جنگ تجاری ایران و آمریکا بر سر «پسته»/ آمریکا پس از «طلای سیاه» به دنبال بازار صادراتی «طلای سبز» ایران است

آخرین اطلاعات پایگاه خبری کمیسیون اروپا زنگ خطر را برای تجارت این محصول ارزآور کشاورزی به صدا درآورده است. این اطلاعات نشان می‌دهند، در حالی که صادرات پسته ایران به اتحادیه اروپا در چهار ماهه نخست سال ۲۰۱۸ میلادی بالغ بر ۹۴.۵ میلیون یورو بوده، این میزان در چهار ماهه نخست سال جاری میلادی با افت قابل توجه ۷۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به ۲۵.۵ میلیون یورو رسیده است.

همچنین صادارت پسته با پوست ایران به اروپا در چهار ماهه نخست ۲۰۱۹ با افت ۸۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به ۹.۶ میلیون یورو رسیده است. ایران در چهار ماهه نخست ۲۰۱۸ بالغ بر ۵۸ میلیون یورو پسته با پوست به اروپا صادر کرده بود. صادرات مغز پسته ایران به اروپا نیز در این دوره با افت ۵۶ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به ۱۵.۸ میلیون یورو کاهش یافته است.

همان گونه که ملاحظه می‌شود، آمار‌ها کمیسیون اروپا خبر از کاهش شدید صادرات پسته ایران به اتحادیه اروپا می‌دهند. اما آمار‌های گمرک ایران در این زمینه چه می‌گویند؟

بنا بر نمودار زیر که از آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران استخراج شده، در سال ۱۳۹۵ میزان صادرات پسته حدود ۱۱۴ هزار و ۸۸ تن بوده که ارزش صادراتی این میزان پسته ۹۷۰ میلیون دلار اعلام شده است. همچنین در سال ۱۳۹۶ میزان صادرات پسته حدود ۱۱۲ هزار و ۹۱ تن بوده که ارزش صادراتی این میزان پسته ۹۰۱ میلیون دلار عنوان شده است. در سال ۱۳۹۷ ارزش و وزن پسته صادر شده به ترتیب ۴۶۱ میلیون دلار و ۵۱ هزار تن بوده است. همان گونه که ملاحظه می‌شود در سال ۱۳۹۷ ارزش و وزن صادرات پسته در مقایسه با سال ۱۳۹۶ به ترتیب اُفت ۵۴ درصدی و ۴۹ درصدی را تجربه نموده است. 

رقیب اصلی پسته ایران چه در تولید و چه در صادرات، پسته آمریکایی است. صنعت پسته در ایران دارای تاریخچه چند هزار ساله است، کشت پسته در آمریکا در دهه ۱۹۳۰ با واردات بذر‌های ایرانی آغاز شد. در دهه گذشته بین ۷۰ تا ۸۰ درصد تولید سالیانه پسته در دنیا به ایران و آمریکا اختصاص داشته است. همچنین این دو کشور بر تجارت جهانی پسته سلطه مطلق دارند.

به لحاظ تولید همان گونه که گفته شد در سال‌های اخیر به دلایل مختلف تولید پسته ایران افت چشمگیری داشته و این در حالی است که تولید پسته آمریکا رشد بالایی را تجربه نموده است.

نمودار زیر میزان تولید پسته در دو کشور ایران و آمریکا را بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۸ نشان می‌دهد. آمار‌های این نمودار از سایت انجمن پسته ایران استخراج شده است. همان گونه که از نمودار زیر ملاحظه می‌گردد، میزان تولید پسته ایران در سال ۲۰۱۸ حدود ۵۲ هزار تن بوده و این در حالی است که در همین سال تولید پسته آمریکا به ۴۵۰ هزار تن افزایش یافته است. در سال‌های قبل (با چشم پوشی از سال ۲۰۱۶) دو کشور اختلاف معناداری در تولید پسته با یکدیگر نداشته اند.

همچنین به لحاظ تجارت، آمریکا در برخی بازار‌های عمده توانسته است ایران را به طرز عجیبی پشت سر بگذارد. طبق آخرین آمار منتشره توسط انجمن پسته ایران تا پایان اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۸، از مجموع ۱۳ هزار تن پسته‌ای که از ایران و آمریکا به شبه قاره هند صادر شده، سهم ایران ۶۰ درصد و سهم آمریکا ۴۰ درصد بوده است. همچنین از مجموع حدود ۶۱ هزار تن پسته‌ای که در هشت ماه اول سال تجاری ۹۸-۹۷ از ایران و آمریکا به اروپا صادر شده، سهم ایران ۵ درصد و سهم آمریکا ۹۵ درصد بوده است. از مجموع ۹۵ هزار تن پسته‌ای که از ایران و آمریکا به شرق دور صادر شده، سهم ایران ۳ درصد و آمریکا ۹۷ درصد بوده است.

همان گونه که ملاحظه می‌شود ایران تنها در بازار هند توانسته است آمریکا را پشت سر بگذارد و سهم بالاتری داشته باشد. در سایر بازار‌ها سهم آمریکا با اختلاف فاحشی بالاتر از سهم ایران است.

شاید بسیاری معتقد باشند به دلیل کاهش سطح تولید پسته در ایران، کشورمان نتوانسته است، آن گونه که باید سهم خود از بازار‌های صادراتی را در مقابل آمریکا حفظ کند، اما باید گفت که تحریم‌های آمریکا در این زمینه کارسازتر بوده است. همان گونه که عنوان شد هر چند پسته ایران، در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار نداشته است، تحریم‌های بانکی باعث شده تا نقل و انتقالات پولی با مشکل مواجه شود و همین موضوع صادرات پسته ایران را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

حجت حسنی، معاون انجمن پسته ایران طی مصاحبه‌ای در این زمینه گفت: فروپاشی توافق هسته‌ای و بازگشت تحریم‌های بین المللی دوباره موانعی در مقابل دسترسی تاجران ایرانی به بازار‌های دنیا و رقابت عادلانه ایجاد کرده است.

نکته مهم دیگر این که آمریکا قبل از تحریم‌های ظالمانه نیز جنگ تجاری را در زمینه صادرات پسته ایران به این کشور آغاز کرده بود. آمریکا تعرفه ۲۴۱ درصدی را بر واردات پسته ایران اعمال کرده بود و به عبارت دیگر، ایران حتی بدون تحریم‌ها نیز نمی‌توانست به بازار آمریکا دسترسی پیدا کند.

نتیجه آن که آمریکا همان گونه که از تحریم‌های نفتی ایران توانست نفع ببرد و افزایش تولید خود در زمینه نفت را در بازار‌های مشتریان ایران بفروشد، حالا نیز به دلیل تحریم‌ها در زمینه تولید و صادرات پسته توانسته است ایران را کنار بزند و افزایش تولید خود در پسته را در بازار‌های صادراتی بفروش برساند و سهم خود در این بازار‌ها را افزایش دهد.