یکشنبه شب گذشته، بیستم مردادماه، برنامه‌ای با نام «بازخوانی فاجعه منا و بررسی ظرفیت‌های سیاسی حج برای جهان اسلام» از ساعت ۲۲ و از شبکه افق جمهوری اسلامی ایران پخش شد که در آن «مرتضی رکن‌آبادی» (برادر غضنفر رکن‌آبادی، دیپلمات شهید در فاجعه منا) و حجت‌الاسلام «مجتبی نامخواه» پژوهشگر انقلاب اسلامی در آن به ایراد سخن پرداختند؛ ادعاهایی که در این برنامه مطرح شد، حکایت از پذیرش مسئولیت فاجعه منا توسط ایران داشت! که البته این موضوع خیلی زود از سوی مسئولان ذیربط تکذیب شد.
به گزارش «تابناک»؛ ماجرا از این قرار بود که برادر غضنفر رکن‌آبادی، دیپلمات شهید در فاجعه منا در این برنامه تلویزیونی ادعا کرد: «مسئولان ما برای اینکه راه حج باز بشود سال گذشته در عربستان امضا دادند و پذیرفتند که مقصر فاجعه منا ایرانی‌ها بودند!» ادعایی که تعجب مجری برنامه را هم برانگیخت، اما رکن‌آبادی تأکید کرد، مدارک کافی دارد و در فرصت مناسب، به اطلاع مردم می‌رساند.
یک ادعا برای تخریب حاکمیت، دولت و وزارت امور خارجه
این ادعا، باعث بهت برخی فعالان سیاسی و اجتماعی شد و بازتاب زیادی هم در رسانه های معاند جمهوری اسلامی و همچنین رسانه های داخلی داشت. البته واکنش های زیادی هم به این مسئله صورت گرفت. در غیاب اظهارنظر و واکنش مسئولان حج و زیارت که می‌تواند حقیقت را روشن کند، کاربران شبکه اجتماعی به بیان نظرگاه خود درباره این ادعا مشغول‌اند، برخی کاربران با انتقاد شدید از وزارت خارجه آن را مقصر اصلی می‌دانند و برخی دیگر، با بیان اینکه اساساً مذاکرات حج به عهده سازمان حج و زیارت و بعثه است، قصور احتمالی را متوجه این بخش از حاکمیت می‌دانند.
مخالفان دولت و منتقدان وزارت امور خارجه هم خیلی زود برای بیان نقطه نظرات و انتقادات شان دست به کار شدند، اما این ادعا به فاصله کمتر از یک روز توسط نماینده پیشین ولی فقیه در امور حج و زیارت تکذیب شد. حجت الاسلام قاضی عسکر در گفت و گویی هم وجود چنین توافقی که ایران طبق آن مسئولیت فاجعه منا را پذیرفته باشد رد کرد و هم نقش وزارت امور خارجه را در مذاکرات حج.
قاضی عسکر در مورد مذاکرات حج چه گفت؟
حجت‌الاسلام والمسلمین قاضی‌عسکر اظهارات «مرتضی رکن‌آبادی» درباره پذیرش تقصیر از سوی ایران در فاجعه منا را ادعایی نادرست دانست و گفت: تفاهم‌نامه حج موجود است و هرگز چنین چیزی در آن نیست.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی قاضی‌عکسر، نماینده پیشین ولی فقیه در امور حج و زیارت که چهار دهه در ارتباط با حج فعالیت داشته و اوایل امسال از مسؤولیت خود در بعثه کناره‌گیری کرد، از جمله مقامات ایرانی در رأس امور حج کشورمان بود که در یک دهه اخیر و بویژه پس از فاجعه منا و تعطیلی حج، بر مذاکرات حج و به نتیجه رساندن آن نظارت مستقیم داشته است. او در پاسخ به حرفهای «مرتضی رکن‌آبادی»، برادر غضنفر رکن‌آبادی (دیپلمات ایرانی و از جان‌باختگان فاجعه منا) که در یک برنامه تلویزیونی گفته است «ایران مسئولیت فاجعه منا در سال ۱۳۹۴ را به عهده گرفته تا راه حج باز شود»، در گفت‌وگویی این‌گونه اظهارنظر کرد: این یک دروغ مسلم است. نه نظام و نه مسئولان نظام هرگز حاضر نیستند عزت‌شان را با هیچ چیزی معاوضه کنند. در این چند سال حج بحمدالله با عزت انجام شده است، دقیقا ضد آن چیزی که ایشان (رکن‌آبادی) اظهار کرده‌اند.
این مقام مطلع در امور حج تأکید کرد: در تفاهم‌نامه حج ایران و عربستان دقیقا ذکر شده است که مسأله منا باید روشن شود و حقوق شهدا باید داده شود، آن‌ها (عربستان) هم آن را امضا کرده‌اند. ایشان (مرتضی رکن‌آبادی) در این باره فقط ادعا کرده و هیچ گونه مدرک معتبری ندارد.
او افزود: با توجه به اینکه ایشان (مرتضی رکن‌آبادی) مسئولان نظام را متهم کرده به نظر می‌رسد شبکه افق باید پاسخگو باشد که چطور چنین اتهامی منتشر می‌شود؛ اما نظر مسئولان نظام پرسیده نمی‌شود؟ متأسفانه ایشان در این مدت حرفهای ضعیف زیاد زده است، لیکن مسئولان محترم رسانه باید مراقب باشند با این حرفهای بی‌اساس عزت کشور را خدشه‌دار نکنند.
قاضی‌عسکر درباره "اسناد و منابع موثقی" که رکن‌آبادی مدعی شده به استناد آن‌ها چنین اظهارنظری داشته است، گفت: قطعا هیچ سندی ندارند. تفاهم‌نامه امضاشده در اختیار ماست و قطعا این حرف نادرست است. تفاهم‌نامه حج که بین ایران و عربستان امضا شده کاملا فکرشده امضا شده و ادعای مطرح درباره آن درست نیست.
او درباره پیش‌شرط‌های عربستان برای امضای تفاهم‌نامه حج با ایران و برقراری دوباره حج برای زائران ایرانی پس از فاجعه منا، تصریح کرد: عربستان هیچ پیش‌شرطی در مذاکرات نگذاشته بود، نه تنها راجع به منا بلکه درباره سایر موارد. در آن تفاهم‌نامه هر آن‌چه نظر جمهوری اسلامی ایران بود، قید شده است.
نماینده پیشین ولی فقیه در امور حج درباره به تعویق انداختن حج به مدت یک‌سال از سوی ایران که به نظر می‌رسید به خاطر تأمین نشدن خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران بوده است، بیان کرد: آن سال (۱۳۹۵) بنده مخالف بودم که حج تعطیل شود، اما بعضی افراد به دلایلی که مورد قبول اینجانب نبود حج را تعطیل کردند و در این‌باره تصمیم گرفتند، وگرنه آن سال هم منعی برای اعزام زائران ایرانی وجود نداشت.
او در پاسخ به این که ماجرای تعرض به سفارت عربستان در ایران چقدر باعث این تعویق و به نتیجه نرسیدن مذاکرات حج بود، گفت: این موضوع و مسائل دیگری در این چند سال مطرح بود که همه به تعطیلی حج کمک کرد، وگرنه آن سال (۱۳۹۵) هم مصلحت در تعطیلی حج نبود، چون ملت ما از تعطیلی حج سودی نمی‌برد.
قاضی‌عسکر در پاسخ به این پرسش که آخرین اقدامات برای پیگیری فاجعه منا چه بوده که اکنون باعث شده اظهاراتی مبنی بر این مطرح شود که "روی خون شهدای منا پا گذاشته شده است تا راه حج باز شود"، گفت: در تمام مذاکرات با وزیر حج عربستان و حتی امسال مسأله منا بجد پیگیری شده است. آن‌ها (عربستان) در مورد مسجدالحرام اظهار می‌کنند، که غرامت و دیه را پرداخت می‌کنند ولی با کمال تأسف به خاطر بدی روابط، این پرداخت با مشکل مواجه شده است. درباره حادثه منا هم هنوز نگفته‌اند، مقصر که بوده است، بلکه می‌گویند پرونده به نتیجه نهایی نرسیده و ما همیشه گله‌مند بوده‌ایم، چرا بعد از این چند سال که همه اسناد در اختیارشان قرار گرفته، نظر نهایی را اعلام نمی‌کنند.
این مقام مطلع در امور حج در پاسخ به این که پس از حادثه منا مطرح شد عربستان، ایران را مقصر آن فاجعه دانسته و آیا این مسأله در مذاکرات و یا رسما بین طرفین مطرح شد، گفت: این حرف‌ها شایعاتی بود که مطرح شد، وگرنه آن‌ها (عربستان) تا کنون هیچ نظر رسمی‌ای نداده‌اند. همگان بدانند قطعا ایران مقصر نبوده چرا که آن خیابان اصلا مسیر حرکت زائران ایرانی نبوده و اطمینان داشته باشید هیچ تقصیری متوجه زائران ایرانی نبوده است.
واکنش‌ها به ادعای پذیرش مسئولیت فاجعه منا توسط ایران
اولین واکنش به این ادعاها توسط خبرگزاری جمهوری اسلامی انجام شد که در مطلبی توضیح داد: «در مذاکراتى که منظور برادر شهید است، وزارت خارجه حتى یک نماینده هم نداشته و بخشى دیگر مسئول و مجرى مذاکرات بوده است.» اما توضیحات کامل‌تر صبح دوشنبه توسط «علیرضا رحیمی» عضو هیأت رئیسه مجلس در توئیتر مطرح شد که نوشت: «پس از حادثه حج سال ۹۵ در منا، دکتر ظریف شخصاً گزارش کاملی از اقدامات وزارت امور خارجه به کمیسیون امنیت ملی مجلس ارائه کرد. وزارت خارجه برای احقاق حقوق شهدای منا همه اقدامات ممکن حقوقی و سیاسی را انجام داده است.» نکته مهم توئیت رحیمی این بود که توضیح داد: «سازمان حج و بعثه مسئول مستقیم مذاکرات و توافقات حج در هر سال هستند.»
«حسام‌الدین آشنا»، مشاور رئیس جمهور نیز در توئیتی از «مرتضی رکن‌آبادی» خواست تا مستندات ادعای خود را منتشر کند. آشنا همچنین خطاب به مدیر شبکه افق نوشت: «آیا در این شبکه راهنمای عملی برای میزبانان برنامه‌های زنده در مواجهه با ادعاهای قابل مناقشه میهمانان وجود دارد؟»
آشنا که گویا پاسخ مدیر شبکه افق را دریافت کرده، ساعتی بعد از توئیت اولیه اش پاسخ «جلال غفاری» مدیر شبکه افق را به سؤالش منتشر کرد که نوشته بود: «اولاً طبق اعلام خبرگزاری جمهوری اسلامی مراد آقای رکن آبادی دولت و وزارت خارجه نبوده است. ثانیاً میزبان، مطابق با پروتکل‌های مرسوم رسانه‌های حرفهای دنیا، به دفعات در برنامه دیشب جهان‌آرا نسبت به ادعای میهمان مناقشه کرده و در پایان برنامه هم صراحتاً اعلام کرد که این نظر شخصی میهمان است و جهان آرا آماده میزبانی از طرف‌های دیگر هم بوده و امکانش را فراهم خواهد کرد.»
«حمید محمدی» رئیس پیشین سازمان حج و زیارت که مذاکرات حج در سال 96 در دوره او انجام شده بود نیز با رد ادعاهای رکن آبادی در اینستاگرام نوشت: «علی‌رغم تلاش عربستان برای مختومه کردن پرونده فاجعه منا، اما با پافشاری طرف ایرانی در مذاکرات مبنی بر اینکه مسئولیت فاجعه منا به عهده طرف سعودی است و باید نسبت به اصل وقوع فاجعه پاسخگو باشد و حقوق شهدا و خانواده شهدای منا را تأدیه کند، از خواست عربستان در مختومه ساختن پرونده جلوگیری شد و در متن توافق تصریح شد که موضوع بررسی فاجعه منا و چرایی وقوع آن و شناسایی مسببین آن تا حصول نتایج روشن استمرار یابد.»
چرا می‌توان سخنان بردار شهید رکن آبادی را نادرست دانست؟
از ابتدای شکل گیری این حادثه دردناک که طی آن جمعی از هموطنان مان مظلومانه و در پی اهمال یا تعمد مقامات سعودی جان خود را در منا از دست دادند، رایزنی ها در موضوع حج توسط سازمان حج و زیارت و مقامات بعثه و نمایندگی ولی فقیه در امور حج صورت می گرفت و اطلاع رسانی هم از همین کانال ها انجام می شد. پس با توجه به سخنان قاضی عسگر و محمدی در ارتباط با سخنان بردار شهید رکن آبادی، ادعای او را نیز باید کذب دانست؛ هرچند مسئولان فعلی سازمان حج و زیارت و نمایندگی ولی فقیه به این موضوع تاکنون واکنشی نشان نداده اند.
از طرف دیگر، با نگاهی ساده به صحنه معادلات می توان به صحت و سقم ادعای مطرح شده درباره پذیرش مسئولیت فاجعه منا توسط ایران پی برد. اگر ادعای رکن آبادی صحت داشت باید این سؤال مطرح می‌شد که چرا با وجود چنین توافقی از سوی ایران هنوز سفرهای زیارتی حج عمره در پی این سال‌ها برقرار نشده‌اند و مقامات مسئول ایرانی در این ارتباط تأکید دارند تا تکلیف مسأله فاجعه منا مشخص نشود، این مسأله همچنان بلاتکلیف خواهد ماند.
بهره‌برداری سیاسی بدون توجه به منافع ملی!
دو نکته دیگر در ارتباط با این موضوع وجود دارد؛ اول پاسخی برای آنهایی است که از این معرکه به دنبال کاسبی سیاسی بودند و بدون توجه به منافع و مصالح ملی، قصد تخریب دولت و وزارت امور خارجه در ارتباط با این ادعا را داشتند. جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در پی اتفاقاتی نظیر حمله به سفارت و کنسولگری عربستان و البته مواضع خصمانه ای که طرف سعودی با روی کار آمدن پادشاه جدید این کشور علیه ایران اتخاذ کرده است، روابط دیپلماتیک برقرای ندارند که بخواهند در این رابطه پیگیر و تاثیر گذار باشند و عملا مسیر گفت‌وگو و دیپلماسی در این راه بسته است.
موضوع دوم را هم باید خطاب به برادر شهید رکن آبادی و همچنین کسانی که با شور و شعف سخنان او را عمدتا برای بهره برداری سیاسی بازنشر کردند، گفت. اینکه در گیر و دار چنین مسأله و موضوع مهمی که جمهوری اسلامی به دنبال احقاق حق است، چطور می توان یک مسأله را بر خلاف منافع و مصالح ملی و حاکمیت مطرح کرد که البته مسئولان ذیربط در این خصوص آن را تکذیب کردند. بهتر بود در ارتباط با این موضوع اول راستی آزمایی صورت می گرفت و بعد نسبت به بیان و انجام مانور تبلیغاتی روی آن عمل کرد.
دهم ذی‌الحجه و بیستم مردادماه امسال سالگرد مصادف با فاجعه منا بود؛ واقعه‌ای که در پی آن اعلام شد ۴۶۴ زائر ایرانی در آن به شهادت رسیده‌اند. آمار واقعی کشته‌شدگان آن فاجعه هرگز از طرف عربستان اعلام نشد و تعداد جان‌باختگان پراکنده و متناقض بود. بیشترین عددی که گزارش‌های رسانه‌های غربی برای کشته‌شدگان منا اعلام کردند حدود دوهزار نفر بود اما مقامات حج ایران که در صحنه حاضر بودند و از غسالخانه‌ها بازدید داشتند مدعی بودند این عدد به هفت‌هزار نفر می‌رسید. عربستان سعودی تاکنون هرگز مسئولیت آن فاجعه را نپذیرفته است و چنین اظهارنظرهایی می تواند فشار را از روی مقامات این کشور برای مسئولیت پذیری درباره این مسأله بردارد.
در سیاست هیچ چیز غیر ممکن نیست.
غضنفرآبادی با توجه به شغلهایی که داشته نباید به حج می رفت