بین الملل تابناک: بامداد شنبه به وقت تهران، قطعنامه آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل به رای گذاشته شد و در رویدادی کم سابقه، آمریکا علاوه بر رای مثبت خود، تنها توانست جمهوری دومینیکن را با خود همراه کند و بدین ترتیب، شکستی تاریخی و کم سابقه را در شورای امنیت متحمل شد. با این حال، دو رای مثبت در مقابل دو رای منفی و یازده رای ممتنع باعث نمی‌شود آمریکا از هدف خود برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران عقب نشینی کند و به نظر می‌رسد، واشنگتن به دنبال فعال سازی مکانیزم ماشه و بازگشت خودکار تحریم‌ها Snapback است.
این در حالی است که همه اعضای باقی مانده برجام با فعال کردن مکانیسم ماشه مخالفند و تنها آمریکاست که بر این موضوع تأکید دارد. کارشناسان، ایالات متحده به عنوان یک غیر عضو فعلی برجام، برای استناد به مکانیسم ماشه را فاقد مجوز می‌دانند.
پیوست یکم برجام، مکانیسم منحصربه‌فردی برای دسترسی آژانس به سایت‌های مشکوک ظرف ۲۴ روز از طریق کمیسیون مشترک تعیین کرده است که طبق آن، نتیجه همکاری نکردن ایران، به کار افتادن یک مکانیسم حل اختلاف و بازگشت بالقوه تحریم‌های سازمان ملل خواهد بود. این دو شرط مطرح شده در برجام، مکانیسم ماشه (Trigger Mechanism) یا بازگشت خود‌به‌خودی تحریم‌ها (Snapback) هم خوانده می‌شوند.
در همین زمینه، «مجید تخت‌روانچی» نماینده ایران در سازمان ملل، در بیانیه‌ای درباره اقدام آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه (یا مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها) جهت احیای تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران هشدار داد و اعلام کرد که رأی شورای امنیت در رد قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تسلیحاتی ایران و انزوای آمریکا در عرصه بین‌الملل، نشان‌دهنده بی‌پایه بودن ادعای واشنگتن درباره مکانیسم ماشه هم تلقی میشود.
وی گفت: «تحمیل هرگونه تحریم یا محدودیت از سوی شورای امنیت بر ایران با پاسخ سخت ایران مواجه خواهد شد و در این خصوص گزینه‌های ما محدود نیست و آمریکا و هر موجودیت دیگری ـ که احتمالاً به آن کمک کند یا به رفتار غیرقانونی آن تن در دهد ـ مسئولیت کامل اقدامات خود را به عهده خواهد داشت.»
مکانیزم ماشه چیست؟
طبق بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام، هر یک از طرف‌های توافق می‌توانند به کمیسیون مشترک شکایت کنند و این کمیسیون برای حل و فصل موضوع پانزده روز فرصت دارد. مسائل حل و فصل نشده به وزیران خارجه ارجاع داده میشود، که پانزده روز دیگر فرصت دارند. سپس کمیسیون مشترک پنج روز دیگر فرصت دارد تا مساله را حل و فصل کند.
اگر پس از این فرایند ۳۵ روزه، طرف شاکی هنوز راضی نباشد، می‌تواند موضوع را به عنوان تخطی چشم‌گیر از توافق، به شورای امنیت ارائه کند و این شورا باید ظرف سی روز درمورد قطعنامه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها رای بدهد؛ قطعنامه‌ای که طرف شاکی می‌تواند وتو کند (به جز آلمان که عضو دائم شورای امنیت نیست)، و به این ترتیب، تحریم‌ها به جای خود برگردند.
پیوست یکم برجام، مکانیسم منحصربه‌فردی برای دسترسی آژانس به سایت‌های مشکوک ظرف ۲۴ روز از طریق کمیسیون مشترک تعیین کرده است که طبق آن، نتیجه همکاری نکردن ایران، به کار افتادن یک مکانیسم حل اختلاف و بازگشت بالقوه تحریم‌های سازمان ملل خواهد بود.
این دو شرط مطرح در برجام، مکانیسم ماشه (Trigger Mechanism) یا بازگشت خود‌به‌خودی تحریم‌ها (Snapback) هم خوانده می‌شوند.
طرح آمریکا برای فعال کردن مکانیزم ماشه
دولت آمریکا تلاش گسترده‌ای برای ممانعت از پایان تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران به راه انداخته است؛ برای نمونه، در گام نخست، قطعنامه‌ای را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه کرد که با شکست مواجه شد.
همانطور که گفته شد، آمریکا به دلیل آنکه از برجام خارج شده نمی تواند با طی کردن فرایند حل اختلاف مندرج در برجام به مکانیزم ماشه متوسل شود. با این حال، طبق نظر کارشناسان، آمریکا قصد دارد از یک طرف با تفسیر نادرست از قطعنامه ۲۲۳۱ و از طرف دیگر با ترفندهای آیین نامه ای منشور سازمان ملل مکانیزم ماشه را فعال کند.
ناکامی در تصویب قطعنامه باعث میشود تا دولت آمریکا به سمت استفاده از مکانیزم مشهور به «ماشه» برای مرگ کامل برجام و بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل در مورد ایران می رود؛ همانطور که پیشاپیش تهدید کرده بود.
به دلیل خروج آمریکا امکان شکایتش به کمیسیون مشترک، تقریباً ناشدنی است و روسیه و چین نمی‌پذیرند که آمریکا در چارچوب مفاد برجام خواسته‌ای را طرح کند. اما دولت آمریکا تفسیر خاص و یکجانبه ای از توافق هسته‌ای دارد، مبنی بر اینکه تعلیق قطعنامه‌های تحریم جدا از برجام در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد تصویب شده است.
در این قطعنامه آمده است، اگر یکی از کشورهای طرف توافق تخلفی را گزارش و کمیته پیش‌بینی شده در توافق بروز چنین تخلفی را تأیید کند، تداوم لغو قطعنامه‌های پیشین باید در شورای امنیت به رأی گذاشته شود؛ یعنی مخالفت هر یک از کشورهای صاحب حق وتو با تداوم لغو قطعنامه‌های پیشین، باعث برگشت خودکار تمامی شش تحریم پیشین شورای امنیت میشود و روسیه یا چین نمی‌توانند از برقراری دوباره تحریم‌ها جلوگیری کنند.
همانطور که گفته شد، آمریکا به دلیل آنکه از برجام خارج شده، نمی تواند با طی کردن فرایند حل اختلاف مندرج در برجام به مکانیزم ماشه متوسل شود. با این حال، طبق نظر کارشناسان، آمریکا قصد دارد از یک طرف با تفسیر نادرست از قطعنامه ۲۲۳۱ و از طرف دیگر با ترفندهای آیین نامه ای منشور سازمان ملل، مکانیزم ماشه را فعال کند.
رضا نصری کارشناس حقوق بین الملل در همین رابطه نوشت: طرحی که کارشناسان لابی‌های ضد ایرانی (با محوریت FDD) پیشنهاد داده‌اند این است که آمریکا - با این استدلال که در قطعنامه ۲۲۳۱ نام آن به عنوان یک «شرکت‌کننده» در برجام کماکان مکتوب است - شکایت‌نامه‌ای علیه ایران (به دلیل نقض اساسی برجام) به شورای امنیت تسلیم کند.
سپس منتظر بماند تا در واکنش به این شکایت‌نامه (Notification) چین یا روسیه - با این تصور که اعضای دائمی شورای امنیت (مشخصاً آمریکا) حق وتوی قطعنامه‌های آیین‌نامه‌ای را ندارند - یک قطعنامه آیین‌نامه‌ای (Procedural motion) را در شورای امنیت به رأی بگذارند که در آن... حق ارائهٔ شکایت‌نامه از جانب آمریکا (به دلیل توقف عضویت در برجام) مردود خوانده شده است.
حال، آمریکا مدعی است در این مقطع می‌تواند نسبت به اینکه قطعنامه «آیین‌نامه‌ای» یا قطعنامه «ماهوی» یا اساسی (Substantive) است اعتراض کند و با اتکا به تاریخچه و رویه شورای امنیت،استدلال آوَرد که هرگاه در این موارد تردید باشد، قطعنامه «اساسی» تلقی شده و در نتیجه قابل «وتو» خواهد بود.
در این مقطع، با این استدلال که قطعنامهٔ اعتراضی چین یا روسیه قابل وتو است، آن را «وتو» کند تا شکایت‌نامه علیه ایران به قوت خود بماند.
در اینجا بازی جالب‌تر میشود! در این مرحله، وقتی شکایت‌نامه در دستور کار قرار گرفت، برنامه این است که آمریکا یک قطعنامه برای «تداوم توقف تحریم‌های شورای امنیت» تسلیم شورا کرده و خود قطعنامهٔ خودش را وتو کند تا توقف تحریم‌ها متوقف و قطعنامه‌های پیش از برجام مجدداً احیا شود!
این راه پیچیده، حیله‌گرانه و آکنده از «سوءنیت» و ذلت برای آمریکا، تنها راه به اصلاح «حقوقی» است که دولت ترامپ پیش روی خود می‌بیند!
حال، سوال این است که دولت‌های اروپایی، سایر اعضای شورای امنیت، ریاست شورای امنیت و به طور کل سایر دولت‌های جهان تا چه اندازه حاضر به تن دادن به محصول این آکروباسی مضحک حقوقی و ترفند مکارانهٔ آیین‌نامه‌ای آمریکا خواهند شد؟
معتقدم اگر حتی آمریکا موفق شود این بازی را در شورا به ثمر برساند، حاصل کارش این خواهد شد که اغلب دولت‌های جهان، از جمله اعضای اروپایی برجام، اتحادیه اروپا، کانادا و بسیاری از کشورهای دیگر، نسبت به «الزام‌آور» بودن قطعنامه‌های «احیا» شده علیه ایران موضع منفی خواهند گرفت.
بسیاری از آن‌ها حاضر نخواهند شد برای اجرای این قطعنامه‌ها ـ که عملاً یک «قانونگذاری» یکجانبه از سوی آمریکا در شورای امنیت خواهد بود ـ سازوکارهای نظام حقوق داخلی خود را - چه در سطح قوای مجریه (از طریق دستورات اجرایی) و چه در سطح قوای مقننه (از طریق تصویب قانون) به کار بیندازد.
احتمال آنکه مکانیزم ماشه فعال شود وجود دارد. شاید آمریکایی ها در پشت پرده، بدشان نمی آمد که قطعنامه تمدید تحریم ها شکست بخورد تا بتوانند به این بهانه وارد بازی بزرگ تری برای بازگرداندن تمام تحریم های سازمان ملل علیه ایران شوند، چون با فعال شدن مکانیزم ماشه، کل تحریم های شورای امنیت و از جمله تحریم های تسلیحاتی احیا خواهند شد.
در نتیجه، نهایت دستاورد آمریکا این خواهد بود که یک دو قطبی در سطح جهان ایجاد کند: یک سو اغلب کشورهای دنیا که قطعنامه‌های «احیا» شده را معتبر و الزام‌آور نخواهند دانست و اجرا نخواهند کرد و یک سو آمریکا، اسرائیل و عربستان و برخی سیاهی‌لشکرهای همیشگی!
تاکید مجدد بر اینکه پیش‌برد این سناریو از جانب آمریکا در شورای امنیت خود آسان و بدون مانع نیست و این تحلیل صرفاً ترسیم وضعیتی است که «نهایتاً» دولت آمریکا، وزیر خارجه آن و لابی‌های ضد ایرانی مانند اف.دی.دی به آن دل بسته‌اند!
نبرد دیپلماتیک سختی در پیش است
در نهایت باید گفت، احتمال آنکه مکانیزم ماشه فعال شود وجود دارد. شاید آمریکایی ها در پشت پرده بدشان نمی آمد که قطعنامه تمدید تحریم ها شکست بخورد تا بتوانند به این بهانه وارد بازی بزرگتری برای بازگرداندن تمام تحریم های سازمان ملل علیه ایران شوند، چون با فعال شدن مکانیزم ماشه، کل تحریم های شورای امنیت و از جمله تحریم های تسلیحاتی احیا خواهند شد.
نبرد دیپلماتیک بزرگی در پیش است. شکست آمریکا در بازی جدید، یک پیروزی بزرگ دیگر برای ایران رقم خواهد زد و موفقیت واشنگتن در فعال سازی مکانیزم ماشه پایان نهایی برجام را منجر خواهد شد.
نکته دیگر آنکه شکست آمریکا در تمدید تحریم ها رویکرد ترامپ در قبال ایران را تهاجمی تر خواهد کرد. دو ماه سخت و سرنوشت سازی در پیش است.
خدا به خیر کند ما که به مسئولین امیدی نداریم 
در این دو ماه مردم و دولت و همه باید پشت هم باشیم 
