حذف صفر از پول ملی به کجا رسید؟

داستان تغییر واحد پول ایران به سال 1308 باز می­گردد. در آن زمان به طور رسمی واحد پول ایران، ریال تعیین شد. در سال 1372 برای اولین بار ایده حذف صفر از ریال مطرح شد و بانک مرکزی در آن زمان مطالعات گسترده­ای را در این زمینه آغاز کرد.

به گزارش تابناک اقتصادی، در سال 1386 مجدداً ایده حذف صفر از پول ملی با دستور رئیس جمهور وقت، محمود احمدی نژاد در دستور کار قرار گرفت. این طرح به قدری جدی شده بود که بانک مرکزی با راه ­اندازی سایت ویژه­ رفرم پول ملی، از مردم درخواست نمود تا نظرات خود را پیرامون نام واحد جدید پولی و همچنین میزان صفرهایی که باید از پول ملی حذف شوند ارائه دهند. ولی عمر دولت دهم به اجرای رفرم پولی قد نداد و این طرح با تغییر دولت به فراموشی سپرده شد. این فراموشی تا اواسط آبان ماه سال 1395 ادامه داشت تا اینکه حسین قضاوی معاون وقت امور بانکی وزیر اقتصاد که در دولت قبل سِمَت معاون اقتصادی بانک مرکزی را بر عهده داشت بر ضرورت حذف پول ملی تاکید کرد. بعد از این مصاحبه­ و در مورخه 17 آذر ماه 1395 خبری از هیئت دولت بیرون آمد که حکایت از رای کابینه دولت یازدهم به اصلاح پول ملی و تغییر واحد پولی از ریال به تومان داشت. البته این تصمیم بر اساس طرح بانک مرکزی اتخاذه شده بود.

موضوع حذف صفر از پول ملی بعد از تصمیم خبر 17 آذر ماه 1395 مسکوت ماند تا اینکه دوباره در مورخه 11 دی ماه 1397 و با رونمایی از ایران چک های جدید یک بار دیگر موضوع حذف صفر از پول ملی به خبر رسانه ها تبدیل شد. بانک مرکزی از ایران چک های 50 هزار تومانی رونمایی کرد که 4 صفر آن کمرنگ شده بود و همین موضوع حذف چهار صفر از پول ملی را تقویت می کرد. این موضوع توسط عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی مورد تایید قرار گرفت. سایت بانک مرکزی طی خبری در مورخه 16 دی ماه 1397 محتویات نشست رئیس کل بانک مرکزی با نمایندگان عضو فراکسیون ولایی مجلس را منتشر کرد. در این نشست عبدالناصر همتی عنوان نموده بود که لایحه حذف چهار صفر از پول ملی از سوی بانک مرکزی تقدیم دولت شده است و امیدوارم هر چه سریع تر این مهم به نتیجه برسد.

سرانجام در مورخه 9 مرداد ماه سال 1398 هیات دولت تصویب کرد که چهار صفر از پول ملی حذف شود. پس از تصویب این لایحه (اصلاح قانون پولی و بانکی کشور) در هیات دولت، این موضوع برای طی تشریفات قانونی در تاریخ 30 مرداد ماه سال گذشته به مجلس شورای اسلامی ارسال شد. در مورخه 7 مهر ماه 1398 نمایندگان مجلس ضمن تصویب یک فوریت این لایحه، آن را جهت بررسی‌های تکمیلی و ابعاد مختلف اجرایی به کمیسیون اقتصادی مجلس ارجاع دادند. سرانجام این لایحه با انجام اصلاحات جزئی در عنوان و متن در 6 بهمن ۱۳۹۸ مورد تصویب کمیسیون اقتصادی مجلس قرار گرفت و مقدمات جهت طرح موضوع در جلسات صحن علنی مجلس فراهم شد.

امروز مورخه 15 اردیبهشت ماه 1399 بررسی لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور در دستور کار جلسه علنی مجلس قرار داشت که در جریان بررسی کلیات این لایحه سه نماینده به عنوان موافق و سه نماینده به عنوان مخالف صحبت کردند و نهایتا پس از اظهارات عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی و اعلام نظر کمیسیون اقتصادی مجلس به عنوان موافق تصویب کلیات لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور کلیات این لایحه با اکثریت آرا به تصویب رسید. نمایندگان پس از تصویب کلیات وارد بررسی جزییات این لایحه شدند.

شایان ذکر است که طبق این لایحه واحد پول ملی کشور از ریال به تومان تغییر کرده و چهار صفر نیز از پول ملی حذف می‌شود؛ فرآیند اجرایی این طرح 5 سال از تاریخ تصویب قانون پیش‌بینی شده است. از 5 سال فرآیند اجرای طرح دو سال طرح مورد بررسی قرار خواهد گرفت و 3 سال اجرای طرح یعنی تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان به طول خواهد انجامید.

متن ماده واحده ای که نمایندگان در نشست علنی امروز با تصویب آن موافقت کردند به شرح ذیل است:

ماده واحده – ماده (1) قانون پولی و مالی کشور مصوب 18 تیر 1351 و بندهای آن با اصلاحات بعدی به شرح زیر اصلاح می‌شود:

ماده 1- واحد پول ایران تومان است و هر تومان برابر 10 هزار ریال جاری و معادل یکصد قِران است.

تبصره 1- برابری پول‌های خارجی نسبت به تومان و نرخ خرید و فروش ارز توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در چارچوب نظام ارزی حاکم و با رعایت ذخایر ارزی و تعهدات کشور در مقابل صندوق بین‌المللی پول محاسبه و تعیین می‌شود.

تبصره 2- دوره گردش موازی و اعتبار همزمان تومان و ریال که در این قانون دوره گذار نامیده می‌شود حداکثر 3 سال با رعایت تبصره 4 این ماده می‌باشد. طریقه جمع‌آوری و شرایط خروج اسکناس‌ها و سکه‌های ریال از جریان، بر طبق مفاد بند (ب) ماده (3) و بند (ج) ماده (4) این قانون حسب مورد تعیین یا اجرا می‌شود.

تبصره 3- پس از پایان دوره گذار تعهداتی که پیش از این بر اساس واحد پول ریال ایجاد شده است تنها با واحد پول تومان و یا اجزای آن قابل ایفا است.

تبصره 4- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف است ظرف مدت دو سال از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این قانون، ترتیبات اجرایی لازم را جهت آغاز دوره گذار فراهم کند.

تبصره 5- آیین‌نامه اجرایی این ماده ظرف مدت 3 ماه از تاریخ لازم‌الاجرا شدن توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تهیه می‌شود و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.

مخالفان حذف صفر از نظام پولی کشور چه گفتند؟

سیدتقی کبیری: تغییر واحد پولی ضرب سکه جدید، چاپ اسکناس و امحای اسکناس های گذشته، هزینه های زیادی را به دولت تحمیل می کند که در شرایط فعلی اقتصادی توجیه ندارد.تومان یک عنوان از رژیم گذشته است، آیا احیای آن اقدامی درستی است، از این رو تغییر عنوان واحد پولی هم نیازمند کار کارشناسی بیشتری است.

مهرداد بائوج لاهوتی: مردم انتظار دارند مجلس در روزهای آخر برای بهبود وضعیت اقتصادیشان اقدام موثری صورت دهد، در حالی که حذف 4 صفر و تغییر واحد پولی، تغییر محسوسی در زندگی مردم و حفظ ارزش پول ملی ایجاد نمی کند. همه کشورها در شرایط باثبات اقتصادی واحد پولی خود را اصلاح کردند، افزود: اعمال این تغییرات در شرایط متزلزل اقتصادی موجب بدتر شدن تورم و افزایش قیمت ها می شود، بنابراین بهتر است اجازه دهیم مجلس آینده در زمان مناسب تری این موضوع را بررسی کند.

نادر قاضی پور:  اصلاح واحد پولی کشور در شرایط فعلی تنها یک نمایش برای حفظ ارزش پولی است، اما در واقعیت هیچ اتفاق مثبتی نخواهد افتاد. سیل کاهش ارزش پول ملی به راه افتاده که وضعیت اقتصادی مستضعفین را روز به روز بدتر می کند.  آیا دولت با اجرای این لایحه قول می دهد که تورم را در طول سال های آینده کنترل کند؟ بنده معتقدم که آزموده را آزمودن خطاست و این اقدام نه تنها ارزش پول ملی را افزایش نمی دهد، بلکه تورم را هم کنترل نخواهد کرد. بهتر است در این شرایط برای بهبود وضعیت کارگران، کشاورزان و فرهنگیان، اقدام موثرتری صورت گیرد. اگر دولت در گفتار خود صادق است، به جای این نمایش، اقدام عملی برای حفظ ارزش پولی کشور انجام دهد. اگر حذف 4 صفر تورم را کاهش می داد، باید تمام دانشگاه های جهان را تعطیل می کردند به جای آن بازی با صفرها را به جریان می انداختند. وی با اشاره به اینکه طرح اصلاح واحد پولی و حذف 4 صفر در 28 کشور جهان اجرا و شکست خورده است، ادامه داد: بهتر است بررسی این موضوع را به مجلس آینده بسپاریم تا با کار کارشناسی و زمان بیشتر، این مهم را به سرانجام برسانند. 

موافقان حذف صفر از نظام پولی کشور

محمدرضا صباغیان بافقی: اصلاح ساختار پولی یکی از اقدامات خوب دولت است چرا که ارزش پول کشور کاهش یافته تا حدی که حتی هزینه چاپ پول به اندازه ارزش پول نیست و این اقدام دولت باعث برگشت ارزش پول کشور خواهد شد.  امروز زمان مردم برای شمارش پول گرفته می‌شود که درصد خطا را بالا می‌برد و حذف صفر از واحد پول کشور باعث می‌شود، درصد خطا پایین بیاید.

علی بختیار: باید از چاپ بیش از حد اسکناس جلوگیری کنیم تا هزینه‌ها پایین بیاید. کشورهای بسیاری برای حل مشکلات مالی خود اقدام به حذف صفر کرده‌اند که این موضوع در برخی از کشورها چند بار تکرار شده است. وی با بیان اینکه حذف صفر مسئله تورم را حل می‌کند، خاطر نشان کرد: اصلاح ساختار پولی کشور باعث تقویت ارزش پول و سهولت معاملات خواهد شد.

صدیف بدری: حتی با توجه به افزایش استفاده از پرداخت الکترونیکی، باز هم نظام اسکناسی برای کشورها مهم بوده و نادیده گرفته نمی‌شود.  به دلیل تورم در سال‌های اخیر،اسکناس‌ها و مسکوکات کارایی خود را از دست داده‌اند و ارزش آنها بسیار افت کرده که همین امر باعث شده حمل و نقل اسکناس دشوار شود. با توجه به بهای فلز مسکوکات شاهد خروج سکه از سیستم مالی کشور شده‌ایم ضمن اینکه واحد پول فعلی ایران یعنی ریال، هویت خود را از دست داده و دیگر مورد مطالبه مردم نبوده و همگان از واحد پولی تومان استفاده می کنند. وی با بیان اینکه گرد شدن قیمت‌ها با واحد ریال به سمت بالا باعث نارضایتی مردم به خصوص در زمینه کرایه حمل و نقل شده است، خاطر نشان کرد: از این قانون در بازه زمانی 5 ساله استفاده می‌شود که مشکلی برای معاملات به وجود نمی‌آورد.