زمان آغاز به کار بازار متشکل ارزی بالاخره با تاخیر فراوان اعلام شد؛ بازاری که هنوز ابهاماتی جدی پیرامون آن وجود دارد و مسئولان از توضیح دادن در خصوص آنها طفره می‌روند.
به گزارش «آزادی»، در پی دیدار رییس هیات مدیره و مدیرعامل بازار متشکل ارزی با رییس کل بانک مرکزی کشورمان، خبری روی خروجی سایت بانک مرکزی قرار گرفت که حکایت از پایان یافتن تست‌های صورت گرفته برای عملیاتی کردن این بازار و آغاز به کار آن در آستانه عید قربان دارد.
این در حالی است که قرار بود این بازار از یازدهم تیرماه آغاز به کار کند و این رویداد به تعویق افتاده بود. تعویقی که همتی، رئیس بانک مرکزی دلیلش را انجام بررسی‌ها و ارزیابی خوانده بود که ثابت خواهند کرد راه اندازی این بازار مشکلی برای کشور ایجاد نخواهد کرد.
با این یادآوری، خبر آغاز به کار بازار متشکل ارزی از عید قربان را می‌توان به اطمینان یافتن از ساز و کار اندیشیده شده برای آن تعبیر کرد. اما کدام ساز و کار؟ اگر در این خصوص کنکاش کنیم، به نتایج جالب توجهی خواهیم رسید که دست کم در ۵ مورد، بسیار مهم و کلیدی هستند. بخوانید و قضاوت کنید:
۱- بوروکراسی بانکی
از جمله شاخصه‌های کلیدی بازار متشکل ارزی که مسئولان بر آن تاکید دارند، اسکناس محور بودن آن است. تاکید بر این نکته که قرار نیست حواله یا ارز فردایی در این بازار جایی داشته باشد و همه مبادلات به صورت فیزیکی و با اسکناس صورت خواهد گرفت. شیوه کار نیز به این صورت است که بانک‌ها اسکناس ارز را از صرافی‌ها دریافت می‌کنند و با تایید صرافی، آن را به مشتریان صرافی‌ها می‌دهند.
پر واضح است که اجرای این مکانیزم نیازمند افتتاح حساب ارزی برای هر صرافی در بانک است و از آن مهم تر، ضرورت دارد صرافی‌ها اسکناس هایشان را به این حساب‌ها واریز نمایند. فرایندی که بی شک وقت گیر و مستلزم هزینه است و این سوال را به دنبال دارد که چگونه این فرایند بوروکراتیک خواهد توانست به دلالی ارز پایان دهد و چه ضرورتی دارد صرافی‌ها از آن استقبال کنند؟
۲- فقط دلار و یورو
ماجرا البته به اینجا ختم نمی‌شود و آن گونه که محمد شکسته بند، مدیرعامل بازار متشل ارزی گفته، «هر صراف موظف است یک حساب مبتنی بر دلار، یک حساب مبتنی بر یورو و یک حساب مبتنی بر ریال در بانک مورد نظرش افتتاح کند و به ما وکالت دهد که از حساب‌های او به اندازه معامله ثبت شده در سامانه، برداشت و به حساب طرف دوم معامله واریز کنیم.»
یعنی نه تنها مبادله اسکناس‌ها به فرایند بوروکراتیک بانکی گره خواهد خورد، بلکه تنها تبادل دو ارز مرجع در آن مقدور خواهد بود و باقی ارز‌ها جایی در بازار متشکل ارزی ندارند. نقص بزرگی که موجب خواهد شد تراکنش‌های صرافی‌ها در ارز‌هایی غیر از دلار و یورو، به بازار متشکل راه نیابد و یا مشمول نرخ تبدیل بانکی شود که مورد وثوق بسیاری نیست.
۳- سود بانک‌ها و سود صرافی‌ها
از جمله ابهامات کلیدی دیگر، نامشخص بودن سود صرافی‌ها در این پروسه است که با توجه به حضور چند بانک در این بازار و ضرورت تبادل ارز از کانال آنها، می‌توان جامع ترش کرد و مشخص نبودن سود بانک‌ها را هم به ابهامات ماجرا افزود. سودی که می‌بایست مشخص شود چگونه و بر اساس چه فرمولی محاسبه خواهد شد.
به این ابهام، تاثیر گذاری این سود در نرخ گذاری ارز را هم باید افزود که ممکن است موجب شود بازار دلالی به شدت تقویت شده و بسیاری ترجیح دهند به جای پرداخت دو سود به صرافی و بانک برای دریافت ارز، ارز مورد نیازشان را از کانال‌های دیگر تامین کرده و سود کمتری بپردازند، مگر اینکه دست اندرکاران تشکیل بازار متشکل برای این موضوع تدبیری ویژه اندیشیده باشند.
۴- مکانیزم کشف قیمت
بر اساس توضیحات ارائه شده توسط همه مسئولان، هدف غایی از دایر کردن بازار متشکل ارزی، کشف نرخ ارز در کشورمان و نجات بخشی اقتصاد داخلی از بازار‌های ارزی دایر در کشور‌های همسایه مانند بازار دبی، بازار هرات و حتی بازار سلیمانیه است. سایه شومی که تاکنون برای رهایی اقتصاد کشورمان از آن تدابیر فراوانی اتخاذ شده و البته به شکست انجامیده، اما مسئولان تاکید دارند بازار متشکل قادر به رقم زدن آن خواهد بود.
آن گونه که شکسته بند گفته، قرار است این بازار هر روزه از ساعت ۹ آغاز به کار کرده و به مدت یک ساعت، حراج ناپیوسته در آن جریان داشته باشد تا نرخ ارز کشف شده و از ساعت ۱۰ به بعد، مبنای عملیاتی شدن حراج پیوسته گردد. اما کدام حراج ناپیوسته و چگونه؟ چگونه ممکن است ارز در بانک باشد و بعد عده‌ای بر سر آن چانه بزنند و قیمت کشف شود و بعد تاکید کنیم که این بازار اسکناس محور است؟!
۵- ساعت کاری
ماجرا زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم با کشف قیمت در ساعت ۱۰ هر روز، بازار متشکل ارزی تا ساعت ۱۴ و سی دقیقه فعالیت خواهد کرد و در این زمان تعطیل خواهد شد. یعنی این بازار قرار است روزی ۴.۵ ساعت فعالیت کند و درست در میانه روز که بسیاری از اتفاقات رقم می‌خورد و بازار به نوسانات دچار می‌شود، تعطیل شود.
نقطه ضعفی که وجود آن در هر بازاری، موجب ناکارآمد شدن آن خواهد شد، مگر آنکه دایر کنندگان بازار متشکل ارزی تدبیری ویژه در این خصوص اندیشیده باشند و برای این سوال که اگر اتفاقی در ساعت تعطیلی این بازار رخ دهد، چه خواهند کرد؟، پاسخی درخور و قانع کننده داشته باشند؛ پاسخی که نشان می‌دهد چگونه تنش‌های احتمالی بازار ارز در دبی و هرات را تحت تاثیر قرار خواهد داد، اما در تهران بی اثر خواهد شد؟
۶- امنیت در پرداخت
آخرین نکته قابل تامل در خصوص بازار متشکل ارزی، مبلغ عضویت صرافی‌ها در آن است که ابتدا یکصد میلیون تومان تعیین شد و تنها به عضویت ۷۰ صرافی در آن انجامید که با افق طراحی شده برای این بازار همخوانی نداشت؛ افقی که برای عضویت ۶۰۰ صرافی طراحی شده و بر این اساس، مبلغ عضویت صرافی‌ها در بازار متشکل ارزی به ۲۵ میلیون تومان کاهش یافت.
کاهشی چشمگیر که نشانه خوبی از ساز و کار اندیشیده شده برای دایر کردن بازاری در این درجه از اهمیت نیست، اما زمانی نگران کننده به نظر می‌رسد که اتفاقات رقم خورده در سامانه نیما را مرور کنیم؛ نگرانی از تکرار کلاهبرداری یک صرافی در سامانه نیما، این بار در بازار متشکل ارزی، مگر آنکه بدانیم تضمین‌های دریافت شده از صرافی‌های فعال در این بازار محدود به ۲۵ میلیون تومان نیست.
