دیسک کمر و راه های درمان دیسک کمر

دیسک کمر چیست؟

برای اینکه ما بتوانیم حرکات مختلف را در طول زندگی خود انجام دهیم ستون مهره های ما به صورت یکپارچه درست نشده است ، بلکه به صورت قطعاتی درست شده است که مثل دانه های تسبیح به هم متصل شده اند.  این قطعات استخوانی را تنه مهره می نامند. قسمت هایی که این استخوان ها را به هم متصل می کنند دیسک نامیده می شوند. از لحاظ ساختمانی دیسک مانند یک چرخ اتومبیل است. همانطور که می دانیم چرخ اتومبیل دارای یک لاستیک خارجی است که معمولاً جنس سفت تری دارد و تایر نامیده می شود. در داخل آن یک لاستیک نرم تر وجود دارد که  تیوب نامیده  می شود. در داخل آن  هوای پر فشار باد وجود دارد. دیسک کمر هم از دو قسمت درست شده است قسمت خارجی که محکم تر است و از ۳۲ لایه درست شده است حلقه یا آنولوس فیبروزوس نامیده می‌شود و در داخل حلقه دیسک ساختمان ژلاتین مانندی به نام هسته دیسک یا نوکلئوس پولپوزوس وجود دارد .

شکل 1 – اجزای ستون فقرات بدن انسان

بیماری دیسک کمر چیست؟

همانطور که در شکل 1 مشاهده می کنید ، ستون مهره یا ستون فقرات از 33 مهره تشکیل شده است که توسط دیسک های ژلاتینی از یکدیگر جدا می شوند. 

ستون فقرات به 4 قسمت تقسیم می شود:

1- ستون فقرات گردنی :  7 مهره اول ، که در گردن قرار دارد.

2- ستون فقرات قفسه سینه : 12 مهره پایین گردن  ، که  در ناحیه قفسه سینه قرار دارد.

3- ستون فقرات کمری : 5 مهره ،  که در قسمت پایین کمر قرار دارد.

4- ستون فقرات ساکرال :  5 مهره ، واقع لگن که در زیر کمر ، همچنین شامل 4 مهره تشکیل دهنده استخوان دنبالچه (دنبالچه) است.

همانطور که ذکر شد ستون فقرات کمری از 5 قسمت استخوانی در ناحیه کمر تشکیل شده است ، جایی که بیماری دیسک کمر در آن اتفاق می افتد.

انواع بیماری های دیسک کمر چه هستند؟

1- از دست دادن آب دیسک 

 در این حالت ساختمان دیسک تغییر زیادی نمی کند ولی مقدار آب دیسک کم می شود و شکاف های کوچکی در  حلقه دیسک به وجود می آید اما این شکاف ها و ترک های باریک در ام آر آی دیده نمی شود و ما این نوع بیماری را فقط به شکل تغییر رنگ دیسک در داخل ام آر آی می بینیم. 

۲-  دیسک برجسته

دیسک بین مهره ای مانند اسفنج آب را جذب و از خود بیرون می دهد و در واقع ارتفاع و میزان فشار دیسک را بر حسب نیروی که به ستون ما وارد می شود ، تنظیم می کند. هنگامی که  تعدادی از لایه های کلاژن حلقه های دیسک  پاره می شوند . قسمتی از حلقه دیسک برجسته می شود یعنی هسته دیسک از مرکز دیسک به طرف بیرون حرکت می کند ولی هنوز لایه هایی از حلقه دیسک پاره نشده روی آنرا پوشانده اند. این باعث شکم دادن دیسک به بیرون می شود . به این دیسک برجسته یا bulged disc  می گویند.

با افزایش سن ، دیسک بین مهره ای ممکن است آب خود را از دست داده و خشک شوند. وقتی این پدیده اتفاق می افتد ، که  دیسک خاصیت جذب آب یا خا صیت  اسفنجی خود را از دست بدهد. به علت همین خاصیت اسفنجی یا خاصیت جذب و دفع آب است که دیسک در واقع بین دو مهره استخوانی ستون فقرات قرار دارد و به عنوان "کمک فنر" عمل می کند. پدیده فرسودگی یا دژنراسیون دیسک  ممکن است منجر به خرابی ، ترک خوردن ، ایجاد شکاف در حلقه بیرونی دیسک شود.

۳-  دیسک پاره شده یا فتق دیسک 

با ادامه خراب شدن دیسک ، یا با استرس مداوم بر روی ستون فقرات ، هسته داخلی ممکن است در واقع از حلقه پاره خارج شود. این حالت دیسک پاره یا فتق دیسک نامیده می شود. این قطعات دیسک می توانند بر ریشه های عصبی واقع در پشت فضای دیسک فشار وارد کنند. این پدیده می تواند باعث درد ، ضعف ، بی حسی  در اندامهای تحتانی ( یا پاها ) احساس شود.

بیشترین فتق دیسک در ناحیه کمر ، به خصوص بین مهره های کمری چهارم و پنجم و بین مهره کمری پنجم و مهره خارجی اول ( سطح L4-5 و L5-S1 ) اتفاق می افتد.

چه عواملی باعث بیماری دیسک کمر می شوند؟  

بیماری دیسک کمر در اثر تغییر در ساختار دیسک طبیعی ایجاد می شود. بیشتر اوقات ، بیماری دیسک در نتیجه افزایش سن ، فرسایش طبیعی است که در دیسک  اتفاق می افتد. گاهی اوقات ، ضربه ها شدید می تواند باعث فتق دیسک یا بیماری دیسک کمر شود. 

عوامل خطرات بیماری دیسک کمر چیست؟ 

1- افزایش سن بیشترین فاکتور خطر در ایجاد بیماری دیسک است.

2- عدم تحرک بدنی می تواند باعث ضعف عضلات کمر و شکم شود ، ضعف این عضلات باعث می شود که  از ستون فقرات به درستی پشتیبانی نکنند. آسیب دیدگی کمر همچنین هنگامی افزایش می یابد که افرادی که به طور معمول از نظر جسمی فعال نیستند در فعالیت های سنگین شرکت کنند. مشاغلی که نیاز به برداشتن  بار سنگین و چرخیدن ستون فقرات هنگام کار دارند نیز می توانند باعث فتق دیسک کمر شوند.

علائم بیماری دیسک کمر چیست؟  

علائم بیماری دیسک کمر بسته به محل فتق دیسک و تحت فشار قرار گرفتن ریشه عصب متفاوت است . شایع ترین علائم بیماری دیسک کمر عبارتند از: 

۱- کمر درد متناوب یا مداوم : این نوع کمردرد ممکن است با حرکت ، سرفه ، عطسه یا ایستادن به مدت طولانی بدتر شود. 

۲- اسپاسم عضلات پشت

۳- سیاتیک : دردی که از ناحیه کمر یا باسن شروع می شود و از پشت ران به سمت ساق پا می رود

۴- ضعف عضلانی در پاها

۵- بی حسی در پاها

۶- کاهش رفلکس ها در زانو یا مچ پا

 7- تغییر در عملکرد مثانه یا روده مانند بی اختیاری یا بند آمدن ادرار و مدفوع

علائم بیماری دیسک کمر که در بالا ذکر شد ممکن است در اثر بیماریهای دیگر بوجود بیاید بنابراین همیشه برای تشخیص به پزشک  خود مراجعه کنید.

چگونه بیماری دیسک کمر تشخیص داده می شود؟

معمولا با  گرفتن شرح حال کامل از بیمار و معاینه فیزیکی ، تشخیص بیماری دیسک کمر داده می شود. اما نوع بیماری دیسک و مهره های گرفتار  با وسایل پاراکلینیکی باید اثبات شود، آزمایش های پاراکلینیکی که برای این موارد به کار می روند عبارتند از :

1- عکس برداری با اشعه ایکس : آزمایشی که از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی نامرئی ( اشعه ایکس (X-Ray) ) به کمر تابانده می شود و سپس در پشت بدن  یک فیلم قرار داده می شود که تصویر استخوان ها بر روی فیلم  ثبت می شود .

۲- ام آر آی یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) :

در این  روش بدن انسان در یک آهن ربای بسیار بزرگ قرار داده می شود. همانطور که می‌دانیم بیشتر بدن انسان از آب درست شده است و آب در تمام نسوج و سلول‌های انسان وجود دارد. بنابراین وقتی بدن انسان در داخل یک آهنربای بسیار بزرگ قرار می گیرد اتم های هیدروژن به صورت آهنرباهای کوچکی در یک امتداد قرار می گیرند. سپس کمر بندهایی  که کویل نامیده می شوند به بدن بیمار متصل می شود. کویل ها امواج رادیوی از خود به طور منقطع از خود ساطع می کنند.

امواج رادیویی چندین ‌بار از کویل ها به بدن انسان وارد می شوند و هر بار که این امواج رادیویی  به اتم های هیدروژن برخورد می کنند آنها را که در یک امتداد بودن ، خارج می کنند . بنابراین در واقع هنگامی که  امواج رادیویی به  اتم‌های هیدروژن برخورد می کنند ، این اتم های هیدروژن ،  انرژی امواج را جذب کرده و  از امتداد هم بودن خود منحرف می شوند. کامپیوتر میزان جذب این انرژی را به صورت تصاویری به نام ام آر آی ثبت می کند . در مرحله بعد امواج رادیویی قطع می شود در این حالت اتم های هیدروژن به محل اولیه خود بر می گردند و از خود انرژی ساطع می کند و کامپیوتر  با نرم افزارهای پیشرفته هم میزان جذب انرژی را  و میزان پس دادن انرژی را به صورت تصاویری از اعضای بدن رسم می کند که ام ‌آر ‌آی نامیده می شود.  

۳- میلوگرام

در این روش یک ماده حاجب به داخل ستون مهره ها تزریق می شود و سپس با استفاده از اشعه ایکس از آن عکسبرداری می شود. ماده حاجب کانال نخاعی را به صورت سفید رنگ نشان می دهد .

۴- اسکن توموگرافی رایانه ای (سی تی اسکن - CT  اسکن) :

در این  روش برای تصویربرداری از اشعه ایکس و فناوری رایانه برای تولید تصاویر  برشی  از بدن استفاده می شود. سی تی اسکن تصاویر دقیقی از هر قسمت از بدن ، از جمله استخوان ها ، عضلات ، چربی و اندام ها را نشان می دهد . سی تی اسکن جزئیات بیشتری نسبت به عکسبرداری با اشعه ایکس نشان می دهد.

۵- الکترومیوگرافی (EMG) : آزمایشی که پاسخ عضله یا فعالیت الکتریکی را در پاسخ به تحریک عصب در عضله اندازه گیری می کند.

روش های درمان بیماری دیسک کمر چگونه است؟

به طور معمول ، درمان دیسک کمر بدون جراحی اولین خط درمانی برای مدیریت بیماری دیسک کمر است. درمان  ترکیبی از موارد زیر است :

۱- استراحت در منزل 

۲- آموزش مکانیک مناسب بدن (برای کمک به کاهش احتمال بدتر شدن درد یا آسیب به دیسک)  

۳- فیزیوتراپی ، که ممکن است شامل استفاده از سونوگرافی ، ماساژ ،  ورزش باشد

۴- کنترل وزن 

۵- استفاده از کمر بند طبی  

۶-  دارو برای کنترل درد و شل کردن  عضلات 

چه موقع دیسک کمر را جراحی می کنیم؟ 

در صورت عدم موفقیت این اقدامات ، ممکن است نیاز به عمل جراحی دیسک کمر  برای برداشتن دیسک فتق داشته باشیم . جراحی با بیهوشی عمومی انجام می شود. جراح در قسمت تحتانی کمر برشی ایجاد می کند . ممکن است مقداری استخوان از پشت ستون فقرات برداشته شود تا جراح به دیسک دسترسی پیدا کند. جراح قسمت فتق دیسک و هر قطعه اضافی را از فضای دیسک خارج می کند.

پس از جراحی ، ممکن است فعالیت عادی بیمار  برای چندین هفته تا بهبودی کامل محدود شود . این کار برای این است تا از پارگی و بیرون زدن مجدد دیسک جلوگیری شود .

عوارض بیماری دیسک کمر چیست؟ 

بیماری دیسک کمر می تواند باعث درد کمر و پا شود که در فعالیت های روزمره اختلال ایجاد می کند. شایع ترین علت غیبت از کار تقریباً در تمام کشور ها ، کمر درد و بیماری دیسک کمر می باشد . بیماری دیسک می تواند منجر به ضعف یا بی حسی پا و مشکل در کنترل روده و مثانه شود.

آیا می توان از بیماری دیسک کمر پیشگیری کرد؟  

حفظ وزن سالم ، شرکت در ورزش منظم و استفاده از وضعیت بدنی می تواند خطر ابتلا به بیماری دیسک کمر را کاهش دهد.

چه زمانی باید با پزشک خود تماس بگیرید؟ اگر درد شما افزایش می یابد یا در کنترل ادرار و مدفوع مشکل دارید ،  هرچه سریعتر لازم است با پزشک خود تماس بگیرید یا به اولین مرکز اورژانس مراجعه کنید .

 نکات کلیدی در مورد بیماری دیسک کمر چیست ؟

۱- بیماری دیسک کمر معمولاً به صورت کمر درد ناگهانی یا به شکل درد سیاتیک یعنی دردی که از پشت ران به پشت ساق پا انتشار پیدا می کند ظاهر می شود.  در دو سوم موارد علت خاصی برای آن نمی توان یافت اما در یک سوم موارد کمر درد بیمار ، پس از  یک ضربه ،  کار سنگین یا بلند کردن اجسام سنگین شروع می شود یا  فردی که ماه ها کمر درد خفیفی دارد ناگهان دچار درد شدید در کمر یا اندام تحتانی ( درد سیاتیک )  می شود.

۲- بیماری دیسک کمر باعث کمردرد و درد سیاتیک و ضعف پا می شود که با حرکت و فعالیت بدتر می شود. اولین قدم در درمان  این بیماران کاهش درد و کاهش خطر آسیب بیشتر به ستون فقرات است.

۳- در صورتی که در مدت ۶ هفته درد بیمار بهبود نیابد ، به بیمار عمل جراحی پیشنهاد می شود.

منبع : دکتر قاسم اسحاقی – فوق تخصص دیسک و ستون فقرات

انتهای رپرتاژ آگهی/