى مى كند تا قبل از تعيين تكليف سهم شريك ديگر حق تصرف در خانه موروثى را دارد يا خير؟
جواب: در فرض مسأله تصرف در آن خانه بهيچ وجه و بهر نحو بدون رضايت شريك صحيح نيست.
سؤال790: فردى از دنيا مى رود بعد از مدتى پدر او نيز از دنيا مى رود آن شخص اولى داراى پسرى است، آيا آن پسر از پدر بزرگش با توجه به اينكه آن شخص داراى خواهرانى نيز هست ارث مى برد يا خير؟
جواب: در فرض مذكور چون خواهران آن فرد اولاد بدون واسطه پدر هستند پسرش از پدر آن فرد (از جد خود) ارث نمى برد.
سؤال791: آيا فرزندى كه در طول مدت طولانى از املاك پدر نگهدارى كرده و كتك خورده و مانع تلف شدن و تصرف ديگران شده حق يا طلب حق اضافه اى نسبت به ساير فرزندان در سهم الارث ندارد؟
جواب: اگر نگهدارى از اموال مذكور با اجازه صاحبان آن بوده و در مدت نگهدارى قصد تبرع و مجانى بودن نداشته و به قصد اجرت حفاظت كرده است مى تواند اجرت مثل مطالبه كند وگرنه حقى نخواهد داشت.
سؤال792: اولاً خواهشمندم از نظر شرعى معلوم بفرماييد كه در زمينى اوقافى كه عرصه اوقافى و اعيانى نسد مالكيت دارد آيا در هنگام ارزش گذارى فقط متراژ اعيانى در سند بايد قيمت گذارى شود يا حق اعيانى در عرصه هم قابل ارزش گذارى مى باشد؟ ثانياً: اساساً تصور حق اعيان در عرصه هاى اوقافى اعتبار شرعى دارد يا خير؟
جواب: در صورتى كه صاحب اعيانى كه مى فرماييد سند مالكيت دارد در اصل قبل از وقف زمين حق تأسيس اعيانى و ابقاى آن در آن زمين را داشته و بعد از آن صاحب زمين، زمين خود را وقف كرده است، اكنون در هنگام ارزش گزارى حق ابقاى اعيانى در عرصه بايد مورد نظر باشد. اما اگر چنين حقى نداشته است اساساً تأسيس اعيانى در آنجا مشروع نيست و بايد زمين را تخليه كند و او فقط مالك مصالح ساختمانى است. و از اين جواب، جواب سؤال دوم روشن گرديد.
سؤال793: شخصى ملك مسكونى خود را به شرط عمرى به يكى از سازمانهاى عام المنفعه دوتى به صورت رايگان «مصالحه» مى نمايد تا پس از فوت در جهت ارائه خدمات عمومى سازمان مذكور مورد استفاده قرار گيرد در ثبت و انتقال سند قصد و شرط «مصالح» قيد نگرديده ولى در وصيت نامه عادى شرط و قصد«مصالح» به وصى خود بيان گرديده است.
1 - آيا «متصالح» برابر مفاد سند رسمى در«مورد مصالحه» اختيار كامل داشته و بر حسب نظر خود به هر نحو مقتضى عمل خواهد نمود يا اختيار و عمل «متصالح» مقيد به شرط و قصد «مصالح» مذكور در وصيّت نامه عادى مى باشد؟
2 - آيا وصيت نامه عادى به عنوان «وصى» جهت اجراى قصد «موصى» مشروط به تنفيذ توسط مراجع قضايى مى باشد يا متن وصيّت نامه عادى كفايت مى كند؟
3 - با فرض اينكه «متصالح» بعد از فوت«مصالح» برابر سند رسمى داراى اختيار بوده و بر حسب نظر خود در «مورد مصالحه» تصرف نمايد، آيا تكليف شرعى از «وصى» ساقط مى گردد؟
جواب: 1 - عمرى يكنوع وقف است كه محدود به مادام العمر واقف و يا موقوف عليه است و تعيين هر يك احتياج به قيد از طرف واقف و قبول از طرف ديگر دارد و پس از انقضاى مدت به واقف يا ورثه او برمى گردد.
جواب: 2 - قيد و شرط هر عقدى در صورتى اعتبار دارد كه در ضمن عقد ذكر شود و چون در فرض سؤال در ضمن عقد صلح قيدى ذكر شده است صلح بدون قيد و شرط نافذ است و شرطى كه در وصيّت نامه ذكر شده است صلح را مقيد نمى كند
جواب: 3 - وصيّت اگر با مدرك معتبر ثابت شود عادى هم باشد كاى است و احتياج به تنفيذ ندارد.
جواب: 4 - در فرض مسأله تكليف شرعى از وصى ساقط است.
جواب: 5 - در عقد مصالحه در فوق اگر قصد مصالح براى متصالح روشن بوده است بطورى كه عقد صلح بر اساس آن واقع شده باشد كه هر دو طرف آن شرط را در نظر داشته اند در اين صورت عقد صلح مشروط مى شود.
سؤال794: اگر يك اثر علمى و هنرى در مسابقات علمى و ادبى مشمول دريافت جايزه گردد و مولف آن فوت نمايد يا دسترسى به آن ممكن نباشد اولاً جايزه متعلق به چه كسى است؟ و ثانياً آيا ناشرى كه امتياز نشر كتاب به او داده شده است در اين جايزه سهيم است؟
جواب: در صورتى كه دسترسى به ورثه آن شخص نيز ممكن نيست حكم مجهول المالك بر آن مترتب مى شود حق داشتن ناشر تابع قرارداد با مؤلف است.
سؤال795: مردى عيالش را در حال مرض طلاق داده و آن مرد بعد از چند ماه مى ميرد؟ اگر آن مرد در مرضى كه در همان مرض عيالش را طلاق داده بميرد، از او ارث مى برد يا خير؟
جواب: بلى در اين صورت آن زن از مرد ارث مى برد ولى اگر شوهر از آن مرض خوب شود و به جهت ديگرى از دنيا برود، زن از او ارث نمى برد. و بايد زن در اين مدت شوهر ديگر نكرده باشد و به واسطه بى ميلى به شوهر هم به طلاق راضى نباشد حال چه به شوهر مالى داده باشد تا او را طلاق دهد يا خير.
سؤال796: شخصى به نام محمد فاقد اولاد مى باشد و فوت كرده اموال او به همسر تعلق گرفته پس از آن همسر او نيز فوت كرده است كه يك خواهر كه از پدر و مادر يكى هستند دارد و خواهر و برادرانى كه از پدر يكى و از مادر جدا هستند دارد، نحوه تعلق ارث به ايشان چگونه است؟
جواب: با بودن برادر و خواهر پدرى و مادرى به برادر و خواهر پدرى قط، ارث نمى رسد
هزار و یک مسأله فقهی جلد 2:
سؤال 777 -مردى كه با زنى ازدواج نموده همسر ديگرى دارد كه داراى چندين فرزند دختر و پسر مى باشد آيا اولاد از همسر دوم از اموال ايشان نيز سهم دارند (البته همسر دوم زندگى و اموالش جداگانه است) اين مرد مى گويد اينها (همسر دوّمِ مرد همراهِ دو دخترش) از اموالم كه قبل از ازدواج با همسر دوّم داشتم حقّى ندارند، شرعاً حكم چيست؟
جواب: تمام اموال اين شخص بعد از حياتش به تمام فرزندانش به عنوان ارث منتقل مى شود و فرقى بين اولاد همسر قبل و بعد نمى باشد.
سؤال 778 -اگر كسى بدون وصيّت بميرد اموال و دارايى او چگونه تقسيم مى شود؟
جواب: بعد از پرداخت بدهيها و حقوق واجب مالى، بر اساس قانون ارث بين ورثه تقسيم مى شود.
سؤال 779 -شخصى با دخترى ازدواج مى كند با پنج ميليون تومان پول، اكنون آن شخص مرده و كلّ دارائى او همان پنج ميليون تومان است و ورّاث ميّت پدر و مادر و دو فرزند و همسر او مى باشند؛ تقسيم مال چگونه است؟
جواب: در فرض سؤال اگر پنج ميليون تومان، مهريه زوجه بوده تمام ماترك به زوجه داده مى شود.
سؤال 780 -شخصى نسبتاً ثروتمند و داراى اراضى كشاورزى بسيار و با داشتن همسران و تعداد زيادى فرزند، تمام اراضى كشاورزى و اشجار و باغات خود را كلاًّ به يكى از پسرانش واگذار كرده (بدون دليل بلكه نشئت گرفته از عناد) و بقيه فرزندان و همسران را از ارث محروم مى نمايد و مسئله را به صورت خريد و فروش (در واقع كلاه شرعى) در يكى از دفاتر ثبت، بصورت ثبتى به نام همان يك فرزند نموده است، مرقوم فرماييد از نظر شرعى تكليف چيست؟ و آيا ساير ورثه در اين اموال حقّى دارند يا خير؟
جواب: سزاوار است كه انسان ساير فرزندان خود را از اموال خويش محروم ننمايد ولى اختيار اموال خود را دارد و مى تواند تمام اموال يا بخشى از آن را به يكى از فرزندان يا فرد ديگرى ببخشد يا بفروشد.
سؤال 781 -شخصى از دنيا رفته و بجز يك خواهر مادرى و چند خواهر زاده پدر و مادرى وارثى ندارد. البتّه متذكّر مى شود كه اين مرحوم ارث پدرى را تنها تصاحب نموده و در قيد حيات، ارث خواهر خود را نداده است و همين خواهر چند سال قبل فوت نموده است، آيا فرزندان خواهر فوت شده مى توانند از تركّه متوفّى ، حقِّ مادرشان را مطالبه نمايند و در صورت داشتن حق، سهم آنان چقدر مى باشد؟
جواب: مسأله مورد سؤال در حقيقت دو مسأله است:
1 -اموال پدر ميان يك پسر و دو دختر به اين ترتيب تقسيم مى شود كه نصف آن مالِ پسر و براى هر يك از دخترانش ربع مال مى رسد.
2 -اين شخص (يعنى پسر آن متوفّى ) هنگامى كه از دنيا رفته چون يك خواهر بيشتر ندارد تمام اموال خودش مال خواهر مى باشد و خواهرزاده ها از او ارث نمى برند.ولى در مسأله اوّل اگر آن مرد متوفى حقِّ خواهر خود را نداده باشد فرزندان او حق دارند سهم الأرث آن خواهر را از برادرش به اندازه يك ربع از مال پدر از تركه او بردارند.
سؤال 782 -پدرى داراى چهار فرزند - دو پسر و دو دختر- و يك همسر مى باشد. پدر كه فوت نمود ارث تقسيم نشده بود كه دو فرزندِ پسر نيز فوت نمودند و ارث به دو دختر و همسر رسيد، آيا سهم دو پسر كه فوت نموده اند به مادر مى رسد يا اصلاً سهمى ندارند؟
جواب: در ابتدا بايد «تَرَكه» ميّت ميان ورثه(همسر دو پسر و دو دختر) تقسيم شود و يك هشتم آن را با شرائطش كه در رساله ذكر شده به همسر بدهند و باقى مانده به هر پسر دو برابر دختر داده شود، ولى چون دو پسر وارث ديگرى غير از مادر ندارند سهم آن دو به مادر مى رسد.
سؤال 783 -همين زن ازدواج نمود و از شوهر دوّم نيز دو دختر و دو پسر دارد، آيا اولاد از همسر دوم از اموال شوهر قبلى (ما ترك) ارث مى برند يا خير؟
جواب: اولاد همسر دوم از اموالى كه از شوهر اول به مادرشان رسيده، نيز ارث مى برند
