فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)
اموال مسجد
١ – هزینه کردن درآمد مازاد بر مخارج مسجد
سؤال:- درآمد مسجدی که از مخارج آن بیشتر است را در چه راهی میتوان استفاده کرد؟ 2- آیا برگزاری مسابقه حفظ یا قرائت قرآن در شهر و پرداخت هزینه های آن از قبیل تبلیغات، مسابقه و یا اعطای جوایز به ممتازین البته به نام مسجد و در خود مسجد مجاز است؟3- آیا میتوان مثلا به اشخاصی که نیازمند هستند به صورت قرضی یا بلا عوض کمک نمود؟
جواب: در درجه اول این درآمدها را برای برنامه های فرهنگی و جوایز آن در خود مسجد صرف نمایید و سپس می توانید برای افراد نیازمندی که به مسجد رفت و آمد دارند هزینه نمایید.
٢ – جمع آوری پول برای مخارج مسجد
سؤال:آیا جمع آورى پول در مساجد، جهت امام جماعت یا بناء مسجد یا غیر اینها، جایز است؟ مورد مصرف آن چیست؟
جواب: در صورتى که به صورت آبرومندانه باشد اشکالى ندارد و طبق وکالتى که مردم داده اند در مصارفش صرف کنید.
٣ – استفاده تجاری از مسجد
سؤال:اشخاصى، مقدارى از شبستان داخل مسجد را در یکى از شهرستانها به صورت مغازه مانندى درآورده و از آن براى نوارفروشى و کتابفروشى استفاده مى نمایند، آیا انجام چنین کارى در مسجد از نظر شرعى صحیح است؟
جواب: هرگاه این کارها داخل مسجد باشد و در طریق نشر فرهنگ اسلامى قرار گیرد و کمک به اهداف مسجد کند و مزاحم نمازگزاران نباشد مانعى ندارد، و اگر آن را از مسجد جدا کرده و محلّ کسب و کار قرار داده اند جایز نیست و باید آن را بازگردانند.
٤ – فروش وسائل غیر قابل استفاده مساجد
سؤال:آیا وسایلى را که متعلّق به مسجد است ولى مورد نیاز نیست، مى توان فروخت و پول آن را خرج مسجد کرد؟
جواب: چنانچه آن وسایل مورد نیاز نباشد بفروشید و صرف همان مسجد کنید زیرا در این گونه موارد آنچه اقرب به نظر واقف یا باذل است صرف در همان مسجد است و اگر آن مسجد احتیاج ندارد مى توانید در سایر مساجد صرف کنید.
٥ – مصرف مبالغی که از مراسم ختم گرفته می شود
سؤال:پولهاى ختم و فاتحه خوانى باید به چه مصرفى برسد؟ آیا خادم هم حقّى دارد؟
جواب: پولهاى ختم و فاتحه خوانى باید زیر نظر متولّى یا امام جماعت (هرکدام که نظارت بر این کار دارند) صرف مصالح مسجد گردد. خادم مسجد نیز مى تواند به مقدار متعارف با نظر آنها مصرف کند ولى توجّه داشته باشید پولى در مقابل استفاده از مسجد نمى توان گرفت مگر این که افراد با رضایت خود چیزى بدهند و یا در برابر خدماتى که انجام مى شود بگیرند.
٦ – مصرف لوازم اضافی مسجد
سؤال:اگر مسجدى فرش یا لوازم اضافى داشته باشد آیا در صورت نیاز نداشتن مساجد دیگر، مى توانند به مستحق بدهند؟
جواب: جایز نیست ولى مى توان آن را فروخت و در نیازمندیهاى مشابه آن مسجد مصرف کرد.
٧ – نگهداری کتب و وسائل قدیمی مسجد در موزه
سؤال:در بعضى از مساجد شهر اردکان تعدادى قرآن خطّى و حزب قرآن مجید وجود دارد که اکثر آنها خراب و ناقص گردیده و بقیّه در حال از بین رفتن است و حتى ممکن است به سرقت برود آیا جایز است که به عنوان امانت به نام همان مسجد در موزه اردکان نگهدارى شود؟
جواب: اگر در مسجد قابل استفاده نیست یا در حال از بین رفتن است مى توان آن را تبدیل به احسن کرد یعنى به موزه یا غیرموزه بفروشند و به جاى آن قرآن نو خریدارى کنند و وقف آن مسجد کنند.
٨ – وقف نمودن اجناس قیمتی به مسجد
سؤال:آیا وقف کردن اجناسى که احتمال سرقت آن زیاد است، و همین امر سبب مى شود که اغلب اوقات درِ مسجد بسته باشد، صحیح است؟
جواب: چنین وقفى اشکال ندارد; و وظیفه مردم آن است که از آن مواظبت کنند.
٩ – فروش اجناس قدیمی مسجد و جایگزینی اجناس جدید
سؤال:فروختن برخى از اجناس، که مورد نیاز مسجد نیست، یا امروزه استفاده از چنان وسایلى متعارف نمى باشد، و در مساجد دیگر نیز به همین جهت قابل استفاده نیست (مانند فرش کهنه، یا بخارى نفت سوز) چه حکمى دارد؟
جواب: در فرض مسأله فروختن آن اجناس و تهیّه اجناس مورد لزوم مانعى ندارد; ولى اولویّت با اجناس مشابه است (مثلا فرش نو به جاى فرش کهنه).
١٠ – فروش اجناس گران قیمت مسجد
سؤال:فرش یا وسیله دیگرى از مسجد، که از ارزش بسیار بالایى برخوردار است، اگر مورد استفاده قرار گیرد، در مدّت بسیار کوتاهى ارزش آن به مقدار زیادى کاهش مى یابد، در صورتى که فروش آن به نفع مسجد باشد، آیا فروش آن جایز است؟
جواب: در فرض مسأله، فروش آن اشکالى ندارد، و مانند مسأله قبل عمل شود.
١١ – فروش اجناس گران قیمت مسجد
سؤال:فرش یا وسیله دیگرى از مسجد، که از ارزش بسیار بالایى برخوردار است، اگر مورد استفاده قرار گیرد، در مدّت بسیار کوتاهى ارزش آن به مقدار زیادى کاهش مى یابد، در صورتى که فروش آن به نفع مسجد باشد، آیا فروش آن جایز است؟
جواب: در فرض مسأله، فروش آن اشکالى ندارد، و مانند مسأله قبل عمل شود.
١٢ – یکدست نمودن فرشهای مسجد
سؤال:فروش فرشهاى مسجد که داراى اندازه هاى متفاوت و رنگهاى مختلف است، به منظور یک نواخت کردن آنها و ایجاد جذّابیّت بیشتر، که در نهایت سبب جذب افراد بیشترى به مسجد خواهد شد، چه حکمى دارد؟
جواب: اگر فرشها وقف مسجد باشند، چنین کارى جایز نیست، چون ضرورتى ندارد. ولى اگر ملک مسجد باشد، این کار مانعى ندارد. (ملک مسجد مانند وسایلى که از درآمد موقوفه و مانند آن خریدارى مى شود.)
١٣ – اجاره دادن منزل موقوفه مسجد
سؤال:امام جماعتى از منزل موقوفه مسجد در طول سالیان حضورش در آن مسجد، استفاده نموده است، در حالى که خود، صاحب منزل شخصى مى باشد. آیا مى تواند پس از ترکِ منزلِ مسجد، و انتقال به منزل شخصى خویش، این منزل موقوفه را به شخص ثالثى اجاره داده و خود، مال الاجاره را تملّک کند؟
جواب: چنانچه منزل براى سکونت امام جماعت مسجد ساخته شده، اجاره آن جائز نیست; مگر آن که امام جماعت از آن استفاده نکند و بلا مصرف بماند; در این صورت مى توان آن را اجاره داد و مال الاجاره آن را صرف نیازهاى مسجد کرد، و اگر امام جماعت ناچار است در جاى دیگرى خانه اجاره کند، مى توان مال الاجاره آن خانه را از این وجه پرداخت کرد; ولى در صورتى که منزل ملکى داشته باشد، مال الاجاره به او تعلّق نمى گیرد.
١٤ – استفاده از امکانات مسجد برای مراسم ختم
سؤال:استفاده از امکانات مسجد، اعمّ از ظروف آشپزخانه و مانند آن، در مراسم ختم افراد (چه در داخل مسجد و چه در بیرون مسجد) چه حکمى دارد؟
جواب: جایز نیست; مگر این که نظر واقفین عامّ بوده باشد، یا عرف محلّ چنین اقتضا کند.
١٥ – نذر فرش برای مسجدی که نیاز به آن ندارد
سؤال:اگر نذر داشته باشیم که به مسجدی فرش هدیه دهیم ولی بعد متوجه شویم که احتیاج به فرش ندارد آیا می توانیم پول آن را به جای مورد نذر بدهیم؟
جواب: می توانید چیز دیگری از احتیاجات مسجد را برای مسجد بخرید.
١٦ – صرف نذورات و موقوفات مسجد برای افطاری و مخارج دیگر
سؤال:آیا از صندوق نذورات مساجد یا از درآمد موقوفات آن می توان افطاری داد؟ مصرف آن برای روحانی و مداح و خادم مسجد چه حکمی دارد؟
جواب: نذروات باید مطابق نیت نذر کننده و موقوفات مطابق وقف نامه مصرف شود.
١٧ – وسایل فرسوده و غیر قابل فروش مسجد
سؤال:تعدادی ظروف و فرش و دیگر وسایل کهنه و غیر قابل فروش مصرف متعلق به مسجد روستایی می باشد، به علت کمی جا و عدم نیاز مسجد به آنها تکلیف بعضی از آنها که به علت فرسودگی به فروش نمی رسند چیست؟
جواب: اگر مورد نیاز آن مسجد و مساجد دیگر نباشد می توان آن را به فقرا داد.
١٨ – فروش لوازم به جا مانده از مسجد قدیمی
سؤال:مقداری تیر آهن، درب و پنجره و سایر وسایل از مسجدی قدیمی به جای مانده است. آیا می توان آن ها را به فروش رسانید و خرج خود مسجد کرد؟ با تجه به این که درب و پنجره ها به درد مسجد جدید نمی خورد.
جواب: اگر امکان دارد از عین آن در مسجد دیگری استفاده کنند، این کار مقدم است و اگر به درد مسجد دیگر نمی خورد، بفروشند و صرف همان مسجد اصلی کنند.
١٩ – فروش مستغلات مسجد
سؤال:منزلی که با مسجد مقداری فاصله دارد وقف مسجد شده است و آن را تبدیل به آشپزخانه مسجد کرده اند و مدتی نیز مورد بهره برداری قرار گرفته است ولی اکنون زمینی که در جنب مسجد است، وقف آن مسجد شده و قرار است آشپزخانه مسجد شود. آیا جایز است آشپزخانه سابق را بفروشند و پول آن را صرف آشپزخانه جدید کنند؟
جواب: اگر وقف مسجد شده، فروختن آن جایز نیست؛ بلکه می توانند اجاره دهند و درآمد آن را صرف آشپزخانه جدید کنند و اگر ملک مسجد است، می شود آن را فروخت و صرف آشپزخانه جدید کرد.
٢٠ – جبران خسارت زدن به مسجد
سؤال:اگر انسان سهواً خسارتی به یک قسمت از مسجد وارد کند، آیا باید حتماً خسارت را جبران کند؟ اگر متولّی اجازه دهد که خسارت را نپردازد چه حکمی دارد؟
جواب: باید خسارت را جبران کند؛ مگر این که متولّی یا دیگری به جای او این کار را انجام دهد.
٢١ – اطلاع از وقفی بودن جنس خریداری شده
سؤال:اگر کسی فرشی را بخرد و بعد از خریدن ببیند در پشت آن نوشته شده است: «وقف مسجد امام حسین (علیه السلام)» و او نداند که این مسجد کجاست، تکلیف او چیست؟
جواب: احتیاط آن است که تحقیق کند، اگر مسجدی در آن منطقه یا در آن جا به نام امام حسین (علیه السلام) است، تحویل آن جا بدهد و اگر نیست به یکی از مساجد دیگر بدهد.
٢١ – اطلاع از وقفی بودن جنس خریداری شده
سؤال:اگر کسی فرشی را بخرد و بعد از خریدن ببیند در پشت آن نوشته شده است: «وقف مسجد امام حسین (علیه السلام)» و او نداند که این مسجد کجاست، تکلیف او چیست؟
جواب: احتیاط آن است که تحقیق کند، اگر مسجدی در آن منطقه یا در آن جا به نام امام حسین (علیه السلام) است، تحویل آن جا بدهد و اگر نیست به یکی از مساجد دیگر بدهد.
٢٢ – خرید لوازم سرقت شده از مسجد
سؤال:اگر کسی فرش یا لوازم دیگری را از سارقی بخرد و بعد معلوم شود از اموال مسجد بوده که سارق آن را به سرقت برده است، وظیفه او چیست؟
جواب: وظیفه او این است که آن وسایل را به مسجد بازگرداند و اگر قدرت داشته باشد می تواند وجه خود را از سارق بازپس بگیرد.
٢٣ – برداشتن مهر یا تسبیح وقف شده مسجد
سؤال:حکم افرادی که مثلا مهر یا تسبیح وقف شده برای مسجدی را برمی دارند چیست؟
جواب: چنانچه می توانند به هر طریقی حتی با کمک افراد دیگر آن را بازگردانند ولی اگر به هیچ عنوان ممکن نیست، قرار دادن در مسجد دیگری برای استفاده در همان مورد اولویت دارد.
٢٤ – کسب درآمد از آشپزخانه مسجد
سؤال:فعّالیّت اقتصادى در مسجد، جهت رونق امور مساجد چه صورتى دارد؟ براى مثال ما در منطقه جنوب تهران در آشپزخانه وسیع و مجهّز مسجد اقدام به پخت غذا براى مراسم مختلف مؤمنین مى نمائیم و درآمد حاصله را پس از پرداخت اُجرت آشپز، صرف امور جاریه مسجد مى نمائیم. آیا این کار مشروع است؟
جواب: چنانچه آشپزخانه مختصّ به مسجد باشد جایز نیست؛ ولى اگر از روز اوّل به نیّت عام ساخته شده است، مانعى ندارد.
