تعریف رتبه بندی اعتباری چیست؟

رتبه بندی اعتباری، ارزیابی احتمال پرداخت به موقع تعهدات مالی ناشر است؛ به عبارت دیگر، این رتبه بندی اظهارنظری در مورد پیش بینی صلاحیت اعتباری یک نهاد، یک تعهد اعتباری، یک ورقه بدهی، اوراق بهادار یا ناشر چنین تعهداتی است. مؤسسات رتبه بندی با بررسی و تحلیل اطلاعات به دست آمده از منابع مختلف در مورد ناشر، صنعت، وضع کلی اقتصاد و ماهیت اوراق بهادار، رتبه اوراق را تعیین می‌کنند. در واقع رتبه بندی اعتباری به ارزیابی میزان اعتبار یک قرض گیرنده به طور عمومی یا با توجه به میزان بدهی یا تعهد مالی خاصش اشاره دارد. رتبه بندی اعتباری می‌تواند برای هر نهادی که به دنبال قرض گرفتن پول است، انجام شود. این نهادها نظیر اشخاص، شرکت ها، شهرداری ها یا استانداری ها و یا دولت هستند. تخمین و ارزیابی اعتبار شرکت ها و دولت‌ها عموماً توسط آژانس های رتبه بندی بین‌المللی معتبری نظیر استاندارد اند پورز (Standard & Poor’s)، مودیز (Moody’s) و فیچ (Fitch) انجام می‌گیرد. هزینه رتبه بندی اعتباری و حق‌الزحمه این شرکتها توسط نهاد قرض گیرنده که به دنبال رتبه بندی اعتباری برای خودش یا برای یکی از وام‌هایش است پرداخت می‌شود.

وام نوعی تعهد است و رتبه بندی اعتباری، احتمال اینکه قرض گیرنده وام را در محدوده زمانی تعهد شده، بدون نکول پرداخت کند، تعیین می‌نماید. رتبه اعتباری بالا نشان دهنده احتمال زیاد بازپرداخت وام بدون هیچ مشکلی است، رتبه اعتباری ضعیف نشان می‌دهد که قرض گیرنده در گذشته در بازپرداخت بدهی هایش مشکلاتی داشته است و ممکن است همین اتفاق در آینده هم رخ دهد. رتبه بندی اعتباری بر شانس اشخاص و نهادها جهت دریافت وام، همچنین نرخ بهره و شرایط بازپرداخت برای وام مذکور تأثیر دارد.

آژانس های رتبه بندی اعتباری معمولاً نمراتی بر حسب حروف اختصاص می‌دهند که رتبه بندی ها را مشخص می‌نماید. برای نمونه موسسه استاندار اند پورز دارای مقیاس رتبه بندی است که از AAA (عالی) و AA+ شروع می‌شود و تا C  و D ادامه دارد. اوراق قرضه ای با رتبه اعتباری زیر BBB- به عنوان اوراق قرضه بنجل در نظر گرفته می‌شوند و این یعنی احتمال نکول و عدم پرداخت سود اوراق یا بازپرداخت اصل سرمایه در وام هایش بالا است.

چرا رتبه بندی اعتباری مهم است؟

از آنجا که رتبه اعتباری وام گیرنده تأثیر زیادی بر نرخ بهره مطالبه شده توسط وام دهنده دارد، وام گیرنده تمام تلاش خود را می‌کند تا بالاترین رتبه اعتباری را به دست آورد. با این حال آژانس های رتبه بندی باید یک دیدگاه متوازن و هدفمند از موقعیت مالی وام گیرنده و ظرفیت او برای بازپرداخت بدهی خود داشته باشند.

یک رتبه بندی اعتباری فقط این را تعیین نمی‌کند که وام گیرنده مستحق دریافت وام است یا خیر؟ بلکه نرخ بهره ای را که وام باید با آن پرداخت شود نیز مشخص می‌کند. شرکت ها برای انجام بسیاری از فعالیت‌های خود به وام نیاز دارند و عدم اقبال در دریافت وام می‌تواند به معنی یک فاجعه برای شرکت ها باشد. از طرفی بازپرداخت یک نرخ بهره بالا بسیار دشوار است.

رتبه بندی اعتباری همچنین نقش بزرگی در تعیین پتانسیل خریدار جهت خرید اوراق قرضه ایفا می‌کند. رتبه بندی اعتباری ضعیف، یک سرمایه گذاری پرمخاطره به حساب می‌آید و به احتمال زیاد شرکت ناشر اوراق قرضه تعهدات خود را اجرا نخواهد کرد.

رتبه بندی های اعتباری هیچ‌گاه ثابت نیستند و هر لحظه بر اساس داده های جدید تغییر می‌کنند. یک بدهی منفی ممکن است حتی معتبرترین ناشران را از اعتبار بیندازد. ساخت اعتبار نیاز به زمان دارد. اگر یک نهاد اعتبار خوبی داشته باشد ولی چندان قدیمی و با سابقه نباشد، نسبت به یک شرکت با همین وضع ولی با سابقه طولانی‌تر از توجه کمتری برخوردار خواهد بود.

تغییرات رتبه اعتباری می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر بازارهای مالی داشته باشد. مثال اصلی این اثر، واکنش نامطلوب بازار به کاهش رتبه بندی اعتباری دولت فدرال ایالات‌متحده آمریکا توسط موسسه استاندارد اند پورز در پنجم آگوست سال ۲۰۱۱ است. بازارهای جهانی سهام برای هفته‌ها به سبب این کاهش با سقوط مواجه شدند.

عوامل مؤثر بر رتبه بندی اعتباری

عوامل زیادی هستند که آژانس ها در هنگام رتبه بندی اعتباری یک سازمان در نظر می‌گیرند. اول اینکه آژانس سابقه دریافت وام و بازپرداخت آن را در نظر می‌گیرد. هر پرداخت یا نکول از دست رفته ای تأثیر منفی بر رتبه بندی خواهد داشت. پتانسیل اقتصادی شرکتها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر آینده اقتصادی شرکت به نظر روشن باشد، رتبه اعتباری بالاتر خواهد بود، اگر وام گیرنده چشم‌انداز اقتصادی مثبتی نداشته باشد، رتبه اعتباری سقوط خواهد کرد.

رتبه بندی های اعتباری کوتاه مدت در برابر بلندمدت

رتبه بندی اعتباری کوتاه مدت، احتمال نکول وام گیرنده در طول سال را منعکس می‌کند. این نوع از رتبه بندی در سال‌های اخیر تبدیل به یک قاعده شده است، درحالی‌که در گذشته، به رتبه بندی اعتباری بلندمدت توجه بیشتری می‌شد. رتبه بندی اعتباری بلندمدت احتمال نکول وام گیرنده را در هر زمانی در آینده پیش‌بینی می‌کند.

تاریخچه رتبه بندی اعتباری

شرکت مودیز اولین آژانسی بود که به صورت عمومی و در سال ۱۹۰۹ شروع به رتبه بندی اعتباری برای اوراق قرضه نمود و سایر آژانس ها هم چندین دهه بعد، از این شرکت پیروی کردند. رتبه بندی این شرکتها تا قبل از سال ۱۹۳۶ تأثیر قابل‌توجهی بر بازار نداشتند، اما بعدها قانون جدیدی تصویب شد که برای پرهیز از ریسک، بانک ها را از سرمایه گذاری در اوراق قرضه بنجل یا آن‌هایی که دارای رتبه اعتباری پایین بودند، منع می‌کرد؛ بنابراین رتبه بندی به‌سرعت توسط سایر شرکت ها و مؤسسات مالی به کار گرفته شد و تکیه بر رتبه بندی اعتباری تبدیل به یک عادت شد.

رتبه بندی اعتباری در ایران

با توجه به اینکه اوراق مشارکت اغلب توسط شرکت‌های دولتی و به پشتوانه بانک مرکزی منتشر می‌شود، ضرورت ایجاد مؤسسات رتبه بندی چندان احساس نشده است. شکل‌گیری نهادهای مالی مستقلی تحت عنوان شرکت رتبه بندی اعتباری در قوانین و مقررات ایران دیده شده است؛ و در سال ۱۳۹۵ مدیران سازمان بورس برای نخستین بار از شرکت‌های داخلی و بین‌المللی برای ایجاد این نهاد در ایران دعوت کردند. بااین‌حال تا زمان نگارش این مقاله، مؤسسات رتبه بندی مجازی در ایران ایجاد نشده است.

معادل‌ انگلیسی رتبه بندی اعتباری عبارت است از:

Credit Rating

تهیه‌شده در:  مدیر مالی