رئیس دفتر تحقیقاتی ریزمغذی‌ها در پژوهشکده غدد درون‌ریز و متابولیسم با بیان نتایج پایش برنامه کشوری پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید از سال 1368 تا 1393، از انجام ششمین پایش ملی اختلالات ناشی از کمبود ید در سال آینده خبر داد و تأکید کرد: نمک یددار تصفیه شده بهترین نمک برای همه افراد است. این در حالی است که تبلیغات برای مصرف سنگ نمک یا نمک دریا، سودجویانه است و اختلالات ناشی از کمبود ید را به جامعه برمی‌گرداند.
به گزارش «تابناک»، حسین دلشاد در گفت‌وگو با ایسنا "ید" را یکی از عناصر شیمیایی در پوسته زمین معرفی کرد و گفت: این ماده بر اثر جاری شدن باران یا ریزش سیلاب، از پوسته زمین شسته شده و به آب دریاها و اقیانوس‌ها راه پیدا می‌کند.
وی ید را یکی از عناصر ضروری برای ساختن هورمون‌های تیروئید در حیوان و انسان دانست و توضیح داد: هورمون‌های تیروئید در کنترل متابولیسم سلول‌های بدن نقش اساسی دارند و به طور کلی کمبود ید منجر به کاهش سنتز یا ساخته شدن و ترشح هورمون‌های تیروئید می‌شود که بر این اساس کمبود ید یکی از معضلات نوع بشر به حساب می‌آید.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: جلوگیری از کمبود ید همچنین یکی از شاخص‌های پیشگیری از آسیب‌های مغزی در دنیای امروزی تلقی می‌شود. این از آن جهت است که ید و هورمون‌های تیروئید، برای رشد و نمو سیستم اعصاب مرکزی جنین‌های در حال رشد بسیار ضروری است؛ بنابراین کمبود ید و در نتیجه کمبود تولید هورمون‌های تیروئید در زنان باردار، باعث عقب ماندگی‌های ذهنی و اختلالات اعصاب مرکزی جنین و نوزاد در آینده خواهد شد.
دلشاد در عین حال متذکر شد: کمبود ید عملکرد تیروئید را دچار اختلال می‌کند و بر حسب آن که این کمبود در چه زمانی حاصل شده یا بر اساس شدت آن، عوارض و تغییرات متعددی در بدن ایجاد می‌شود که به آن‌ها "اختلالات ناشی از کمبود ید" می‌گویند.
وی با اشاره به اینکه کمبود خفیف ید معمولاً بدون علامت است، خاطرنشان کرد: این در حالی است که در کمبود متوسط یا شدید، ابتدا بزرگی غده گواتر ایجاد می‌شود که این علامت نیز گاهی بدون اختلال در عملکرد غده تیروئید است.
این فوق تخصص بیماری‌های غدد درون‌ریز و متابولیسم توضیح داد: در موارد کمبود شدید ید، عملکرد غده تیروئید هم دچار اشکال می‌شود و بیمار علاوه بر بزرگی غده تیروئید یا گواتر، به کم کاری غده تیروئید نیز دچار خواهد شد؛ به ویژه بیشترین اختلالات زمانی به وجود می‌آید که میزان ید دریافتی در زنان باردار کافی نباشد.
دلشاد تأکید کرد: در شرایط بارداری، هم مادر و هم جنین نیاز به دریافت ید دارند و کمبود آن موجب پیامدهای ناگواری برای مادر و جنین خواهد شد. در موارد شدید کمبود ید و کم کاری تیروئید، نوزادان ممکن است دارای کم کاری بسیار شدید غده تیروئید باشند که اصطلاحاً به آن بیماری "کرتینیسم" گفته می‌شود.
وی در خصوص مقادیر استاندارد ید دریافتی گفت: سازمان بهداشت جهانی برای رشد طبیعی در گروه‌های سنی مختلف، مقادیر مختلف ید را تعیین کرده است. این مقدار برای کودکان زیر ۱۲ سال روزانه بین ۹۰ تا ۱۲۰ میکروگرم؛ برای افراد بالای ۱۲ سال روزانه ۱۵۰ میکروگرم و برای زنان باردار و شیرده روزانه ۲۵۰ میکروگرم است.
رئیس دفتر تحقیقاتی ریزمغذی‌ها در پژوهشکده غدد درون‌ریز و متابولیسم یادآور شد: اگر فردی در مقاطع سنی مختلف، کمتر از مقدار توصیه شده ید مصرف کند، در طولانی مدت به اختلالات ناشی از کمبود ید دچار خواهد شد.
۳۰ درصد دانش‌آموزان جهان، دچار کمبود ید
اقدام به پایش گواتر در ایران از سال ۱۳۶۸
دلشاد سپس به وضعیت جهانی مصرف ید پرداخت و توضیح داد: تا قبل از ۱۹۹۰ میلادی، چند کشور محدود از جمله سوئیس و بعضی کشورهای اسکاندیناوی، استرالیا، آمریکا و کانادا به طور کامل عاری از کمبود ید بودند. بعد از سال ۱۹۹۰، پژوهش‌های قابل توجهی برای بهبود دریافت ید جوامع انجام شد.
وی در همین زمینه اظهار کرد: در حال حاضر حدود دو سوم جمعیت جهان تحت پوشش تغذیه با نمک ید دار هستند. بر اساس آخرین گزارش یونیسف، دریافت ید حدود ۳۰ درصد از ۴۱ میلیون دانش‌آموز دنیا کافی نیست. ۵.۲ این دانش‌آموزان دچار کمبود شدید ید و ۸ درصد آن‌ها دچار کمبود متوسط ید هستند.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: ۷۵ میلیون از کودکان دچار کمبود ید، در جنوب شرقی آسیا و ۵۸ میلیون از آن‌ها در قاره آفریقا ساکن هستند. در سال ۱۳۶۸ جمهوری اسلامی به عنوان اولین کشور منطقه اقدام به پایش گواتر و دیگر جنبه‌های کمبود ید در سطح ملی کرد.
ایران؛ نخستین کشور منطقه در کنترل کمبود ید
دلشاد یادآور شد: از سال ۱۳۶۸ تاکنون پنج پایش ملی برای اختلالات ناشی از کمبود ید انجام دادیم. تا قبل از انقلاب اسلامی، کمبود ید و اثرات ناشی از آن در طیف وسیعی از اختلالات بالینی و یکی از مشکلات بهداشتی و تغذیه‌ای کشور بود؛ به عبارتی حدود سه چهار دهه قبل، ایران در بین کشورهای دچار کمبود شدید ید قرار داشت.
وی تشریح کرد: در سال ۶۸ اولین اقدام برای بررسی کمبود ید، ابتدا در تهران و روستاهای اطراف آن انجام شد. مطالعات بعدی در استان‌های مختلف نشان داد کمبود ید نه تنها در تهران، بلکه در اکثر استان‌های کشور به صورت شدید وجود دارد.
این فوق تخصص بیماری‌های غدد درون‌ریز و متابولیسم خاطرنشان کرد: در حدود سال‌های ۱۳۷۰ الی ۷۲، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی کمبود ید را به عنوان یکی از معضلات بهداشتی کشور تلقی کرد و آن را در اولویت بررسی خود قرار داد. در آن زمان راه‌حل‌های متعددی برای کنترل کمبود ید در کشور پیشنهاد شد. با توجه به آن که در اکثر کشورهای دنیا مؤثرترین راهکار مبارزه با اختلالات ناشی از کمبود ید استفاده از نمک یددار بود، در سال ۱۳۶۸ تهیه نمک ید دار در ایران آغاز شد.
دلشاد ادامه داد: در سال ۱۳۷۵ هشت سال پس از ید رسانی استانی، دومین پایش کشوری دانش آموزان انجام شد. در پایش اول که در سال ۶۸ انجام شده بود، شیوع گواتر ۵۸ درصد بود و "میانه ید ادرار" به عنوان شاخص ید دریافت شده، پایین بود (کمتر از ۴۰ یا ۵۰ میکروگرم در لیتر). این در حالی است که در پایش دوم، شاخص میانه ید ادرار بهبود پیدا کرده و به ۲۰۰ میکروگرم در لیتر رسیده بود.
وی میانه ید ادرار کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در لیتر، در دانش‌آموزان را نشانی بر کمبود ید دریافتی عنوان و اظهار کرد: در سال ۲۰۰۰ میلادی، کشور ایران از طرف دفتر منطقه‌ای مدیترانه شرقی به عنوان کشور عاری از کمبود ید شناخته شد و اولین کشور در منطقه بود که توانست کنترل کمبود ید را از طریق توزیع همگانی نمک ید دار بر عهده بگیرد.
شیوع کمتر از ۵ درصد گواتر در سال ۸۶
معرفی ایران به عنوان جامعه عاری از اختلالات کمبود ید
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اضافه کرد: در سال ۱۳۸۰، سومین پایش در بین دانش آموزان تمام استان‌های کشور انجام شد که بر اساس نتایج آن شیوع گواتر به ۱۰ درصد کاهش پیدا کرده بود. همچنین میانه ید ادرار دانش آموزان به حدود ۱۷۰ میکروگرم در لیتر رسیده بود.
دلشاد یادآور شد: نتایج پایش‌ها نشان داد مصرف ید در طی سال‌ها کنترل شده و نتایج آن طی دو دهه پایدار بوده است. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا، بعد از سال‌ها کنترل مصرف ید و قطع پایش‌های دوره‌ای، بعد از مدتی دوباره با مشکل مواجه شدند.
وی با اشاره به اینکه در کشورمان در حدود سال‌های ۷۰ ،۷۲ کمیته کشوری مبارزه با اختلالات ناشی از کمبود ید در وزارت بهداشت تشکیل شد، یکی از استراتژی‌های کمیته فوق را پایش ۵ ساله وضعیت ید دریافتی جامعه در بین دانش آموزان اعلام کرد و توضیح داد: دانش‌آموزان از این جهت معیار پایش ید دریافتی قرار می‌گیرند که دسترسی به آن‌ها راحت‌تر است. علت دیگر آن است که ید دریافتی آن‌ها از نمک خانوار تأمین می‌شود.
این فوق تخصص بیماری‌های غدد درون‌ریز و متابولیسم اضافه کرد: در سال ۱۳۸۶، چهارمین پایش انجام شد. در آن زمان شیوع گواتر در دانش آموزان مدارس به کمتر از ۵ درصد رسیده بود. اگر شیوع گواتر ناشی از کمبود ید در جامعه‌ای به کمتر از ۵ درصد برسد، می‌توان آن جامعه را به عنوان جامعه عاری از اختلالات کمبود ید معرفی کرد. همچنین میانه ید ادرار دانش‌آموزان به ۱۴۰ میکرو گرم در لیتر رسیده بود.
دلشاد در رابطه با علت کاهش تدریجی میانه ید ادرار در بین دانش‌آموزان، علی‌رغم ید رسانی، توضیح داد: در اوایل به منظور آن که عمل ید رسانی سریع‌تر صورت گیرد و با توجه به اینکه نمک یددار هنوز تولید نشده بود، در اکثر استان‌ها ید مورد نیاز مردم از طریق روغن‌های یددار تأمین می‌شد. این روغن‌ها نسبت به نمک یددار دارای مقادیر بالاتر ید بودند و این باعث شد میانه ید ادرار دانش‌آموزان بعد از پایش اول و دوم کاهش پیدا کند؛ که البته این میزان کاهش نگران کننده نبوده است.
استفاده از سنگ نمک یا نمک دریا؛ ممنوع
تبلیغات جنبه سودجویانه دارد
وی همچنین با اشاره به اینکه افراد در طول زمان به طور ناخواسته نمک کمتری مصرف می‌کنند، تصریح کرد: متأسفانه در جامعه کنونی ما سنگ نمک و سنگ دریا تبلیغ می‌شود که تبلیغات درستی نیست. نمک دریا و سنگ نمک ید کافی ندارند، ضمن آن که ممکن است فلزات سنگین هم در خود داشته باشند که گاهاً سرطان‌زا است و خطر بزرگی برای جامعه به حساب می‌آید.
رئیس دفتر تحقیقاتی ریزمغذی‌ها در پژوهشکده غدد درون‌ریز و متابولیسم با تأکید بر آن که نمک یددار تصفیه شده بهترین نمک برای همه افراد است، خاطرنشان کرد: از همه مردم می‌خواهیم به جای نمک یددار از نمک دریا یا سنگ نمک استفاده نکنند چرا که کاهش ید موجود در سنگ نمک یا نمک دریا باعث می‌شود اختلالات ناشی از کمبود ید مجدداً برگردد. تبلیغات برای استفاده از سنگ نمک یا نمک دریا از سوی افراد سودجو و غیرمتخصص انجام می‌شود و بیشتر برای سودجویی است.
دلشاد با اشاره به انجام پنجمین پایش ملی اختلالات ناشی از کمبود ید در سال ۹۳، گفت: در پنجمین پایش، میانه ید ادرار دانش آموزان ۱۶۰ میکروگرم در لیتر بود. در این پایش با توجه به آن که شیوع گواتر در پایش سال ۸۶ به کمتر از پنج درصد رسیده بود، میزان شیوع گواتر را اندازه‌گیری نکردیم و البته حاصل پایش‌های قبلی نشان‌دهنده این بود که اکثر جامعه ید مورد نیاز را دریافت می‌کند.
وی در پایان اضافه کرد: سال آینده نیز ششمین پایش ملی اختلالات ناشی از کمبود ید در کشور انجام خواهد شد.
