آیا بارش‌های اخیر که در بسیاری از مناطق کشورمان سیلابی شده، خسارات فراوانی به بار آورده و از همه مهم تر، جان شماری از هم وطنانمان را ربوده است، پشت پرده‌ای از جنس دشمنی دارد؟!
به گزارش «تابناک»، این پرسشی است که طی روزهای اخیر، ذهن برخی از ایرانیان را به خود مشغول کرده است؛ پرسشی که انتشار گزارشی در یکی از خبرگزاری‌ها و مطرح کردن گزاره «جنگ اقلیم» و نام بردن از رژیم صهیونیستی به عنوان عامل این جنگ با کشورمان، پررنگ‌تر هم شده است.
گزارشی که بر اساس آن، آنچه بر سر لرستان آمده و چشم انتظار مناطق وسیعی از خوزستان است و از آن مهم تر، در شیراز و گلستان مصیبت آفریده، احتمال دارد، عمد و از سر دشمنی باشد. درست مانند احتمالی که بعد از وقوع زلزله‌های مخرب و مرگبار توسط برخی مطرح میشود و عامل آن هارپ معرفی میشود.
اما این گزاره‌ها و احتمالا چقدر صحیح هستند و نظر کارشناسان درباره شان چیست؟
برای بررسی این موضوع بهتر دیدیم سراغ یکی از متخصصین حوزه علوم جو و هواشناسی برویم. دکتر جواد بداق جمالی، عضو هیأت علمی دانشکده محیط زیست و دبیر کل انجمن علمی هواشناسی ایران که دوره پسادکتری را در رشته هواشناسی کاربردی در ژاپن گذرانده و سوابق مدیریت و پژوهشی فراوانی در این حوزه دارد.
استاد دانشگاهی که شروع سخنانش با یادآوری این نکته مهم است که «شرایط جوی و اقلیمی، مبحث پیچیده‌ای است که تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله محلی و تمام کره قرار دارد و نتیجه بر هم کنش‌های غیر خطی از جو-اقیانوس-خشکی است.» مقدمه‌ای که در ادامه آن نکات مفصلی مورد اشاره وی قرار میگیرد که هرچند شاید برای عموم چندان قابل فهم نباشد، به جهت حساسیت موضوع، بهتر است عینا نقل شود و قضاوت بر عهده شما قرار گیرد.
«گاهی نوسانات دمایی روی اقیانوس آرام (پدیده نوسان جنوبی ال نینو یا انسو) میتواند در فاصله چند هزار کیلومتر دورتر روی خشکسالی و بارش یک کشور تأثیر بگذارد. لازم به ذکر است که انسو پدید‌های جوی- اقیانوسی است که شکل گیری فاز‌های مختلف آن مستلزم نوسان دمای آب در سطح و اعماق اقیانوس آرام استوایی است که با تحول در جریان‌های بزرگ مقیاس جوی همبستگی دارد.
فاز گرم این پدیده با افزایش دمای سطح آب اقیانوس آرام استوایی همراه است که به نام «ال نینو» شناخته میشود و فاز سرد آن «لانینا» نام دارد و عملکرد آن عکس پدیده ال نینو است. انسو دارای سه حالت النینو، خنثی و لانینا بوده و با تأثیر روی امواج بزرگ مقیاس جوی، الگو‌های بارش در بسیاری از مناطق کره زمین به ویژه مناطق حاره‌ای و جنب حاره‌ای را تغییر می‌دهد و به همین علت، پدیده دورپیوندی شناخته میشود.
گاهی هم شاخص (فشار جو) نوسانات اطلس شمالی (NAO: North Atlantic Oscillation) میتواند رخداد بارش در مناطق مختلف را تحت تاثیر خود قرار دهد. شاخص نوسانات شمالی بر پایه اختلاف فشار نرمال شده سطح دریا (P) بین منطقه حاره (آزور)، و کم فشار جنب قطبی (ایسلند) بنا نهاده شده است. نوسان اطلس شمالی در واقع نماینده تغییرات باد‌های غربی روی اطلس شمالی در فاصله مدار ۴۰ تا ۶۰ درجه است.
ساختار اقلیمی NAO طی ماه‌های سال تغییر چندانی پیدا نمیکند و از یک ساختار دو هستهای شمالی ـ جنوبی برخوردار است. یکی از این هستهها روی گرینلند و دیگری با علامت مخالف روی عرض‌های میانه اقیانوس اطلس شمالی بین مدار ۳۵ تا ۴۰ درجه قرار میگیرد؛ بنابراین، رفتار جوی متأثر از کل سیستم کره زمین است. در نتیجه وقتی می‌خواهیم درباره اقلیم و شرایط جوی اظهارنظر کنیم، باید تمام ابعاد سیستم کره زمین را کامل بشناسیم و تعاملات بخش‌های مختلف مانند خشکی، اقیانوس و لایه‌های مختلف جو را بر اساس اصول علمی و مدل ریاضی منطبق بر قوانین فیزیک تحلیل کنیم.
یکی از محتمل‌ترین گزینه‌هایی که به عنوان علت بارش‌های حدی اخیر ـ که در دوره آماری صد ساله بی سابقه است ـ در کشور مطرح است، تغییرات جت استریم‌ها (رودبادها) است؛ رودباد‌هایی که در ارتفاعات جو جریان دارند و میتوان آنها را یک تونل باد پر سرعت در ارتفاعات بالا دانست که این رخداد معمولاً در ارتفاعات حدود ۱۱ هزار متر بالای سطح زمین دیده میشود و طی سال‌های اخیر در عرض‌های میانی کمی جابه جا شده اند که علت این جابه جایی، آب شدن یخ‌های قطبی، در نتیجه تغییر اقلیم است.
این احتمال علمی که جابه جایی جت استریم‌ها روی پدیده‌های حدی (تغییرات غیرطبیعی بارش) تاثیر می‌گذارد چند سالی است که مطرح شده و در مراکز علمی مورد بررسی قرار گرفته و اخیرا شواهدی هم در تأیید آن به دست آمده است.
در سال‌های گذشته تأثیر پدیده هایی چون ال نینو، انسو و نائو در تغییرات بارش تأیید شده و حالا موضوع جابه جایی جت استریم‌ها به عنوان عامل اصلی بارش‌های شدید ماه گذشته در خاورمیانه مطرح است. اینکه نهایتا کدام پدیده را عامل بارشها بدانیم، بر اساس دانسته‌های علمی و معادلات ریاضی استوار است و به سادگی و بدون در نظر گرفتن اصول علمی نمی‌توان در این باره اظهارنظر کرد.
گفتنی است، سیل‌های سال جاری در کشور به دو دسته با منشأ طبیعی و انسانی تقسیم میشود؛ منشأ سیل شیراز، کاملا انسانی است و حاصل ساخت و ساز‌های کارشناسی نشده است. سیل شیراز، سیل طبیعی نبود؛ حجم بارش آنقدر زیاد نبود که به چنین حادثه‌ای منجر شود، به علاوه سیل، مدتی پس از پایان باران اتفاق افتاد. سیل شیراز، تنها در نتیجه ایجاد آب بندی است که طی سال‌های گذشته در نزدیکی دروازه قرآن احداث شده و از انتقال آب به رودخانه جلوگیری میکند.
سیل آق قلا هم ماحصل ساخت و ساز‌های کارشناسی نشده در طبیعت گلستان است. سیل کرخه و کارون، طبیعی است و منشاء انسانی ندارد. بارش شدید باران سبب شد حجم قابل توجهی از آب از بالادست جاری شود که بر اساس پیش بینی‌ها و هشدار‌های بموقع سازمان هواشناسی، وزارت نیرو به موقع واکنش نشان داد و توانست آب را با باز کردن دریچه‌های سدها مدیریت کند و مانع از رخداد یک فاجعه انسانی در خوزستان شد.
در پاسخ به شایعاتی که دستکاری سایر کشورها در اقلیم ایران را عامل سیل‌های اخیر معرفی میکنند، باید بگویم دلیل طرح چنین شایعاتی، ناآگاهی از اصول علمی و تلاش برای یافتن پاسخی ساده است؛ شایعاتی که در حد احتمال هم نیست و حاصلی به جز انحراف افکار عمومی از حقیقت ندارد.
بر اساس تجربیات بنده، این دو پیشنهاد را برای تحقق هر چه بیشتر و دقیق‌تر فرمایشات مقام معظم رهبری در پیشگیری از مخاطرات مشابه و کاهش میزان خسارات ارائه میشود؛
۱- تأسیس مرکز ملی هشدار مخاطرات جوی و اقلیمی مجهز به پیشرفته‌ترین سوپر کامپیوتر‌ها و سامانه‌های نرم افزاری هشدار به هنگام جفت شده برای انواع مخاطرات
۲- تاسیس مرکز ملی علوم و فناوری جوی، اقلیمی و گرمایش زمین مجهز به پیشرفته‌ترین تجهیزات برای پایش و سنجش تمامی لایه‌های جو زمین»
بالاخره یک چیز درست حسابی علمی خوندیم. 
خلاصه اینکه خرابی ها و فلاکتها و دردهای این سیل نتیجه اداره کشور با روش بی حساب و کتاب و ناکارآمد بوده است 
