فتاوای آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله)
مساجد
احکام مسجد
سؤال 389: با توجه به اين که مستحب است انسان نماز را در مسجد محله خود بخواند، آيا خالى کردن مسجد محل و رفتن به مسجد جامع شهر براى خواندن نماز جماعت، اشکال دارد يا خير؟
جواب: اگر ترک مسجد محله براى خواندن نماز جماعت در مسجد ديگر به‌خصوص مسجد جامع شهر باشد، اشکال ندارد.
سؤال 390: نماز خواندن در مسجدى که سازندگان آن ادعا مىکنند که آن را براى خود و قبيله خود ساختهاند، چه حکمى دارد؟
جواب: مسجد پس از آنکه به عنوان مسجد ساخته شد، اختصاص به قوم و گروه و قبيله و اشخاص خاصى ندارد و همه مسلمانان مى توانند از آن استفاده نمايند.
سؤال 391: آيا زنها بهتر است نماز را در مسجد بخوانند يا در خانه؟
جواب: فضيلت خواندن نماز در مسجد مختص مردان نيست.
سؤال 392: در حال حاضر بين مسجدالحرام و محل سعى بين صفا و مروه ديوار کوتاهى وجود دارد که ارتفاع آن نيم متر و عرض آن يک متر است. اين ديوار بين مسجد و مسعى مشترک است. آيا زنها در ايام عادت که حق داخل شدن به مسجد الحرام را ندارند، مى توانند روى اين ديوار بنشينند؟
جواب: اشکال ندارد، مگر اين که يقين حاصل شود که آن ديوار جزء مسجد است.
سؤال 393: آيا انجام تمرينهاى ورزشى در مسجد محل يا خوابيدن در آن جايز است؟ اين کارها در مسجدهاى ديگر چه حکمى دارد؟
جواب: مسجد جاى ورزش و تمرين ورزشى نيست و از کارهايى که با شأن و منزلت مسجد منافات دارد، بايد پرهيز شود، و خوابيدن در مسجد هم مکروه است.
سؤال 394: آيا استفاده از شبستان مسجد براى رشد فکرى، فرهنگى و نظامى (با آموزشهاى نظامى) جوانان جايز است؟ آيا با توجه به کمبود مکانهاى اختصاصى مىتوان اين کارها را در ايوان مسجد انجام داد؟
جواب: اين امور تابع کيفيت وقف صحن مسجد و ايوان آن است، و بايد از امام جماعت و هيأت امناى مسجد در اين‌باره نظر خواهى شود. البته حضور جوانان در مساجد و برپايى درسهاى دينى زير نظر امام جماعت و هيأت امناى آن کار خوب و مطلوبى است.
سؤال 395: در بعضى از مناطق به‌خصوص روستاها مجلس عروسى را در مساجد برگزار مى کنند؛ به اين صورت که مجلس رقص و آواز در خانه بر پا مى شود، ولى ناهار يا شام را در مسجد تناول مى کنند. آيا اين کار شرعاً جايز است يا خير؟
جواب: غذا دادن به دعوت شدگان در مسجد فى‌نفسه اشکال ندارد.
سؤال 396: شرکتهاى تعاونى مردمى اقدام به ساختن مناطق مسکونى مىکنند، ابتدا توافق مىنمايند که براى آن محله ها مکانهاى عمومى مانند مسجد ساخته شود، اکنون که آن واحدها به سهامداران شرکت تعاونى تحويل داده شده است، آيا بعضى از آنان مى توانند هنگام تحويل گرفتن واحد مسکونى از توافق خود عدول کرده و بگويند ما راضى به ساختن مسجد نيستيم؟
جواب: اگر شرکت با توافق همه اعضاء اقدام به ساخت مسجد نموده و مسجد هم ساخته شده و وقف گرديده است، عدول بعضى از اعضاء از موافقت اوليه خود اثرى ندارد. ولى اگر بعضى از آنان قبل از تحقق وقف شرعى مسجد از موافقت خود عدول کنند، ساخت مسجد با اموال آنان در زمين متعلّق به همه اعضاء بدون رضايت آنان جايز نيست، مگر اين که در ضمن عقد لازم بر همه آنها شرط شده باشد که بخشى از زمين شرکت براى ساخت مسجد تخصيص يابد و اعضاء اين شرط را پذيرفته باشند، در اين صورت حق عدول ندارند و عدول آنها هم تاثيرى ندارد.
سؤال 397: براى مقابله با تهاجم فرهنگ غير اسلامى، حدود سى دانش آموز را از گروه ابتدايى و متوسطه به شکل گروه سرود در مسجد جمع کردهايم که اين افراد درس‌هايى از قرآن کريم، احکام و اخلاق اسلامى را به مقتضاى سن و سطح فکرى شان فرا مى گيرند. اقدام به اين کار چه حکمى دارد؟ استفاده از آلت موسيقى اُرگ توسط گروه چه حکمى دارد؟ انجام تمرين به وسيله آن در مسجد با رعايت موازين شرعى و مقررات مربوطه و متعارف راديو و تلويزيون و وزارت ارشاد جمهورى اسلامى ايران داراى چه حکمى است؟
جواب: تعليم قرآن و احکام و آموزش اخلاق اسلامى و تمرين سرودهاى مذهبى و انقلابى در مسجد اشکال ندارد، ولى در هر حال مراعات شأن، قداست و جايگاه مسجد واجب است و مزاحمت نماز گزاران جايز نيست.
سؤال 398: آيا نمايش فيلمهاى سينمايى که توسط وزارت ارشاد اسلامى ايران توزيع مىشود، در مسجد براى شرکت کنندگان در جلسات قرآنى، اشکال شرعى دارد يا خير؟
جواب: تبديل مسجد به مکانى براى نمايش فيلمهاى سينمايى جايز نيست، ولى نمايش فيلمهاى مذهبى و انقلابى داراى محتواى مفيد و آموزنده به مناسبت خاصى و بر حسب نياز و تحت نظارت امام جماعت مسجد اشکال ندارد.
سؤال 399: آيا پخش موسيقى شاد از مسجد به مناسبت جشن ميلاد ائمه معصومين(عليهمالسلام) شرعاً اشکال دارد؟
جواب: واضح است که مسجد جايگاه شرعى خاصى دارد، لذا اگر پخش موسيقى در آن منافى با حرمت مسجد باشد، حرام است، حتى اگر موسيقى غيرمطرب باشد.
سؤال 400: استفاده از بلندگوهاى مساجد که صدا را در خارج از مسجد پخش مىکنند، تا چه وقت جايز است؟ پخش سرودهاى انقلابى يا قرآن کريم قبل از اذان چه حکمى دارد؟
جواب: پخش قرائت قرآن کريم براى چند دقيقه قبل از اذان در وقتهايى که باعث اذيت و آزار همسايگان و اهل محل نشود، اشکال ندارد.
سؤال 401: مسجد جامع چه تعريفى دارد؟
جواب: مسجد جامع مسجدى است که در شهر براى اجتماع همه اهل شهر بنا شده است، بدون اين که اختصاص به گروه و قشر خاصى داشته باشد.
سؤال 402: قسمت سر پوشيدهاى از يک مسجد حدود سى سال است که متروکه و تبديل به خرابه شده و نماز در آن اقامه نمىشود و بخشى از آن به عنوان انبار مورد استفاده قرارمىگيرد. نيروهاى بسيجى که حدود پانزده سال است در اين قسمت سقف دار مستقر هستند، تعميراتى را در آن انجام دادهاند، زيرا وضعيت بسيار نامناسبى داشت و سقف آن هم در معرض ريزش بود. چون برادران بسيجى آگاهى از احکام شرعى مسجد نداشتند و افراد مطلع هم آنها را آگاه نکردند، اقدام به ساختن چند اتاق در اين قسمت نمودند که بر اثر آن مبالغ زيادى خرج شد و در حال حاضر کارهاى ساختمانى رو به پايان است. اميدواريم حکم شرعى موارد زير را بيان فرماييد:
1. بر فرض اين که متصديان اين کار و گروه ناظر بر آن جاهل به مسأله باشند، آيا در برابر مخارجى که از بيت‌المال صرف کردهاند ضامن هستند و آيا مرتکب گناه شدهاند؟
2. با توجه به اين که مخارج مزبور از بيت‌المال بوده، آيا اجازه مىدهيد تا زمانى که مسجد به اين قسمت احتياج ندارد و نماز در آن اقامه نمىشود، از آن اتاقها با رعايت کامل احکام شرعى مسجد، براى فعاليتهاى آموزشى مانند آموزش قرآن کريم و احکام شرعى و ساير امور مسجد استفاده شود؟ و آيا اقدام به تخريب اطاقها واجب است؟
جواب: واجب است که قسمت سرپوشيده مسجد با خراب کردن اتاق‌هايى که در آن ساخته شده است، به حالت قبل برگردد، و اگر مخارج احداث اتاقها ناشى از تعدى و تفريط و عمد و تقصير نباشد، معلوم نيست که کسى ضامن آن باشد، و استفاده از قسمت سرپوشيده مسجد براى تشکيل جلسات آموزش قرآن کريم و احکام شرعى و معارف اسلامى و ساير مراسم دينى و مذهبى اگر مزاحمت براى نمازگزاران ايجاد نکند و تحت نظارت امام جماعت مسجد باشد اشکال ندارد، و بايد امام جماعت و نيروهاى بسيجى و ساير مسئولين مسجد با هم همکارى کنند تا حضور نيروهاى بسيجى در مسجد استمرار پيدا کند و خللى در انجام وظائف عبادى مانند نماز و غير آن هم پيش نيايد.
سؤال 403: در طرح توسعه يکى از خيابانها، چند مسجد در مسير طرح قرار مى گيرد که بايد بعضى از آنها به‌طور کلى خراب شوند و در بقيه قسمتى از آنها تخريب گردد تا حرکت وسائط نقليه براحتى صورت گيرد. خواهشمند است نظر شريف را بيان فرماييد.
جواب: خراب کردن تمام مسجد يا قسمتى از آن جايز نيست، مگر در صورت وجود مصلحتى که اهميت ندادن و بى‌توجهى به آن ممکن نباشد.
سؤال 404: آيا استفاده شخصى و اندک از آب مساجد که مخصوص وضو گرفتن است، جايز است؟ مثل اين که مغازه‌داران از آن براى نوشيدن، درست کردن چاى و يا براى ماشين استفاده کنند، با توجه به اين که آن مسجد واقف خاصى ندارد که از اين اعمال جلوگيرى نمايد.
جواب: اگر وقف آب براى خصوص وضو گرفتن نمازگزاران معلوم نباشد و عرف رايج در محله مسجد، اين باشد که همسايهها و عبور کنندگان هم از آب آن استفاده مىکنند، اشکال ندارد، هرچند احتياط در اين مورد، مطلوب است.
سؤال 405: مسجدى در مجاورت قبرستانى، وجود دارد و هنگامى که بعضى از مؤمنين به زيارت اهل قبور مىآيند، از آب مسجد براى پاشيدن روى قبرهاى ارحام خود استفاده مىکنند و ما نمى دانيم که اين آب عمومى است يا وقف خاص مسجد، و بر فرض هم که وقف خاص مسجد نباشد، معلوم نيست که مخصوص وضو گرفتن و دستشويى رفتن است يا خير، آيا استفاده مذکور از آن آب جايز است؟
جواب: اگر استفاده از آب مسجد براى پاشيدن روى قبرهايى که خارج از آن قرار دارد، امر رايجى است و کسى به آن اعتراض نمىکند و دليلى هم بر وقف آن آب براى خصوص وضو و تطهير نيست، استفاده از آن براى امر مذکور اشکال ندارد.
سؤال 406: اگر مسجد نياز به تعمير داشته باشد، آيا اجازه گرفتن از حاکم شرع يا وکيل او واجب است؟
جواب: اگر تعمير، داوطلبانه و تبرّعى (از مالِ شخصىِ افراد خيّر) باشد، نيازى به اجازه حاکم شرع نيست.
سؤال 407: آيا جايز است وصيت کنم که مرا بعد از مردن در مسجد محله که تلاش فراوانى براى آن کردهام، دفن نمايند. زيرا دوست دارم در داخل يا صحن آن دفن شوم؟
جواب: اگر هنگام اجراى صيغه وقف، دفن ميّت استثناء نشده باشد، دفن در مسجد جايز نيست، و وصيت شما در اين مورد اعتبارى ندارد.
سؤال 408: مسجدى حدود بيست سال پيش ساخته شده و به نام مبارک صاحب الزمان(عجّل الله تعالى فرجه الشريف) زينت يافته است، ولى معلوم نيست که اين اسم در صيغه وقف مسجد ذکر شده باشد. تغيير اسم مسجد از صاحب الزمان(عجّل الله فرجه الشريف) به مسجد جامع چه حکمى دارد؟
جواب: مجرد تغيير اسم مسجد مانعى ندارد.
سؤال 409: در مساجدى که از محل نذورات خاص مسجد و تبرعّات مؤمنين به برق و سيستم تهويه مجهز شدهاند، هنگامى که شخصى از اهالى محل فوت مىکند، براى او مجلس فاتحه در مسجد برگزار مىشود که در آن از برق و سيستم تهويه مسجد استفاده مىگردد و برگزار کنندگان مراسم آن هزينهها را نمىپردازند. آيا اين کار شرعاً جايز است؟
جواب: جواز استفاده از امکانات مسجد در اقامه مجالس فواتح براى اموات و امثال آن منوط به کيفيت وقف و نذر آن امکانات براى مسجد است.
سؤال 410: در روستايى مسجد نوسازى وجود دارد که در مکان مسجد قبلى بنا شده است. در گوشهاى از اين مسجد که زمين آن جزء مسجد قبلى است، بر اثر جهل به مسأله، اتاقى براى تهيه چاى و مانند آن و کتابخانهاى در نيم طبقه قسمتى از شبستان مسجد در داخل شبستان مسجد ساخته شده است. خواهشمنديم نظر خود را در اين‌باره و مسأله تکميل و کيفيت استفاده از نصف دور داخلى مسجد، بيان فرماييد.
جواب: ساختن اتاق مخصوص چاى در محل مسجد قبلى صحيح نيست و واجب است آن مکان به حالت مسجد بودن خود برگردد. نيم طبقه داخل شبستان مسجد هم در حکم مسجد است و همه احکام و آثار شرعى آن را دارد، ولى نصب قفسههاى کتاب و حضور در آنجا براى مطالعه اگر مزاحمتى براى نمازگزاران ايجاد نکند اشکال ندارد.
سؤال 411: رأى جنابعالى در مورد مسأله ذيل چيست؟
در يکى از روستاها مسجدى وجود دارد که رو به خرابى است، ولى دليلى براى خراب کردن آن وجود ندارد، زيرا مانع استمرار جاده نيست. آيا تخريب آن به‌طور کامل جايز است؟ همچنين اين مسجد داراى مقدارى اثاثيه و اموال است، اينها بايد به چه کسى داده شوند؟
جواب: تخريب و ويران کردن مسجد جايز نيست و به‌طور کلى خراب کردن مسجد آن را از مسجد بودن خارج نمىکند. اثاث و لوازم مسجد اگر مورد استفاده در آن مسجد نباشد، بردن آن به مساجد ديگر براى استفاده از آنها اشکال ندارد.
سؤال 412: آيا شرعاً ساخت موزه در گوشهاى از صحن مسجد بدون دخل و تصرّف در ساختمان آن جايز است، مثل کتابخانه که امروزه جزئى از مسجد را تشکيل مى دهد؟
جواب: ايجاد موزه يا کتابخانه در گوشه صحن مسجد اگر مخالف کيفيت وقف تالار و شبستان و صحن مسجد باشد و يا موجب تغيير ساختمان مسجد گردد، جايز نيست. بهتر اين است که مکانى در کنار مسجد براى اين منظور تهيه شود.
سؤال 413: مکانى وقفى وجود دارد که در آن مسجد، مدرسه علوم دينى و کتابخانه عمومى بنا شده است که همگى آنها الان فعّال هستند. اين مکان در حال حاضر جزء نقشه مکانهايى است که از طرف شهردارى بايد خراب شوند. چگونه بايد با شهردارى براى تخريب آن و گرفتن امکانات همکارى کرد تا بتوان آن را تبديل به ساختمان بهترى نمود؟
جواب: اگر شهردارى اقدام به تخريب آن و دادنِ عوض نمايد و آن را تحويل دهد، اشکال ندارد، ولى اصل خراب کردن مسجد و مدرسه وقفى فى‌نفسه جايز نيست، مگر در صورتى که مصلحتِ اهمِ غير قابل چشم پوشى اقتضا کند.
سؤال 414: براى توسعه مسجد نياز به کندن چند درخت از صحن آن است، آيا اين عمل با توجه به بزرگ بودن صحن مسجد و وجود درختان زياد در آنجا، جايز است؟
جواب:اگر عمل مذکور تغيير و تبديل وقف شمرده نشود، اشکال ندارد.
سؤال 415: زمينى که جزء قسمت سرپوشيده مسجد بوده و بر اثر واقع شدن مسجد در مسير طرح عمرانى شهردارى، در خيابان افتاده و قسمتى از آن به علت اضطرار تخريب شده، چه حکمى دارد؟
جواب: اگر احتمال برگشت آن به حالت اوليه ضعيف باشد، ترتّب آثار شرعى مسجد بر آن معلوم نيست.
سؤال 416: مسجدى بوده که خراب شده، و آثار مسجدى از آن محو گرديده يا به جاى آن بناى ديگرى ساخته شده و اميدى هم به دوباره سازى آن وجود ندارد، مثل آنکه آن آبادى ويران شده و تغيير مکان پيدا کرده، آيا نجس کردن آن مکان حرام است و تطهير آن واجب است؟
جواب: در فرض سؤال معلوم نيست نجس کردن آن حرام باشد، گر چه احتياط آن است که نجس نکنند.
سؤال 417: مدتى است که در يکى از مساجد، نماز جماعت اقامه مى کنم و اطلاعى از کيفيت وقف مسجد ندارم. با توجه به اين که مسجد از جهت هزينه با مشکلاتى روبرو است، آيا اجاره دادن زيرزمين مسجد براى کارى که مناسب با شأن مسجد باشد، جايز است؟
جواب: اگر زير زمين عنوان مسجد را ندارد و جزء تأسيساتى نيست که مسجد به آن نياز داشته باشد و وقف آن هم وقف انتفاع نباشد، اشکال ندارد.
سؤال 418: هيأت امناى مسجدى که املاکى براى اداره امور خود ندارد، تصميم گرفتهاند زيرزمينى را در قسمت سقف دار مسجد براى ساختن کارگاه و تأسيسات عمومى براى خدمت به مسجد ايجاد نمايند، آيا اين کار جايز است؟
جواب: حفر زمين مسجد براى تأسيس کارگاه و مانند آن جايز نيست.
سؤال 419: آيا به‌طور مطلق جايز است که کفّار داخل مساجد مسلمانان شوند، هرچند براى مشاهده آثار تاريخى باشد؟
جواب: ورود آنان به مسجد الحرام شرعاً ممنوع است و در ساير مساجد هم اگر هتک و بىحرمتى مسجد شمرده شود، جايز نيست، بلکه در ساير مساجد هم مطلقاً وارد نشوند.
سؤال 420: آيا نماز خواندن در مسجدى که توسط کفّار ساخته شده، جايز است؟
جواب: اشکال ندارد.
سؤال 421: اگر کافرى داوطلبانه مالى را براى کمک به ساختمان مسجد بدهد و يا کمک ديگرى نمايد، آيا قبول آن جايز است؟
جواب: اشکال ندارد.
سؤال 422: اگر کسى شب به مسجد بيايد و در آن بخوابد و محتلم شود و پس از بيدارى خروج از مسجد برايش ممکن نباشد، چه تکليفى دارد؟
جواب: اگر قادر بر خروج از مسجد و رفتن به جاى ديگر نيست، واجب است که فوراً تيمم نمايد تا بقا در مسجد براى او حلال شود
