صبح دوشنبه دوازدهم اسفند ماه، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در ابتدای جلسه درس خارج فقه، به شرح حدیثی از حضرت امام صادق(ع) درباره‌ی «صفت‌های برجسته‌‌ی اخلاقی» پرداختند؛ صفاتی که جلوه‌های درخشان و لبّ اسلام است. خصوصیّاتی که انسانها را برجسته می سازد و به برکت وجود انسان های برجسته در یک اجتماع، در یک جامعه‌ی بشری، نظام اجتماعیِ برجسته به وجود می‌آورد. ایشان در سخنانشان بر بی اعتباری موضوع و مسأله «ژن خوب» که برخی آقازاده ها به آن اشاره دارند، تأکید کردند.
به گزارش «تابناک»؛ در تعریف مسأله «ژن خوب» ـ که آن را پیشتر با پیشینه «آقازاده» می شناختیم ـ باید اشاره کرد که «ژن خوب» اصطلاحی است که در تیر ماه ۱۳۹۶ پس از انتشار گسترده کلیپی از «حمیدرضا عارف» فرزند «محمدرضا عارف» رئیس فراکسیون امید مجلس و معاون اول دولت اصلاحات در فضای مجازی، وارد ادبیات سیاسی کشور شد؛ موضوعی که از آن زمان تاکنون واکنش های بسیاری به آن نشان داده شده است و بسیاری آن را تقبیح کرده اند.
«ژن خوب» اکنون برای سوء استفاده برخی مقامات از جایگاه و قدرتشان به منظور به دست آوردن پست و مقام برای فرزندان و نزدیکانشان مورد استفاده قرار می گیرد و واژه ای اعتراضی شده که از دل سخنان حق به جانب فرزند یکی از مسئولان بیرون آورده شده است. این مسأله یعنی صحبت از «ژن خوب» و اعتراض ذاتی نهفته در آن به فساد در قدرت، به یک پدیده اجتماعی تبدیل شده است.
ژن خوب در کشورهای مختلف عموما با واژه «سیاست خانوادگی» یا «Family Politics» به حضور افراد یک خانواده در مناصب انتخابی و انتصابی یک کشور گفته میشود. نمونه‌های بسیار متعددی از خانواده‌های سیاسی و سیاست خانوادگی در همه کشورهای جهان وجود دارد. شاید انتظار این باشد که این نوع از سیاست و حضور یک خانواده در منصب قدرت بیشتر در کشورهای توسعه نیافته و یا غیردموکراتیک اتفاق بیفتد اما شواهد نشان میدهد که رابطه مشخصی میان این دو برقرار نیست. بطوری که برعکس پیش بینی‌های اولیه بیشترین میزان سیاست خانوادگی در آمریکا و انگلیس مشاهده شده است.
در ایالات متحده آمریکا بیش از 400 خانواده هستند که در ایالات مختلف و یا در سطح ملی بیش از سه تن از این خانواده منصب سیاسی دارند. در انگلیس نیز در یک برآورد اولیه و ناقص بیش از 90 خانواده قدرتمند که افراد وابسته به خانواده مناصب سیاسی سطح بالا دارند، جمع آوری شده است.
اعتراض به رانت خانوادگی در کشور ما سابقه طولانی دارد و فرزندان مسئولانی که از امتیازات خاص برخوردارند، غالباً با عنوان آقازاده خطاب می‌شوند. اما نخستین بار عبارت «ژن خوب» با کاربرد همگانی‌شده آن را، حمیدرضا عارف، پسر بزرگ محمدرضا عارف در برنامهٔ اینترنتی «خیلی محرمانه» به کار برد؛ جایی که پس از توضیح در مورد موفقیت‌های اقتصادی خود در حوزه علم، اقتصاد، ورزش و فرهنگ اشاره کرد «بالاخره این خون می‌آید و می‌رسد، همینطوری کسی نمی‌تواند ادعا کند اصل و نسب دارد. افتخار می‌کنم این توانایی‌ها از دو تا ژن خوب آمده». موضوعی که اعتراضات سیاسی و اجتماعی زیادی را به همراه داشت؛ هرچند او و پدرش تاکنون عذرخواهی در این رابطه از مردم نکرده اند.
اعتقاد به برتری بر اساس ویژگی‌های انتسابی در جامعه را نخستین بار هربرت اسپنسر ذیل نظریه بقای اصلح عنوان کرد. اسپنسر معتقد بود تکامل گونه‌های زیست‌شناختی و گونه‌های اجتماعی اساساً مربوط به بقای اصلح است؛ بنابراین، فرایندهای تکاملی گونه‌های نامناسب (ناصالح) را تصفیه می‌کنند و پیامد نهایی این تصفیه شکل‌گیری جامعه کامل‌تر خواهد بود. کلید این فرایند «سازگاری» است و در این تفکر افراد باید با تغییرات جامعه (و محیط)، تغییر کنند. این ایده بنیادی، که طبق آن نباید در فرایند سازگاری مداخله‌ای صورت گیرد، نشان میدهد که «افراد فاقد صلاحیت» (افراد ناصالح) (فقیران، ضعیفان، جاهلان، یا بیماران) «غربال» می‌شوند. اسپنسر فرایند طبیعی تنازع بقا را نوعی فرایند تصفیه زیست‌شناختی می‌دانست.
وی در کتاب ایستایی اجتماعی خود می‌گوید: ظاهراً مشکل است که بیوه‌ها و یتیمان را در جدال با مرگ و زندگی رها کنیم با این وجود، چنان‌چه این موضوع را نه به صورت جداگانه، بلکه به صورتی مرتبط با منافع کل بشریت در نظر بگیریم، می‌بینیم که این فجایع هولناک سرشار از منفعت است؛ از جمله اینکه، فرزندان افراد بیمار سریع‌تر می‌میرند و افراد نابهنجار و ضعیف به مثابه قربانی‌های بیماری‌های همه‌گیر جدا می‌شوند.
هرچند این موضوع در زمان طرح آن توسط پسر عارف خیلی مورد پیگیری سیاسیون و فعالان شبکه های اجتماعی قرار گرفت و واکنش های بسیاری به آن نشان داده شد، پس از آن هرگاه فردی از خانواده یک مسئول بر مسئولیتی گمارده می شد، عنوان «ژن خوب» به آن گفته می شد. در نهایت کار به جایی رسید که رهبر انقلاب در جلسه درس خارج فقه اخیرشان این موضوع را مورد اشاره قرار داده و به آن انتقاد کرده اند.
ایشان در تفسیر «یُقَسِّمُهَا اللهُ حَیثُ یَشاء» عنوان کرده اند: اینها را هم مثل بقیّه‌ی چیزها از خدا بدانید؛ این را هم خدا می دهد. بله، کار خدای متعال بی‌حکمت نیست و رفتار ما، اختیار ما، و اراده‌ی ما در ایجاب رحمت الهی تأثیر دارد لکن بالاخره آنچه به ما داده میشود، از همه‌ی مکارم، از همه‌ی خوبی‌ها، از همه‌ی نِعَم -از جمله مکارم اخلاق- از طرف خداست، خداوند تقسیم می کند؛ به شما یک چیزی میدهد، به دیگری یک چیز می دهد، به آن دیگری یک چیز [دیگر] می دهد.
تَکونُ فِی الرَّجُلِ وَ لا تَکونُ فِی ابنِه
گاهی یک صفت خوبی در پدر هست، در پسر نیست. اینکه حالا می گویند ژن یا ژنِ [خوب]! اینها خیلی اعتباری ندارد. گاهی اوقات پدر یک صفت خوبی دارد، پسر ندارد؛ عکسش هم هست که پسر یک صفت خوبی دارد که پدر ندارد. اینها ایجاب الهی و اِنعام الهی است.
وَ تَکونُ فِی العَبدِ وَ لا تَکونُ فی سَیِّدِه
این جور هم نیست که موقعیّت اجتماعی و شأن اجتماعی هم تأثیر داشته باشد؛ نه، گاهی یک صفت خوبی را یک برده‌ای دارد که سیّد او، ارباب او ندارد. مستخدم شما گاهی یک خصوصیّتی دارد که شما آن خصوصیّت را ندارید. یک صفت خوبی در فرد زیردست ما هست که آن صفت در ما نیست؛ یعنی او بالاتر از ماست. خب، حالا این صفات و مکارم اخلاق که این قدر هم درباره‌اش فرموده‌اند، چه چیزهایی است؟ چند صفت را حضرت بیان می فرمایند. اینها واقعاً همان جلوه‌های درخشان اسلام است؛ لبّ اسلام اینهاست. این خصوصیّات [است] که انسانها را برجسته می سازد و به برکت وجود انسانهای برجسته در یک اجتماع، در یک جامعه‌ی بشری، نظام اجتماعیِ برجسته به وجود می‌آورد و [اگر] انسان های کریم، انسان های شجاع، انسان های باگذشت، انسان های صادق در یک جامعه‌ای باشند، این جامعه، جامعه‌ی برجسته‌ای می شود؛ [البتّه] عکسش هم صادق است. واقعاً انسان باید اینها را مثل دُر و گوهر گرانبها روی چشمش بگذارد و به دنیا عرضه کند... .
با استناد به واکنش هایی که مردم، کارشناسان و سیاسیون نسبت به طرح موضوع «ژن خوب» از سوی فرزند یکی از مسئولان داشتند و مستند به فرمایشات اخیر رهبر انقلاب، باید اشاره کرد آنچه در حقیقت انقلاب اسلامی باید جست، «ژن صفات حسنه اخلاقی، ایمانی و اعتقادی» است، نه رذایلی مانند اعتقاد فرزندان برخی مسئولان به موضوع «ژن خوب». لذا هرکس به کار جامعه و مردم بیاید و بتواند مشکلی از مشکلات را حل کرده و باری از دوش مردم بردارد، ژن خوب است، نه کسی که با اتصال به حلقه قدرت از بیت المال بهره مند می شود و باری بر دوش مردم است!
