اگرچه عمده مشکل بوجود آمده برای دریاچه ارومیه از بخش کشاورزی و مصرف آب در این بخش سرچشمه می‌گرفت، اما علاوه بر آن مدیریت و هدایت رواناب‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه هم یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی بود که مانع ورود آب به دریاچه ارومیه می‌شد. بررسی‌های کارشناسی انجام شده در زمان آغاز به کار ستاد احیای دریاچه ارومیه درباره وضعیت رودخانه‌های ورودی به دریاچه، نشان‌دهنده شرایط نامساعد مسیر این رودخانه‌ها بوده است. با هدف بهبود شرایط رودخانه‌ها، مصوّبات متعدّدی در هیأت محترم وزیران به تصویب رسید که ذیل یکی از این مصوّبات (انتقال آب رودخانه‌ها به پیکره آبی دریاچه)، طرح لایروبی و مسیرگشایی رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه برای رفع نابسامانی‌های موجود در مسیر رودخانه‌ها در دستور کار قرار گرفت. در همین راستا، پروژه‌های متعدّدی شامل اتصال زرینه رود به سیمینه رود به طول ۲۵ کیلومتر و لایروبی مسیر رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه اعم از رودخـانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، آجی‌چای، مهـابادچای، قلعه‌چای، صوفی‌چای و …، جمعـاً به طول بیش از ۱۷۰ کیلومتر و حجم عملیاتی بالغ بر ۶ میلیون مترمکعب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اجرا شده‌اند.
حال تنها برای اینکه تاثیر این اقدامات را بر آب ورودی به دریاچه ارومیه در سال‌های مختلف ببینیم، چند عدد را با هم مقایسه کنیم. متوسط بارش باران در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در ۵۰ سال گذشته ۳۴۱ میلی‌متر بوده است. حال عدد بارش باران و تراز دریاچه را در دو دوره «بارش کمتر از میانگین ۵۰ ساله» و «بارش بیشتر از میانگین ۵۰ ساله» مقایسه می‌کنیم.
- مقایسه میزان بارش و تراز دریاچه در سال‌هایی با بارش کمتر از میانگین ۵۰ ساله
همانطور که در نمودار شماره یک می‌بینید، میزان بارش و تراز دریاچه در سه مقطع مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در سال آبی ۸۸-۱۳۸۷ وقتی میزان بارش ۳۱۲ میلی‌متر بود، یعنی ۲۹ میلی‌متر کمتر از میزان متوسط بارش ۵۰ ساله، تراز دریاچه ارومیه با کاهش ۴۴۰ میلی‌متری همراه بوده است. در یک مقطع دیگر و در سال آبی ۹۰-۱۳۸۹ هم وقتی میزان بارش ۳۱۳ ملی‌متر بود، ۲۸ میلی‌متر کمتر از میزان متوسط بارش ۵۰ ساله، تراز دریاچه با افت ۴۱۰ میلی‌متری همراه بود. این در حالی است که در سال آبی ۹۶-۱۳۹۵ و پس از آغاز اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه در حالی که در این سال آبی میزان بارش به مراتب از دو سال یاد شده پایین‌تر بود (۲۷۷ میلی‌متر و ۶۴ میلی‌متر کمتر از میزان متوسط بارش ۵۰ ساله) می‌بینیم که عدد افت تراز دریاچه ۱۳۰ میلی‌متر بوده که به مراتب کمتر از دو سال قبل از اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه بوده است. این نشان از تاثیرگذار بودن اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه در جهت هدایت رواناب‌ها به بستر دریاچه بوده است.
همانطور که نمودار شماره یک هم به خوبی نشان می‌دهد، در حالی که در سال‌های آبی ۸۸-۱۳۸۷ و ۹۰-۱۳۸۹ میزان بارش بیشتر از سال آبی ۹۶-۱۳۹۵ بود، اما به دلیل هرز رفتن آب در مسیر رسیدن به دریاچه ارومیه و عدم مدیریت رواناب‌ها افت تراز دریاچه ارومیه بیشتر از زمانی بود که بارش به شدت کمتر بود و همین به خوبی نشان می‌دهد که اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه در جهت احیای این دریاچه موثر بود.
نمودار شماره یک: سال‌های بارش با کمتر از میانگین ۵۰ ساله
- مقایسه میزان بارش و تراز دریاچه در سال‌هایی با بارش بیشار از میانگین ۵۰ ساله
نموار شماره دو، عدد میزان بارش و تراز دریاچه ارومیه را در سه سالی که میزان بارش تا ۱۵ اردیبهشت بیش از میانگین ۵۰ ساله بوده را نشان می‌دهد. همانطور که در تصویر می‌بینید، در سال آبی ۸۶-۱۳۸۵ میزان بارش باران ۳۹۱ میلی‌متر بود، اما با اینکه میزان بارش بیشتر از متوسط ۵۰ ساله بود، تراز دریاچه با افت ۱۲۰ میلی‌متری همراه بود. در سال آبی ۸۹-۱۳۸۸ هم که میزان بارش ۴۱ میلی‌متر بالاتر از متوسط ۵۰ ساله بود، تراز دریاچه ارومیه با افت ۱۵۰ میلی‌متری همراه بود. اما در سال ۹۸-۱۳۹۷ که میزان بارش ۴۵۲ میلی‌متر بود تراز دریاچه با افزایش ۹۷۰ میلی‌متری همراه شده است. همین اعداد به خوبی نشان می‌دهند در سال‌های پر آبی هم قبل از اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه پیاپی شاهد کاهش سطح تراز دریاچه ارومیه بودیم ولی بعد از اقدامات این ستاد که تنها بخشی از آن مدیریت رواناب‌ها بود، شاهد تاثیر مستقیم افزایش بارش‌ها بر افزایش تراز دریاچه هستیم.
نکته مهم‌تر اینکه طرح‌های لایروبی و انتقال آب رودخانه‌ها به پیکره آبی دریاچه تنها یکی از طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه است. همانطور که پیش‌تر هم بارها از سوی ستاد احیا دریاچه ارومیه اعلام شد، چند طرح عمرانی و بزرگ این ستاد که موجب سرازیر شدن حجم قابل توجهی آب به دریاچه ارومیه می‌شوند هم تا سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری می‌رسد.
نمودار شماره ۲- سال‌های با بارش بیشتر از میانگین ۵۰ ساله
همانطور اشاره شد این تنها بخشی از نتایج عملیات ستاد احیای دریاچه ارومیه در «طرح لایروبی و مسیرگشایی رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه» بود. ستاد احیای دریاچه ارومیه امیدوار است تا پایان سال ۱۴۰۰ و با به اتمام رسیدن سایر پروژه‌های ستاد نظیر «انتقال آب مازاد حوضه آبریز کلاس به دریاچه ارومیه»، «احداث تصفیه‌خانه‌ها شهرهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه و انتقال پساب تصفیه‌شده حاصل به دریاچه ارومیه» سالانه بیش از ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب به دریاچه ارومیه منتقل و وضعیت دریاچه ارومیه در شرایط فعلی آن پایدار شود. علاوه بر پروژه‌های فوق ستاد احیای دریاچه ارومیه کمافی‌السابق پیگیر پروژه‌های مرتبط با افزایش راندمان مصرف کشاورزی و کاهش تلفات آب با در نظر گرفتن معیشت مردم از قبیل «توسعه سامانه‌های آبیاری نوین»، «مرمّت و بازسازی تأسیسات آبی در دست بهره‌برداری »، «طرح احیاء و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی به منظور ساماندهی چاه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه و افزایش جریان‌های ورودی به دریاچه ارومیه»، «انتقال آب از سد سیلوه به دریاچه ارومیه»، «پروژه‌های کشت جایگزین، نشایی، ارقام زودرس، ارقام وارداتی و تغییر الگوی کشت» و «ایجاد اشتغال و معیشت جایگزین از طریق گسترش کشت گیاهان دارویی بومی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه» می‌باشد تا شاهد وضعیت بسیار روشن‌تری در دریاچه ارومیه باشیم.
