فتاوای آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)
كم كارى در شركت و استفاده ى غير مجاز از امكانات
سؤال1134. كسى كه در شركتى كار مى كرده، مقدارى كم كارى كرده و چند دفعه به صورت غير مجاز به شهرستان تلفن زده است و خساراتى نيز به وسايل شركت وارد آورده است. اگر بخواهد جبران خسارت كند، آيا بايد قيمت روز خسارت را محاسبه كند يا قيمت روز جبران خسارت را محاسبه نمايد؟
جواب: جانب احتياط را مراعات نمايد.
از بين رفتن وسايل بيمارستان هنگام آموزش
سؤال1136. چنان چه پرسنل بيمارستان يا دانشجويان هنگام كار يا آموزش، سهوا باعث از بين رفتن يا ضرر به اموال بيمارستان شوند، آيا بايد شخصا هزينه ى آن را پرداخت نمايند؟
جواب: بله، مگر آن چه متعارفِ در جريان امور بيمارستان بر عدم ضمان باشد.
استفاده از اموال دولتى
سؤال1142. آيا استفاده از اتومبيل اداره بر خلاف مقرّرات اداره ضمان دارد و ضمان آن به عهده ى چه كسى است؟
جواب: استفاده بر خلاف مقرّرات اداره ضمان دارد و ضمان آن به عهده ى كسى است كه در آن تصرف كرده است.
استفاده از تلفن نهادها
سؤال1145. اگر انسان در تشكيلاتى همانند (بسيج) به عنوان مسؤول و يا عضو كار مى كند، آيا اجازه دارد از تلفن يا ساير امكانات آن جا براى كارهاى شخصى خود استفاده نمايد؟
جواب: بستگى به مقرّرات دارد.
استفاده از اموال دولتى در قبال مزاياى پرداخت نشده
سؤال1151. اگر از اموالى چون اتومبيل اداره كه مربوط به كار پدر مى شود، جهت برخى استفاده هاى شخصى [يعنى حمل و نقل اعضاى خانواده [در حين انجام خدمت استفاده شود، آيا مى توان آن را به حساب مزايايى گذاشت كه علم به عدم پرداخت آن ها وجود دارد؟
جواب: اگر مطالبه كرده و ندادند؛ به همان مقدار، خودِ طلب كار يا كسى كه از طرف او اجازه دارد، مى تواند وصول كند.
ضمان اتلاف بيت المال در جبهه
سؤال1154. بنده مقدارى از اموال دولت را بى جهت در جبهه از بين برده ام. اكنون براى برى ءالذمه شدن پولى را حساب كرده ام. آن را به چه كسى بدهم؟
جواب: ظاهرا مى توانيد به مستحقين از اهل ايمان پرداخت نماييد.
تدليس در كسب امتياز براى استخدام
سؤال1156. شخصى براى استخدام در كارى دولتى كه شرط آن دارا بودن امتياز خاصّى مى باشد، به دروغ ادّعاى آن امتياز را مى كند و با تدليس استخدام مى شود و حقوق مى گيرد، آيا حقوق او حلال است؟
جواب: اگر بر اصل استيجار و استخدام او رضايت باشد و واجديّت آن امتياز به نحو شرط باشد، با فقدان آن خيار تخلّف شرط ثابت است و تا زمانى كه اجاره فسخ نشده است، اجرت و حقوق حلال است و بر فرض باطل بودن اصل اجاره، هم اين حقوق كه از دولت مى گيرد ـ در بعض موارد ـ در حكم مجهول المالك است و با فرض فقرِ گيرنده، به قصد صدقه جايز است، هر چند به قصد اجرت جايز نباشد.
حكم غنيمت هاى جنگى
سؤال1157. غنايمى را كه رزمندگان در جنگ پيدا كرده و آن را برداشته اند، چه حكمى دارد؟
جواب: اگر صاحبان آن معلوم نباشد، از باب مجهول المالك آن را صدقه دهند و اگر خودشان فقير هستند، به نيّت صدقه مى توانند آن را تملّك كنند.
جواز تصرّف در اموال كفار حربى در صورت عدم فتنه و مفسده
سؤال1158. آيا اموال كافران حربى محترم است و تصرّف در آن جايز است؟
جواب: اموال كفّار حربى در غير صورت هدنه، احترام ندارد و اگر فتنه و مفسده اى نداشته باشد، تصرّف در آن ها جايز است.
اشتباه قاضى در رسيدگى به پرونده ها
سؤال1174. اگر قاضى بر اساس ادلّه و بينه موجود حكمى صادر كند و پس از اجراى حكم، شواهدى بر خلاف آن حكم به دست آورد، آيا قاضى ضامن خسارت هايى است كه به محكوم عليه وارد ساخته است؟
جواب: تدارك خطاى قاضى شرع از بيت المال است، به خلاف خطاى شبه عمد يا عمد او كه بر خود او است و هم چنين موارد رجوع شهود كه بر آن ها است و تفصيل كلام در محلّ خود مذكور است.
عدم جواز استفاده از آب بدون پرداخت آب بها
سؤال1179. 1) آيا استفاده از آب براى مشتركين، بدون پرداخت آب بها جايز است؟
جواب: جايز نيست.
2) آيا مسؤولان مربوطه، مى توانند هزينه هاى گزاف به عنوان آب بها از مشتركين دريافت كنند؟
جواب: براى مسؤولين هم جايز نيست در مبلغ دريافتى اجحاف كنند.
تضييع اموال دولتى
سؤال1180. فردى كه برخى اموال دولتى را تضييع كرده است ـ مثلاً پول بليط قطار را نپرداخته باشد ـ چه وظيفه اى دارد؟
جواب: بايد آن مال را به همان شعبه ى مخصوص بدهد و ضامن است، مگر اين كه يقين كند كه با برگرداندن، در همان مورد خودش مصرف نمى شود. مانند برگرداندن به بانك ها، كه در اين صورت بايد از باب ردّ مظالم آن را به فقير مؤمن بپردازد.
تصرّف در اموال ناصبى
سؤال1182. آيا تصرّف و تملّك مال ناصبى جايز است؟
جواب: مال ناصبى حكم مال كافر حربى است و تملك آن جايز است. ولى اگر ضرر و مفسده بر مؤمنين داشته باشد، جايز نيست؛ لذا مطلقا خلاف احتياط است.
سؤال1184. زمينى از يكى از سازمان هاى دولتى خريدارى شده و پس از آن معلوم شده كه آن زمين مصادره اى بوده است و اكنون ناچار آن را در تصرّف دارند و راهى براى دسترسى به مالك وجود ندارد. حكم شرعى را بيان فرماييد.
جواب: مى توانند آن را از حاكم شرع اجاره كنند تا هنگامى كه از مالك آن خبرى برسد، تا حاكم مال الاجاره را به مالك يا ورثه ى او بدهد.
گرفتن دستمزد بيشتر از كاركرد
سؤال1188. مسؤول ما ماهانه شصت ساعت كار براى ما ردّ مى كند، در حالى كه كمتر از اين مقدار كار كرده ايم، پول اين كار چگونه است؟
جواب: اگر خلاف مقررات باشد، جايز نيست.
پيدا كردن پول
سؤال1193. اگر پولى پيدا كرديم كه صاحبش را نمى شناسيم آيا مى توانيم، آن را در صندوق صدقات بيندازيم؟
جواب: اگر نشانه اى ندارد كه بتوان صاحبش را پيدا كرد، با اذن حاكم شرع، بايد به فقير صدقه داد، على الاحوط.
فروختن طلاى پيدا شده
سؤال1195. چند سال پيش قطعه اى طلا پيدا كردم و آن را فروختم. اكنون صاحبش را نمى شناسم پول آن را در چه راهى مصرف كنم؟
جواب: اگر از پيداشدن صاحبش مأيوس هستيد، بايد به قيمت فعلى آن ردّ مظالم دهيد.
برداشتن چيزى در كودكى از فروشگاه دولتى
سؤال1200. اگر در كودكى از فروشگاه دولتى چيزى برداشته باشم، الآن چگونه جبران كنم و يا اگر از كسى چيزى گرفته ام و امكان دسترسى به او ندارم، حكمش چگونه است؟
جواب: بايد با اجازه ى از حاكم شرع، به مقدار آن ردّ مظالم داده شود، على الاحوط.
مصرف ميوه ى درختان كنار خيابان
سؤال1203. آيا مردم از درختان ميوه ى كنار خيابان ـ كه متعلق به شهردارى است ـ ، مى توانند استفاده نمايند؟
جواب: انسان مى تواند از ميوه درختى كه در مسير عبور عمومى است، حتى اگر مالك مشخص داشته باشد، بخورد؛ ولى نبايد موجب افساد يا از بين رفتن درخت و ميوه شود و بنابر احوط بايد چيزى از ميوه را با خود نبرد.
استفاده از خانه هاى سازمانى توسط افرادى كه خانه دارند
سؤال1205. استفاده از خانه هاى مسكونى وابسته به دولت يا مؤسسات ديگر توسط افرادى كه خانه دارند و واجد شرايط نيستند، جايز است؟
جواب: اگر خلاف مقررات آن ها باشد، جايز نيست.
پرداخت خسارت در جايى كه مقصر مشخص نباشد
سؤال1210. اگر چند نفر همزمان به طرف ماشينى يا قطارى سنگ پرتاب كنندو سنگ يكى از آن ها، موجب خسارت به قطار شود و يا موجب زخمى شدن فردى شود، چه كسى ضامن آن خواهد بود؟ (در صورتى كه معلوم نباشد سنگ كدام يك از آن ها خسارت زده است)
جواب: احتياط در مصالحه ى به توزيع است و تعيين با قرعه هم ممكن است.
اختلاف صاحب ملك و اداره
سؤال1214. يكى از ادارات دولتى ساختمانى را اجاره كرده است، اما در حال حاضر بين مالك و اداره راجع به مبلغ اجاره اختلاف وجود دارد و او تا صدور حكم دادگاه راضى به اقامه نماز و ديگر تصرفات در آن نمى باشد، در اين صورت وظيفه ما چيست؟
جواب: اختلاف در مبلغ اجاره اى كه مدّت آن تمام نشده است، ضررى به صحت اجاره نمى زند و مستأجر حق استفاده دارد.
شهريه گرفتن در صورت محدود بودن فعاليت هاى درسى
سؤال1217. آيا شهريه گرفتن طلبه اى كه در درس غيبت مى كند و در كلاس درسى، كمتر شركت مى كند و يا كمتر درس مى گيرد، جايز است؟
جواب: اگر بدون عذر از مقدار معمول طلاب كمتر درس بخواند، شهريه گرفتن او اشكال دارد.
مطالعه در ساعت بى كارى ادارى
سؤال1218. آيا مى توان در ساعات كارى در محل كار يا اداره، كه بى كار هستيم مطالعه نماييم؟
جواب: مانعى ندارد.
ضمانت حادثه در اماكن تفريحى
سؤال1225. اگر در پارك ها، حادثه اى چون فروريختن سقف يا افتادن وسايل بازى بر سر كسى و يا غرق شدن قايق تفريحى ـ كه مردم سوار آن ها هستند ـ اتفاق بيفتد، در اين صورت ضامن كيست؟
جواب: اگر كسى مقصر نباشد، ضمانى نيست.
اموال بيت المال كه توسط افراد خيانت كار از بين مى روند
سؤال1235. اگر مسؤول امور مالى يا قانون گذاران يك بخش مهم، افراد خيانت كار را در رأس امور مالى ـ كه بيت المال در اختيار آن ها است ـ قرار دهند، آيا ضمان مال به عهده مسؤول است يا به عهده سوء استفاده كنندگان و غارت كنندگان بيت المال يا هر دوى آن ها؟
جواب: اگر علم و عمد و يا تقصير در گزينش بوده است، هر دوى آن ها ضامن هستند؛ البته فرد مسؤول پس از پرداخت غرامت و اداى حقوق ضايع شده، مى تواند به آن افراد خائن رجوع كند و حقوق از دست رفته را از آنان دريافت نمايد.
كمك رسانى به كشور مسلمان هنگام جنگ با كشور كافر
سؤال1239. اگر يك كشور اسلامى با كشور و مملكت كفر در حال جنگ باشد، آيا مسلمانان ديگر وظيفه كمك و يارى آن كشور را دارند يا خير؟ و اگر كسى براى كمك برود و كشته شود، ضمان ديه بر عهده چه كسى خواهد بود؟
جواب: در حدّ تمكّن با ملاحظه ى شرايط ديگرى كه در آن ها به حاكم شرع مراجعه مى شود، كمك كردن لازم است و جاى ضمان ديه نيست.
كم كارى در انجام وظيفه
سؤال1241. آيا افرادى كه به دليل كفاف نكردن حقوق خود دو شغل دارند و هر يك از شغل ها باعث كم كارى در شغل ديگر مى شود، ضامن مى باشند يا ضمان آن به عهده دولت است كه حقوق كمى پرداخت مى نمايد؟
جواب: آن كسى كه كم كارى كرده، ضامن است.
استفاده بى رويه از آب دانشگاه
سؤال1266. من دانشجو هستم و از بيت المال استفاده مى كنم، مى خواستم بدانم، اگر من بر اثر وسواس، آب زيادى بريزم، چگونه مى توانم خسارت آن را بپردازم؟
جواب: بايد خسارات را به همان مركز برگردانيد، يعنى پول اضافه بر متعارف را پرداخت كنيد.
استفاده شخصى از تلفن دولتى
سؤال1267. بعضى از دانشجويانى كه در بعضى از قسمت هاى دانشگاه مشغول به كار مى باشند، از تلفن دانشگاه استفاده شخصى مى كنند، آيا اين كار جايز است؟
جواب: اگر خلاف مقررات آن جا است، ضامن است.
استفاده از اموال بيت المال
سؤال1268. برداشت از اموال بيت المال ـ به قصد بازگرداندن آن ها ـ چه حكمى دارد؟
جواب: جايز نيست.
سؤال1269. پولى از بيت المال نزد من است، آيا در موقع نياز شخصى، مى توانم از آن پول بردارم و بعدا برگردانم؟
جواب: خير، نمى توانيد.
استفاده از وسايل اسقاطى ادارات
سؤال1270. استفاده از وسايل اسقاطى ادارات ـ كه بعضا دور ريخته مى شوند ـ چه حكمى دارد؟
جواب: اگر مورد اعراض واقع شده باشد، اشكال ندارد.
استفاده ديگران از امكانات دانشگاه
سؤال1272. آيا استفاده از امكانات دانشگاه ها براى غير دانشجو يا دانشجويانى كه از دانشگاه ديگر هستند، جايز است؟
جواب: اگر خلاف مقررات باشد، جايز نيست.
جبران استفاده شخصى از امكانات دولتى
سؤال1273. جبران استفاده شخصى از امكانات دولتى چگونه است؟
جواب: بايد به همان مراكز برگردانده شود.
تقلّب در هزينه هاى تلفن
سؤال1275. با توجه به بالا بودن نرخ مكالمه تلفن، آيا مى شود تقلبى تلفن كرد؟
جواب: خير، نمى شود.
سوء استفاده از كارت تلفن
سؤال1277. دادن كارت تلفن به شخصى كه مى دانيم با تقلب به صورت مجانى از تلفن استفاده مى كند، چه حكمى دارد؟
جواب: جايز نيست.
تصرف در اموال بيت المال
سؤال1278. تصرفات جزيى در اموال بيت المال و ادارى چه حكمى دارد؟
جواب: حرام و ضمان آور است.
چگونگى پرداختن قرض بيت المال
سؤال1280. كسى كه به بيت المال مقروض است، چگونه و به چه كسى آن را بپردازد؟
جواب: بايد به همان مراكز برگرداند و با عدم تمكّن، به حاكم شرع بدهد.
بردن اموال بيت المال به منزل
سؤال1286. آيا بردن اموال بيت المال به خانه يا جاى ديگر ـ مثل خوابگاه ـ جايز است؟
جواب: خير، جايز نيست.
تصرف كردن حقى از بيت المال
سؤال1291. اگر احتمال بدهيم كه حقى از بيت المال يا حق النّاس را تصرف كرده ايم، چه بايد بكنيم؟
جواب: با احتمال اين مطلب، تكليفى نيست.
دريافت دستمزد بيشتر از حق خود
سؤال1293. در دانشگاه مقدارى پول به حساب من ريخته شده كه بيشتر از دستمزد كارى است كه انجام داده ام، وظيفه من در ازاى اين پول ها چيست؟
جواب: اگر اشتباه شده، بايد اضافه ى آن بازگردانده شود.
