قانونگذار در سال ۹۲ به‌منظور کاهش حبس و تعداد افرادی که به زندان می‌روند، نهاد جدیدی تحت عنوان مجازات جایگزین حبس را در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی و مقرر کرده است که در صورت وجود شرایط خاص، مجازات حبس می‌تواند یا باید به مجازات‌های دیگری تبدیل شود.
به گزارش «تابناک» مجازات جایگزین حبس طبق ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ عبارت از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است.
تبدیل مجازات حبس به مجازات جایگزین در پاره‌ای موارد الزامی و در پاره‌ای موارد اختیاری و در واقع بسته به نظر قاضی است.
شرایط تبدیل حبس به مجازات‌های جایگزین
به‌موجب ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی تعیین مجازات جایگزین حبس منوط به گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات است. اما هیأت عمومی دیوان عالی کشور با صدور رأی وحدت‌رویه شماره ۷۴۶ مورخ ۲۹ دی سال ۱۳۹۴، این ماده را بدین نحو تفسیر کرد که در موارد الزامی تبدیل مجازات جایگزین حبس، گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات ضرورت ندارد و مجازات حبس الزاماً باید به مجازات جایگزین تبدیل شود.
بسته به این که جرم عمدی یا غیرعمدی باشد، نحوه تبدیل آن به مجازات جایگزین بر اساس میزان حبس اصلی متفاوت است:
در جرایم عمدی که مجازات اصلی آن‌ها تا سه ماه حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین اجباری است.
در جرایم عمدی که مجازات اصلی آن‌ها ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین در صورت نبود موانع مندرج در قانون، اجباری است.
در جرایم عمدی که مجازات اصلی آن‌ها ۶ ماه تا یک سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین در صورت نبود موانع مندرج در قانون، اختیاری است.
منظور از موانع تعیین مجازات جایگزین حبس در بند‌های ۲ و ۳ داشتن بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا ۶ ماه یا جزای نقدی بیش از ۱۰ میلیون ریال یا شلاق تعزیری یا یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از ۶ ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه به لحاظ ارتکاب جرم عمدی و سپری نشدن پنج سال از اجرای این مجازات‌هاست.
در جرایم عمدی که مجازات اصلی آن‌ها بیش از یک سال حبس است، در صورتی که دادگاه حبس را به کمتر از یک سال تخفیف دهد، تبدیل حبس به مجازات جایگزین ممنوع است، و در غیر این صورت اختیاری است.
در صورت تعدد جرایم عمدی با مجازات بیش از ۶ ماه حبس، تبدیل حبس به مجازات جایگزین ممنوع است.
در جرایم غیرعمدی که مجازات اصلی آن‌ها کمتر از دو سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین الزامی است.
در جرایم غیرعمدی که مجازات اصلی آن‌ها بیش از دو سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین اختیاری است.
در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی، قاضی نمی‌تواند حکم به جایگزین حبس صادر کند.
قاضی در صورت صدور حکم به مجازات جایگزین حبس، میزان حبس اولیه را هم در حکم ذکر می‌کند تا اگر اجرای مجازات جایگزین امکان‌پذیر نشود یا محکوم‌علیه از دستور‌های دادگاه تبعیت نکند، مجازات اصلی (حبس) اجرا شود.
نمونه آرایی که درباره «مجازات جایگزین حبس» صادر شده اند
متهم این پرونده به‌عنوان مجازات جایگزین حبس، به ارائه مشاوره حقوقی رایگان و نیز ارائه مقاله‌ای درباره بزه افترا محکوم شده است
تعیین مجازات جایگزین حبس درخت کاری و ایجاد کمربند حفاظتی برای متهم به تصرف اراضی ملی با توجه به آموزه‌های نوین حقوق کیفری، جرم‌شناختی و قواعد بین‌المللی
مجازات جایگزین حبس برای یک ضابط قضایی که مرتکب قتل شبه عمد یک ضابط دیگر شده بود:فراگیری اصول تیراندازی، آموزش اسلحه‌شناسی و تیراندازی به بسیجیان و نیروهای جدید‌الورود ،بازدید ماهیانه از خانواده مقتول و انجام امور زندگی ایشان
مجازات جایگزین حبس برای متهمان جرم استفاده از گذرنامه دیگری برای خروج از کشور: خدمات عمومی رایگان به زائران امام‌حسین (ع) در موکب دانشگاه تربیت مدرس
قانونگذار در سال ۹۲ به‌منظور کاهش حبس و تعداد افرادی که به زندان می‌روند، نهاد جدیدی تحت عنوان مجازات جایگزین حبس را در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی و مقرر کرده است که در صورت وجود شرایط خاص، مجازات حبس می‌تواند یا باید به مجازات‌های دیگری تبدیل شود.
