در تبلیغات، در مناظرات، حرف‌هایی زده شد، گاهی بداخلاقی‌هایی شد، برخی از دستگاه‌های گوناگون کشور مورد اتهام قرار گرفتند؛ این‌ها کار‌های خوبی نبود؛ گذشته، گذشته است؛ بایستی این‌ها ادامه پیدا نکند. همه توجه داشته باشند: به آنچه در انتخابات انجام گرفت، با چشم اغماض نگاه کنند؛ تکرار نکنند؛ یعنی ملت -چه آن گروهی که نامزد آن‌ها رای آورده است، چه آن گروهی که نامزد آن‌ها رای نیاورده است- باید از خودشان ظرفیت نشان بدهند، از خودشان حلم نشان بدهند -حلم یعنی ظرفیت، جنبه‌دار بودن- بی‌جنبگی نشان ندهند. بعضی هستند که اگر در یک قضیه‌ای برنده هم بشوند بی‌جنبگی نشان میدهند، بی‌ظرفیتی نشان میدهند، اگر بازنده هم بشوند همین‌جور؛ نه، بایستی چه در صورتی که انسان موفق شد و به آن مقصودی که داشت رسید، چه در صورتی که نرسید، از خود ظرفیّت نشان بدهد (مقام معظم رهبری)
چرا باید در انتخابات اخلاقی باشیم؟
در تمام جوامع و نظام‌های موجود در جهان، در مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خط قرمز‌هایی وجود دارد که بیتوجهی به آن‌ها باعث بیبندوباری، آشفتگی و نهایتا منجر به هرج و مرج و بحران خواهد شد؛ لذا در هر نظامی باید خطوط قرمز به روشنی تعریف و حد و مرز آن‌ها مشخص شود تا به صورت باور عمومی درآید و قطعا یکی از آن خطوط قرمز رعایت اخلاق سیاسی است. رقابت سیاسی سالم وقتی معنا پیدا میکند که همه طرف‌های درگیر به رعایت موازین اخلاقی پایبند بوده و خطوط قرمز تعریف شده را مراعات کنند که برآیند چنین رقابتی، استقرار حکومتی دموکراتیک خواهد بود. اخلاق سیاسی به این معنا میتواند باشد که کرامت انسانی تک تک افراد جامعه به خصوص رقبای انتخاباتی حفظ شود. این کرامت انسانی در فلسفه غرب از مفاهیم برجسته عصر روشنگری است. لکن رقابت‌ها نباید به شکل غیر اخلاقی در فضای سیاسی کشور رواج پیدا کند، چون به نظام سیاسی کشور ضربات سهمگینی وارد خواهد کرد و شالوده اجتماع از هم می‌پاشد. رعایت اخلاق و الزامات آن همواره مورد احترام انسان‌های آزاده بوده و حتی بسیاری از متفکرین سیاسی که چارچوب اخلاقی را درهم کوبیده و برای رسیدن به قدرت، همه موانع را از سر راه برداشته و با پشت کردن به اخلاقیات، هر وسیل‌های را برای کسب اقتدار و جایگاه سیاسی مجاز می‌شمارند، حتی برخی اوقات هرچند به صورت تظاهر، دولت مردان را به داشتن اخلاق توصیه کرده‌اند. اخلاق میتواند، چون محافظی قوی در عرصه رقابت‌های سیاسی عمل کرده و از نفوذ پاره‌ای از بینش‌های ناسالم که فضای رقابت سیاسی را مخدوش و ناسالم می‌سازد و از هرگونه رفتاری که حتی سد قانون نیز توان مقابله با آن‌ها را ندارد جلوگیری کند. علاوه بر آن توجه به این نکته که تخلفات آشکار و رفتار‌های غیراخلاقی در انتخاباتی که آرای آن حق‌الناس محسوب می‌گردد، متضمن تقوی سیاسی نامزدها خواهد بود.
چه افراد و گروه‌هایی مخاطب رعایت اخلاق انتخابات هستند
اخلاق داد و ستد نیست، مشروط نیست یعنی اینکه رعایت آن را مشروط به مرعی نمودن گروه‌های دیگر کنیم و همه افراد حقیقی و حقوقی که به نوعی مرتبط با موضوع انتخابات هستند ملزم به رعایت تقوی سیاسی و اخلاق انتخاباتی هستند. بر اساس آنچه تاکنون شاهد بودهایم و از تذکر هدایتگرانه مقام معظم رهبری استنباط میشود همه ملت شریف ایران به طور عام و گروه‌های ذیل الذکر بطور خاص میتوانند مخاطب رعایت اخلاق انتخابات باشند. گروه اول ستاد انتخابات کشور از صدر تا ذیل (وزارت محترم کشور، استانداری‌ها و فرمانداری‌ها همه عناصر پای صندوق آرائ از رایگیری تا شمارش و ...)؛ گروه دوم نامزدها هستند، گروه سوم هواداران نامزد‌های انتخابات هستند. گروه چهارم جریان‌های سیاسی است که در عرصه انتخابات ورود پیدا میکنند و در انتخابات موضعگیری دارند. گروه پنجم رسانه‌ها هستند که نقش مهمی در تلطیف افکار دارند.
آثار سوء وآفات فردی و اجتماعی بد اخلاقی
بداخلاقی‌ها فضای سالم انتخابات را تحت تاثیر خود قرار میدهد به طبع در میزان استقبال و تمایل عمومی برای شرکت در انتخابات تاثیر منفی خواهد گذاشت. اگر فضای سالم انتخاباتی داشته باشیم و نامزدها با برنامه‌ها و عملکرد‌های خوب وارد عرصه انتخابات شوند یعنی با رفتار تکامل یافت‌های در انتخابات روبهرو باشیم، در این جاست که این بداخلاقی‌ها در سایه این فضا جایگاهی نخواهد یافت و مردم خود با این بداخلاقی‌ها برخورد میکنند. بداخلاقی‌ها تاثیر بسیار منفی در انتخابات خواهد گذاشت چرا که تمایل کلی جامعه این است که صداقت، جوانمردی و ... بر رقابت‌های انتخاباتی حاکم باشد؛ اگر افراد بخواهند با توهین، افترا و تخریب در این فضا حرکت کنند این امر موجب دلزدگی مردم و به طور کلی جامعه از انتخابات خواهد شد. کسی که با روحیه قانونشکنانه، ساختارشکنانه و اخلاقشکنانه به عرصه انتخابات وارد میشود و با منحرف کردن ذهن مردم سعی میکند لباس حق بر باطل خود بپوشاند قطعا قابل اطمینان نخواهد بود. گاهی اوقات این بداخلاقی‌ها فراتر از رفتار فردی و حوزه شخصی میشود و ابعاد اجتماعی پیدا میکند.
انواع بد اخلاقی‌ها
برچیده شدن بداخلاقی‌ها مستلزم رشد اخلاقی است واین امری سزارینی نیست و به لحاظ فرهنگی نیازمند برنامه ترویج اخلاق اجتماعی است؛ این امر هم جزو ایدهآلهاست و به آسانی و سرعت قابل دسترس نیست.
بدترین بداخلاقی بحث تمکین نکردن از قانون و نهاد‌های قانونی و مراجع قانونی است. ما نیازمند این هستیم که همواره نهاد‌ها و مراجع قانونی را به رسمیت بشناسیم به ویژه در صحنه‌های مهمی مثل انتخابات چرا که آن‌ها داورانی هستند که در یک مسابقه رای نهایی را صادر میکنند و همه کسانی که به آداب بازی آشنا هستند میدانند که رای داور تعیین کننده است و تصمیم گیرندهن‌هایی داور است، بنابراین در میدان انتخابات هم مراجع قانونی را باید به رسمیت شناخت. البته به طور طبیعی مسئولیت‌های سنگینی بر عهده داوران این صحنه است و آن‌ها باید وظایف خود را به درستی انجام بدهند. تفاوت است بین جرایم انتخاباتی با بداخلاقی انتخاباتی، جرم انتخاباتی به عملی گفته میشود که در قانون اقدام به آن جرم محسوب و برایش مجازات تعیین شده است البته همه بداخلاقی‌ها الزاما جرم نیست، ولی هر جرمی بداخلاقی و بدرفتاری محسوب میشود.
بداخلاقی‌ها شامل تهمت و افتراست که یک فرد به رقیب خود وارد میکند. یعنی فرد به جای این که توانمندی‌ها و برنامه‌های خود را به مردم معرفی کند دست به تخریب دیگران میزند. در واقع او با این کار به دنبال جذب آرای عمومی است. در صورتی که تجربه نشان داده است مردم با این شیوه‌ها کاملا عکس برخورد میکنند.
برخی مصادیق بد اخلاقی‌ها توسط ستاد انتخابات
عدم رعایت عدالت در اعلام اسامی نامزدها علی‌رغم ذکر شهرت نامزدها در کنار نام ایشان برجسته‌نمایی اسامی نامزد‌های خاص مقابل چشمان رای دهندگان، عدم صدور کارت ورود به صندوق ناظران انتخابات، جلوگیری از ورود ناظران دارای مدرک نظارت به صندوق. شروع به کار همراه با تاخیر در برخی شعب؛ و یا اخذ رایی با تاخیر غیرموجه، تبلیغ غیرقانونی به نفع نامزد و یا گروه خاص توسط هیات‌های اجرایی در صندوق‌های ثابت و سیار رفتار‌های غیرمتعارف همچون بستن دستبند‌های رنگی منتسب به گروهی خاص و نوشتن رای افراد بی‌سواد، توزیع تعرفه بدون مهر. تعرفه‌های بدون مهر توزیع شده که به خاطر ناآگاهی مردم از ضرورت ممهور بودن تعرفه‌ها در ادامه و زمان شمارش آراء به خاطر نداشتن مهر قابل ابطال است؛ فعالیت برخی ستاد‌های تبلیغات بعد از فرصت قانونی.
مصادیق رفتار غیر اخلاقی رأی‌دهندگان
- رای دهی بدون شناخت و آگاهی - شرکت نکردن در انتخابات- منصرف کردن دیگران از شرکت در انتخابات- رای دهی از روی تعصب و لجاجت- خرید و فروش رأی به نفع نامزد خاص- گروکشی و گرفتن وعده و یا قول خاص از نامزد در ازاء دادن رأی - تخریب و شایعه‌پراکنی برای هتک حیثیت و ریختن آبروی نامزدها- از بین بردن ابزار‌ها و وسایل تبلیغاتی نامزدها- ایجاد فضای مسموم و دامن زدن به آن درباره نامزدها- رأی دادن بدون شناخت از نامزدها و صرفاً برای حفظ ظاهر و ... - بیتوجهی به تناسب میان صلاحیت‌ها و ویژگی‌های داوطلب با مسئولیت و منصبی که برای رسیدن به آن رقابت میکند- رأی‌دهی بر اساس احساس ترحم یا لج‌بازی- رایدهی بر اساس ویژگی‌های ظاهری نامزدها و بیتوجهی به صلاحیت‌های واقعی در انتخاب.
برخی مصادیق بد اخلاقی نامزدها
سیاه نمایی در شأن کاندیدا‌ها نیست و اخلاق شایسته انتخاباتی آن است که از برنامه‌هایی که در توان آنهاست و طبق قانون در اختیار آنهاست، بگویند و نکته دیگر این که آن‌ها نخواهند با تخریب دیگران راه و جای خود را باز کنند؛ چون این رفتار بسیار ناشایست است. فعالیت تبلیغاتی خارج از مهلت مقرر، استفاده از بیتالمال اموال عمومی و دولتی برای تبلیغات، حضور در مجامع صنفی به بهانه پیگیری مشکلات. بعضی از نامزدها امروز به روستا‌ها و نقاط محروم سر می‌زنند و در محافل جمعی سخنرانی میکنند؛ به مسئولین محلی وعده ارتقاء وضعیت شغلی میدهند، اگر چنین کار‌هایی واقعاً تأثیرگذار است، باید از این نامزدها پرسید چرا در گذشته به مناطق محروم سر نزدند و پیگیر کار مردم نبودند؟ پر واضع است این گونه رفتار‌های ناصحیح نگاه جامعه را به گون‌های ناایمن در سطح کلان قرار میدهد.
راه کار‌های پیشگیری و برخورد با بداخلاقی‌های انتخاباتی
میدانیم که بحث بداخلاقی‌های انتخاباتی همواره در آستانه انتخابات مطرح میشود با توجه به این که ثبت نام داوطلبان انتخابات مجلس به پایان رسیده و نتایج بررسی صلاحیت‌ها نیز اعلام شده است. اکنون این سوال مطرح میشود که چه راهکار‌هایی را میتوان برای پیشگیری از بداخلاقی‌های انتخاباتی در پیش گرفت؛ و مهمتر این که بداخلاقی‌های انتخاباتی چه تاثیری بر انتخابات و فضای انتخاباتی خواهد داشت.
الف. رسانه و نقش آن در پیشگیری
رسانه‌ها برای تقویت فرهنگ اخلاق انتخاباتی در نظام مردم‌سالاری دینی مسئولیت‌های زیادی دارند. میزان اهتمام به اخلاق انتخاباتی به منزله معیار روشنی برای تشخیص نامزد‌های اصلح همواره در عرصه‌های انتخاباتی باید ترجیع‌بند پیام‌رسانی رسانه‌ها باشد. به علاوه نقد و بررسی میزان رعایت اخلاق انتخاباتی در همه سطوح متشکله انتخابات در مناظره‌های جدی و صریح و بازتاب آن به وسیله رسانه‌ها میتواند به شفافیت و ارتقای فرهنگ انتخاباتی در نظام مردم‌سالاری دینی یاری رساند. پیگیری‌های جدی رسانه درباره موارد و مصادیق نقض اخلاق و قانون انتخاباتی پس از اعلام نتایج انتخابات به افزایش حساسیت جامعه و اثربخشی اهتمام به فرهنگ انتخاباتی مطلوب مردم‌سالاری دینی منجر میشود.
ب. قوه قضائیه/ قانون
اگر افرادی مرتکب تخلف و جرایم علیه نامزدها و مرتکب بداخلاقی‌های انتخاباتی شوند و احساس کنند هیچ مرجعی با بداخلاقی‌های آن‌ها برخوردی ندارد، بر رفتار غیراخلاقی و مجرمانه خود اصرار میکنند. اما وقتی افراد عزم جدی قوهقضاییه را ببینند، هیچ گاه به این عرصه وارد نمیشوند. وقتی دستگاه قضایی با تخلف‌های هر چند کوچک برخورد میکند این امر باعث میشود هم خود فرد متنبه شود و از تکرار جرم و تخلفش خودداری کند و هم افراد دیگر از ارتکاب به جرم‌های مشابه اجتناب میورزند. به عبارت دیگر برخورد‌های قضایی یک عامل بازدارنده محسوب میشود.
سخن پایانی
اخلاق انتخاباتی از نوع اخلاق سیاسی و زیر شاخهی اخلاق کاربردی است که بهکارگیری آن میتواند جامعه را به سوی انتخاب اصلح راهنمائی کند. انتخابات در نظام‌های مردمسالار سبب مشروعیت بخشی به سازمان، محتوا و رفتار سیاسی جامعه میشود انتخابات اخلاقی از آشکارترین جلوه‌های سیاست اخلاقی، و سیاست اخلاقی میدان عملی شدن بسیاری از ارزش‌ها و فضایل اخلاق اجتماعی محسوب میشود. هیچ تناقضی بین اجرای احکام شریعت و خواسته‌های عقلایی مردم نیست و، چون کرسی قدرت در نظام الهی برای خدمت است، نباید برای رسیدن به آن از هر ابزار/ وسیل‌های استفاده شود. هر چه میزان پایبندی به معیارین اخلاق در جامعه بیشتر باشد، اعتبار و میزان مشارکت مردم در عرصه اقدام افزایش و بداخلاقی‌ها به تناسب کاهش خواهد یافت.
جامعه شناس و عضو انجمن علمی اخلاق کاربردی
