آیا زمان فروش بنزین داخلی به قیمت فوب خلیج فارس فرا رسیده است؟

شاید مهمترین اتفاق سال ۹۸ در آبان ماه رقم خورد. زمانی که از ساعت صفر ۲۴ آبان ماه بنزین سهمیه بندی شد و قیمت آن نیز افزایش یافت. از روز ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۸، قیمت بنزین سهمیه‌ای با رشد ۵۰ درصدی به ۱۵۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد با رشد ۲۰۰ درصدی به ۳۰۰۰ تومان افزایش یافت. آخرین باری که دولت قیمت بنزین را افزایش داده بود به سال ۱۳۹۴ باز می‌گشت که بنزین تک نرخی شد و به هزار تومان افزایش یافت.

به گزارش تابناک اقتصادی، دولت حداقل سه انگیزه مختلف برای افزایش قیمت بنزین داشت و حتی در اردیبهشت ماه سال جاری تا یک قدمی اجرای طرح سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین رفت؛ اما به دلیل افشای زودتر خبر و مشکلاتی که ایجاد شد از تصمیم خود صرف نظر نمود.

اولین انگیزه دولت شاید توزیع عادلانه یارانه‌های پنهان اختصاص یافته به بنزین بود. قبل از آن که بنزین توسط دولت سهمیه بندی شود و قیمت آن افزایش یابد طبق برآورد‌های انجام شده که در سایت سازمان برنامه و بودجه منتشر شد، دولت حدود ۱۲۳ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان به بنزین اختصاص داده بود که از این میزان حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پایین (کم درآمد) و حدود ۶۷ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک بالا (پردرآمد) بود. یعنی سه دهک بالا حدود شش برابر بیشتر از سه دهک پایین از یارانه‌های بنزین نفع می‌بردند.

رئیس جمهور روحانی نیز در ششم آذرماه ۱۳۹۸ در مورد میزان یارانه پنهان سوخت در ایران با بیان اینکه ما بیشترین یارانه سوخت در دنیا را می‌پردازیم گفت: محاسبات مراکز اقتصادی دنیا حاکی از آن است که ۲۶ میلیارد دلار در سال یارانه سوخت در کشور ما پرداخت می‌شود.

از سوی دیگر، اصلاحات ساختاری بودجه از جمله موضوعاتی بود که از بهمن ماه سال گذشته رهبر انقلاب دستور اجرای آن را صادر کردند. موضوع اصلاح نظام یارانه‌های پنهان انرژی یکی از شاخه‌های اصلاحات ساختاری بودجه بود که سازمان برنامه و بودجه در بخش درآمدزایی پایدار آن را دیده بود. به همین منظور حرکت به سوی اصلاح قیمت بنزین نیز در همین مقوله می‌گنجید.

دومین انگیزه دولت جلوگیری از مصرف بی رویه بنزین بود. با ثابت بودن قیمت بنزین در سال‌های اخیر و رشد نرخ تورم عملاً قیمت بنزین در مقایسه با سایر کالا‌ها ارزان‌تر بود و همین موضوع رفته رفته موجب شد تا میزان مصرف بنزین افزایش یابد. در حالی که در سال ۱۳۹۴ میزان مصرف روزانه حدود ۷۱ میلیون لیتر بود، این میزان در سال ۱۳۹۷ با رشدی ۳۵ درصدی به ۹۵.۸ میلیون لیتر رسیده بود. در همین باره، رئیس جمهور روحانی طی مصاحبه‌ای با اشاره به افزایش مصرف بنزین در سال جاری به ۹۷ میلیون لیتر در روز، گفت: با ادامه این روند به زودی واردکننده بنزین می‌شدیم و این کار در شرایط سخت اقتصادی کنونی فشار مضاعفی برکشور بود، چنانچه روند افزایش مصرف بنزین ادامه می‌یافت آیا مردم در سال ۱۴۰۰ به ما نمی‌گفتند که چرا برنامه‌ریزی نکردید تا به این شرایط گرفتار نشویم؟

سومین انگیزه جلوگیری از قاچاق بنزین به کشور‌های همسایه بود. ارزان بودن بنزین در ایران در مقایسه با کشور‌های همسایه باعث شده بود تا میزان قاچاق بنزین به این کشور‌ها افزایش یابد. رقم‌های متفاوتی از قاچاق سوخت اعلام شد، اما در مهرماه سال گذشته پایگاه اطلاع‌رسانی دولت با انتشار کلیپی کوتاه آمار قاچاق سوخت را بین ۲۰ تا ۴۰ میلیون لیتر اعلام کرد.

همچنین در آبان ماه ۱۳۹۷ مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت اعلام کرد: روزانه بین ۱۰ تا ۳۵ میلیون لیتر بنزین به راحتی قاچاق می‌شود.

تا قبل از سهمیه بندی بنزین، قیمت هر لیتر بنزین در ایران حدود ۷ سنت بود و این در حالی بود که قیمت هر لیتر بنزین در بازار‌های جهانی بین ۴۰ تا ۵۰ سنت در نوسان بود. رئیس جمهور روحانی طی مصاحبه‌ای در ۲۸ مهرماه سال جاری در این باره گفت: قیمت حامل‌های انرژی و سوخت عادلانه و مناسب نیست و باید درباره آن فکر شود. وی با مقایسه قیمت سوخت که اکنون به ازای هر لیتر در ترکیه ۱۵ هزار تومان، در اروپا ۲۰ هزار تومان و در کشور‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس ۶ هزار تومان است، تأکید کرد: ما به دنبال آن نیستیم که قیمت بنزین ۱۵ یا ۲۰ هزار تومان شود، در عین حال به فکر تغییر‌هایی در این زمینه هستیم، البته به صورتی که بار سنگینی بر مردم تحمیل نشود.

به هر صورت، در آبان ماه سال جاری که قیمت بنزین سهمیه‌ای ۵۰ درصد و بنزین آزاد ۲۰۰ درصد رشد کرد، اما باز هم این رشد قیمت تنها توانست بخشی از اختلاف قیمت بنزین در ایران با سایر کشور‌ها را کمتر کند. در آن مقطع قیمت بنزین سهمیه ایران به ۱۱ سنت و قیمت بنزین آزاد به حدود ۲۳ سنت رسید و این در حالی بود که قیمت هر لیتر بنزین اکتان ۹۲ در فوب خلیج فارس حدود ۴۰ سنت معامله می‌شد.

جنگ نفتی عربستان و روسیه قیمت بنزین فوب خلیج فارس را کاهش داد

پس از آن که نشست اخیر اوپک و غیراوپک در اواسط اسفندماه سال جاری با کارشکنی روس‌ها به توافق خاصی نینجامید و پس از آن نیز عربستانی‌ها اعلام کردند که میزان تولید نفت خود را افزایش خواهند داد، قیمت نفت به حدود ۳۰ دلار سقوط کرد و همین عامل باعث شد تا قیمت بنزین فوب خلیج فارس از حدود ۳۸ سنت پیش از نشست اوپک به حدود ۲۰ سنت در روز‌های اخیر برسد؛ هر چند برای ایران خبر کاهش قیمت نفت، خبر خوبی نیست، از سوی دیگر این کاهش قیمت نفت باعث شده است تا قیمت بنزین فوب خلیج فارس به قیمت بنزین در ایران نزدیک شود. در حال حاضر، با توجه به قیمت دلار در بازار آزاد، قیمت هر لیتر بنزین آزاد در کشور به حدود ۲۰ سنت و قیمت هر لیتر بنزین سوپر به حدود ۲۵ سنت رسیده است.

برابری قیمت بنزین فوب خلیج فارس با قیمت بنزین در ایران چه مزایایی دارد؟

نبود اختلاف قیمت بنزین بین ایران و سایر کشورهای همسایه قطعا انگیزه های قاچاق بنزین را به شدت کاهش خواهد داد.

از سوی دیگر با نزدیک شدن قیمت بنزین فوب خلیج فارس به قیمت بنزین ایران، هم اکنون بهترین موقعیت ایجاد شده است تا به گفته کارشناسان قیمت بنزین شناورسازی شود. باید اعتراف کرد که افزایش قیمت بنزین که همواره به عنوان یک راهکار جهت جلوگیری از قاچاق این سوخت و کاهش مصرف آن ارائه می شود، عملاً با افزایش نرخ تورم بی اثر بوده است؛ بنابراین، با در نظر گرفتن این موضوع کارشناسان بحث شناورسازی قیمت بنزین را مطرح کرده اند؛ بحثی که در سال ۱۳۹۴ نیز مطرح شد و در سال های اخیر نیز ادامه داشته است.

مقصود از شناورسازی این است که قیمت بنزین در ایران نیز وابسته به قیمت های جهانی این سوخت باشد و با کاهش آن کاهش و با افزایش آن افزایش یابد. این کار حداقل هم اکنون که بنزین دو نرخی داریم می تواند برای بنزین با نرخ آزاد اجرایی شود و به تدریج با توسعه اقتصادی و حمایت از قشرهای آسیب پذیر، به سمت بنزین تک نرخی بر مبنای نرخ فوب خلیج فارس حرکت کنیم.

البته باید ملاحظات پیرامون آن را نیز دید. به عنوان نمونه با نزدیک شدن قیمت بنزین به نرخ های جهانی به هر صورت باید در دستمزدها و سایر قیمت ها نیز بازنگری هایی انجام شود. (نکته ای که همواره از سوی مردم بیان می شود و خواستار واقعی شدن دستمزدها در کنار واقعی شدن قیمت ها به نرخ جهانی هستند.)

خوبی شناورسازی این است که قاچاق تا حد امکان کاهش خواهد یافت و دولت می تواند از این موقعیت برای صادرات بنزین استفاده کند. همچنین پرداخت یارانه های پنهان به بنزین نیز تا حد امکان کاهش خواهد یافت و این می تواند به کاهش کسری بودجه دولت کمک کند. 

شایان ذکر است که در ماده ۱ قانون هدفمندی یارانه‌ها که در سال ۱۳۸۸ به تصویب مجلس رسید آمده بود: دولت مکلف است با رعایت این قانون قیمت حامل‌های انرژی را اصلاح کند: قیمت فروش داخلی بنزین، نفت گاز، نفت کوره، نفت سفید و گاز مایع و سایر مشتقات نفت، با لحاظ کیفیت حامل ها و با احتساب هزینه‌های مترتب (شامل حمل ونقل، توزیع، مالیات و عوارض قانونی) به تدریج تا پایان برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمتر از نود درصد (90%) قیمت تحویل روی کشتی (فوب) درخلیج فارس نباشد.

این قانون هرگز اجرایی نشد (سال ۱۳۹۴، پایان برنامه پنجم توسعه سال ۱۳۹۴، پایان برنامه پنجم توسعه) و هم اکنون بهترین موقعیت است تا با نزدیک شدن دو قیمت فوب خلیج فارس و قیمت داخلی بنزین به یکدیگر این کار انجام شود. البته دوباره تاکید می شود که باید همه جوانب این موضوع از جمله رساندن سطح دستمزدها به سطح جهانی، نرخ تورم و ... در آن دیده شود.