مرتضی غرقی، خبرنگار باسابقه حوزه سیاست خارجی درباره محدودیت‌هایی که خبرنگاران ایرانی در کشورهایی مانند آمریکا برای پوشش اخبار دارند، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: یکی از موضوعاتی که متأسفانه به آن توجه نشده، بحث جاده دوطرفه اطلاعات است. یعنی اگر جریان اطلاع‌رسانی را دو طرفه کنیم، شاید خیلی از معضلاتی که اکنون در کشور ما و در غرب در ارتباط با شناخت از یکدیگر وجود دارد، از بین برود. اما چون جریان اطلاعات یک‌سویه و از جانب غرب و با هجمه سنگینی بوده است، متأسفانه عمدتاً حالت تدافعی و موضع ضعف داریم.
غرقی درباره دلایل این موضع گفت: هزینه کار کردن در خارج از کشور به دلیل ارزش پولی که در مقایسه با دلار داریم، بسیار سنگین است. مثلاً اگر بخواهیم یک خبرنگار را در خارج از کشور استخدام کنیم، حداقل باید ماهی سه هزار دلار پرداخت کنیم. آن سه هزار دلار را شما باید ضرب در ۱۲ هزار تومان کنید که این صرف نمی‌کند. اما برعکس، در کشورهای غربی اگر بخواهند یک خبرنگار در ایران استخدام کنند، همان سه هزار دلار که هیچ، با پانصد دلار می‌توانند یک خبرنگار استخدام کنند. این یکی از معضلات رسانه‌هاست. یعنی مشکلات اقتصادی بر کار اطلاع‌رسانی و مبادلات رسانه‌ای هم تأثیر منفی می‌گذارد.
نگاه رسانه‌های ما منطقه‌ای و بین‌المللی نیست
وی در ادامه درباره عملکرد رسانه‌ها، افزود: رسانه‌های ما عمدتاً رسانه‌های جناحی هستند؛ یعنی نگاهشان نگاه ملی نیست که به مسائل ملی و کلان کشور از بیرون نگاه کنند. به این مفهوم که اگر رزومه‌هایشان را نگاه کنید عمدتاً گرایش سیاسی دارند. مباحثی را مطرح می‌کنند که طبق آن یا دولت را می‌زنند یا طرفدار دولت هستند. این عامل هم بر کار بین‌المللی ما تأثیر منفی می‌گذارد. این دو نکته واقعیاتی هستند که در رسانه‌های ما وجود دارد. نکته سوم اینکه هجمه اطلاعاتی که از آن طرف به سمت ما می‌آید، ارزان و زیاد است. روزنامه‌ها و رسانه‌های ما ترجیح می‌دهند از این محصول آماده شده استفاده کنند. یعنی خودشان غذا نپزند، چون هزینه دارد و وقت می‌برد. این مشکلات را اگر بتوانیم حل کنیم، می‌شود گفت گام مثبتی در این زمینه برداشته‌ایم. نکته مهم دیگر این است که نگاه مدیران مسئول و رسانه‌های ما منطقه‌ای و بین‌المللی نیست. یعنی به‌اندازه‌ای که رصد کردن مسائل رقیب داخلی‌شان برایشان مهم است، به آن اندازه اهمیت ندارد که همسایه یا کشور متخاصم را که با ایران درگیر است، رصد کنند. این هم یکی از معضلاتی است که مانع از پرداختن ما به مسائل برون‌مرزی شده است.
ویژگی خبرنگاران اعزامی
این خبرنگار پیشکسوت درباره ویژگی‌هایی که خبرنگاران اعزامی به کشورهایی چون آمریکا باید داشته باشند، بیان کرد: بر این مبنا با تفکر و وضعیتی که در کشور وجود دارد، عمدتاً خبرنگار ایران بودن در خارج از کشور یک فرصت است و این فرصت را باید همواره به افراد متخصص و کارآمد اختصاص دهیم. فرد باید جدا از اینکه یک خبرنگار حرفه‌ای است، سیاسی هم باشد، کشور مقصد را خوب بشناسد، زبان هم خوب بداند، بتواند مسائل بین‌المللی را هم تحلیل کند و از همه مهم‌تر، شجاعت رفتن به میدان خبرگیری را هم داشته باشد. به عبارت دیگر، خبرنگاری که آنجا می‌رود باید از یک دیپلمات بالاتر باشد. چون جدا از همان کارهایی که دیپلمات انجام می‌دهد، باید در میدان هم حضور داشته باشد. این یک شجاعت و کارآزمودگی خاصی می‌خواهد که متأسفانه کمتر در خبرنگاران ما در خارج از کشور وجود دارد که باید این را اصلاح کنیم.
تفاوت خبرنگاران ایرانی در آمریکا
نویسنده کتاب «تجربه‌ای دیگر» با بیان اینکه برخی از محدودیت‌ها در کشورهای غربی مختص خبرنگاران ایرانی است، عنوان کرد: غیر از فشارهایی که از بیرون به خبرنگاران ایرانی می‌آید، فرصت‌های زیادی در اختیار خبرنگاران ما قرار نمی‌گیرد. مثلاً خبرنگار ما در آمریکا از حداقل‌هایی که یک خبرنگار باید داشته باشد، برخوردار نیست. چون در بحث گواهینامه رانندگی، حضور در کنفرانس‌های مطبوعاتی مقامات آمریکایی، نداشتن کارت خبرنگاری و یک اقامت درست و محدودیت سفر دچار مشکل و محدودیت است. این مسئله فقط در مورد خبرنگاران ایرانی است. یعنی خبرنگاران ایرانی و خبرنگارانی که از نگاه توهین‌آمیز آمریکایی‌ها به‌اصطلاح در محور شرارت قرار دارند، این‌گونه هستند. به عبارت دیگر، کشورهایی که با آمریکا مخالفند، این محدودیت‌ها را دارند. مثلاً با خبرنگار کوبا یا کره‌شمالی هم همین‌طور برخورد می‌کنند و همین محدودیت‌ها را برایشان قائل هستند. حالا کوبا و کره‌شمالی یا سوریه با ایران در عرصه رسانه‌ای قابل مقایسه نیستند. این باعث شده ما در عرصه رسانه‌ای علی‌رغم فرصت‌هایی که داریم، نتوانیم زیاد تحرک و فعالیت داشته باشیم. نکته دیگری هم وجود دارد که خبرنگاران ما باید از حداقل فرصت‌هایی که در اختیارشان هست، استفاده کنند و با شخصیت‌های مختلف مصاحبه بگیرند، اما می‌بینیم که کمتر این اتفاق می‌افتد.
بهانه‌هایی برای مصاحبه نکردن
مرتضی غرقی در پاسخ به این پرسش که چرا خبرنگاران اعزامی به کشورهای غربی با اشخاصی مانند رئیس‌جمهور یا وزرای امور خارجه کمتر مصاحبه می‌کنند، افزود: دلایل متفاوتی دارد. مثلاً در آمریکا با آلمان یا فرانسه متفاوت است. در آلمان یا فرانسه می‌گویند ما به شما این فرصت را می‌دهیم اما باید در نوبت باشید. تعلل می‌کنند و آخر این کار را نمی‌کنند. اما در کشوری مثل آمریکا صریحاً برای آنها دستورالعمل وجود دارد که با خبرنگاران ایرانی صحبت نکنند. به یاد دارم زمانی که در سازمان ملل بودم آقای خلیل‌زاد، سفیر آمریکا در سازمان ملل بود. به ایشان گفتم که می‌خواهم با شما گفت‌وگویی داشته باشم. گفتند باید از کاخ سفید اجازه بگیرم. به وزیر خارجه‌اش گفتم، پذیرفت. بعد رئیس دفترش گفت که به ما اعلام کردند با خبرنگاران ایرانی صحبت نکنید. چون تلویزیون ایران وابسته به دولت ایران است و ما حق ارتباط با آنها را نداریم. به این بهانه‌ها با رسانه ایرانی صحبت نمی‌کنند.
«در حالی که وقتی خبرنگار آمریکایی به کشور می‌آید فرصت‌های بسیاری در اختیارش قرار می‌گیرد و با افراد و شخصیت‌های مختلفی صحبت می‌کند و به شهرهای مختلف می‌رود. این فرصتی که در اختیار خبرنگار غربی در ایران می‌گذارند با آن فرصتی که در اختیار خبرنگار ایرانی مثلاً در آمریکا می‌گذارند، اصلاً قابل مقایسه نیست. البته یک بخشش تعلل و کوتاهی خود خبرنگار است. اما بخش اعظمش به این برمی‌گردد که خبرنگاری که در خارج از کشور است این فرصت‌ها در اختیارش نیست یعنی به آن اجازه نمی‌دهند.»
لزوم تقویت بُرد بین‌المللی رسانه‌ای
خبرنگار اسبق ایران در آمریکا درباره اهمیت و برد بین‌المللی رسانه‌ها خاطر نشان کرد: برخی شخصیت‌های غربی هم تمایل ندارند با رسانه ایرانی صحبت کنند چون فکر می‌کنند اگر با خبرنگار ایرانی صحبت کنند، نهایتاً صحبت‌هایشان در داخل ایران پخش می‌شود و برد بین‌المللی ندارد، چون رسانه‌های ایرانی آن نفوذ و برد بین‌المللی را ندارند. اما اگر با CNN،BBC یا شبکه‌های دیگر صحبت کنند، برایشان برد بین‌المللی بیشتری دارد. پس ما باید نفوذ بین‌المللی رسانه‌مان را تقویت کنیم و به‌نوعی کسانی را که با ما صحبت می‌کنند، ترغیب کنیم و این احساس را برایشان به وجود آوریم که صدایشان پخش و مواضعشان حداقل در منطقه منتشر می‌شود.
غرقی با بیان این نکته که رسانه‌های بین‌المللی تبلیغات بین‌المللی دارند و به برندهای مهم تبدیل شده‌اند، افزود: باید به سمت و سویی حرکت کنیم که برند بین‌المللی رسانه‌های ما تقویت شود. متأسفانه در داخل کشور هیچ‌کس به این مسئله توجهی ندارد و گام چندان جدی هم نتوانسته‌ایم برداریم. البته بخش برون‌مرزی ما، پرس‌تی‌وی و العالم فرصت‌های خوبی در اختیارشان هست و حداقل در منطقه شناخته شده هستند، اما خبرگزاری‌ها را نمی‌شناسند.
فشارهایی که بر خبرنگار ایرنا و صداوسیما در نیویورک وارد می‌شود
غرقی در پاسخ به این پرسش که با توجه به توانمندی‌هایی که کامران نجف‌زاده، خبرنگار ایرانی مستقر در آمریکا دارد، چرا شاهد ارسال گزارش‌های اندکی از وی هستیم، گفت: واقعاً هیچ‌کس متوجه فشارهایی که بر خبرنگار ایرنا و صداوسیما در نیویورک وارد می‌شود، نیست. باید آنجا رفت و دید که تا چه اندازه فشار روی خبرنگاران است. این افراد در حالت خبرگیری معمولی هم مشکلات جدی دارند و هیچ‌گاه مسئولان کشور ما، چه وزارت خارجه چه وزارت ارشاد توجه جدی به این حقوق نکرده‌اند. هرچند که برای خود وزارت خارجه هم، دولت آمریکا محدودیت‌هایی را اعمال کرده است. طبیعی است که خبرنگار، فضای سیاسی باز و فرصت‌های مختلفی می‌خواهد و نیاز دارد که آزاد باشد، راحت با آدم‌ها ارتباط بگیرد و از همه مهم‌تر، آن شخصیت خارجی اجازه صحبت کردن با خبرگزاری ایرانی را داشته باشد. وقتی به مقامات آمریکایی اجازه صحبت با رسانه‌های ایران داده نمی‌شود و به لحاظ مصاحبه با ایرانی‌ها تحریم هستند، طبیعی است کار افت می‌کند.
غرقی با شرح وضعیت خودش در آمریکا گفت: زمانی که آنجا بودم دولت آمریکا به انواع مختلف به من نامه می‌نوشت که شما خبرنگار سازمان ملل هستید و فقط باید خبرهای سازمان ملل را پوشش دهید. این باعث می‌شد که دست و بالمان بسته باشد. در محدوده سازمان ملل مگر چقدر خبر وجود دارد که به درد همه مردم بخورد. این باعث شده تا اندازه‌ای محدودیت ایجاد شود. یعنی بخش اعظم خروجی‌های کم به خاطر شرایطی است که به خبرنگار ما تحمیل شده است. متأسفانه به مباحث خارجی کمتر توجه می‌شود.
