۸ استان طلایی ایران

با توجه به این موضوع، در پرونده ویژه‌ای علاوه بر معرفی معادن طلای موجود در 8 استان، به بررسی نقش آنها در ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی استان‌ها و همچنین چالش‌ها و آسیب‌های پیش روی فعالان این حوزه، از قبیل برخوردار نبودن از تکنولوژی‌های استخراج و مشکلات موجود در حوزه افزایش توان تولید، پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

نقش کم‌رنگ معادن طلای آذربایجان‌شرقی در اشتغال‌زایی
معادن طلا و فلزات گرانبهای زیادی در آذربایجان‌شرقی وجود دارد و تعداد معادن اعلام شده دراین استان بیش‌از 5 معدن است که در شهرهای شمالی استان ازجمله اهر، ورزقان، کلیبر و بستان‌آباد قرار دارد، اما کارشناسان معتقدند تعداد این معادن بیش‌از این تعداد است. ظرفیت اسمی معادن طلای استان بیش‌از 30 میلیون تن خاک‌طلای خام است و سالانه ۱۴۰۰هزارتن کانسنگ طلا دراستان استخراج می‌شود و تولید طلا به روش «هیپ لیچینگ» (روشی که درآن ماده معدنی در تماس با حلال مناسبی قرار می‌گیرد که در نتیجه آن با انحلال کانی‌ها یا ترکیباتی خاص از ماده موردنظر، محلولی غنی‌شده با غلظت کافی به‌دست می‌آید) و با سرمایه‌گذاری ۴هزارمیلیاردریالی  صورت می‌گیرد.

نکته مهم اینکه علاوه براین، ذخایر طلا به‌همراه سایر کانی‌ها مانند نقره، مس و... یافت می‌شود و به‌دلیل استخراج غیراصولی، طلای موجود در برخی از این معادن ازبین می‌رود. یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌های طلاخیز استان منطقه «ارسباران» است که معادن طلای «اندریان» درشهرستان ورزقان و معادن کوچک اطراف آن را شامل می‌شود. در سال‌های گذشته برخی از مردم بومی منطقه اقدام به استخراج خاک طلا به‌صورت دستی کرده و در کارگاه‌های کوچک اطراف اهر و تبریز، اقدام به استخراج طلای خالص می‌کنند که به‌گفته کارشناسان، با توجه به روش‌های غیرعلمی و عدم برخورداری از تکنولوژی مناسب، بخش زیادی از طلاها در روند استخراج از بین می‌رود.

در سال‌های گذشته بهره‌برداری از معادن استان به‌صورت متناوب به شرکت‌های داخلی و خارجی واگذار شده‌است، اما درزمینه اشتغال برای افراد بومی، اتفاق مثبت حائزاهمیتی رخ نداده‌است. یکی از چالش‌های مهم  پیش‌ روی معادن طلای استان، عدم نقش‌آفرینی این معادن در ارتقای اشتغال و معیشت جوامع محلی بوده‌است، به‌نحوی‌که نمایندگان مردم این مناطق در مجلس شورای اسلامی همواره خواستار اختصاص سهمی از درآمد این معادن استان برای بهبود زندگی مردم و کمک به پروژه‌های عمرانی بوده‌اند.

عدم  نقش‌آفرینی معادن در ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی ارسباران در محرومیت مردم این مناطق کاملا خود را نشان داده‌است، به‌گونه‌ای که ارسباران و شهرهایی مانند اهر، ورزقان، کلیبر و هوراند همواره جزو محروم‌ترین شهرهای استان بوده‌اند و این شهرها بیشترین آمار مهاجرت نیروی کار به تبریز و استان‌های دیگر را داشته‌اند. نبود راه‌های دسترسی مناسب به شهرها، نبود صنایع پایین‌دستی متناسب با استخراج طلا و کمبود مراکز درمانی مناسب همواره مورد انتقاد مردم این منطقه بوده‌است. نبود کارخانه فراوری طلا دراستان سبب شده تا بخشی از خاک طلای معادن ورزقان برای استحصال به کارخانه‌ای در خوی ارسال شود.

توسعه اکتشاف‌ها در سیستان‌وبلوچستان 
براساس آخرین آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت، سیستان‌وبلوچستان سومین استان کشور ازنظر داشتن ذخایر طلاست. معادن طلای این استان همیشه مورد توجه بوده، اما سال‌گذشته مهم‌ترین تاریخ توسعه و تحول معادن طلای استان بوده‌است، زیرا دراین برهه چند اتفاق مهم در سیستان‌وبلوچستان روی داد که یکی از آنها  به زمین زده شدن کلنگ ساخت ۲کارخانه فراوری طلا بود که یکی از این دو، بزرگ‌ترین کارخانه فراوری طلای کشوراست. 

همچنین در سال‌گذشته گواهی کشف بزرگ‌ترین معدن طلای ایران در سیستان‌وبلوچستان صادر شد. براساس گواهی کشف صادره، معدن «مادافتی» با میزان ذخیره قطعی کانسنگ طلا ۲۴میلیون تن و با متوسط عیار 06/1 گرم بر تن و ذخیره احتمالی ۴۸میلیون تن، از بزرگ‌ترین معادن طلای کشور است. همچنین تفتان از شهرهای سیستان‌وبلوچستان است که طی سال‌گذشته ذخایر معدنی طلای خوبی درآن کشف و شناسایی شد که با بهره‌برداری از معدن طلا در تفتان، میزان ذخیره طلای این استان به ۳۸تن افزایش یافته است.

این استان دارای معادن غنی طلا در مناطق مختلف ازجمله در اطراف کوه‌های آتشفشان تفتان و بزمان است. ازسوی دیگر مطالعات یک معدن طلای دیگر در سیستان‌وبلوچستان به نتیجه رسیده و اکنون عملیات استخراج  درآن درحال انجام است. اکتشاف‌های محدوده خارستان - بیداستر هم با هزینه‌ای افزون‌بر ۳۰۰میلیارد ریال از سال۱۳۹۵ آغاز و تاکنون بیش‌از ۱۹هزارمتر حفاری مغزه‌گیری دراین محدوده انجام شده‌است. همچنین اکتشافات تکمیلی و ساخت کارخانه استحصال طلا در فاز نخست و فاز دوم با ظرفیت سالانه 5/1 میلیون تن کانسنگ تا پایان سال۱۴۰۲ با سرمایه‌گذاری 4 هزارمیلیاردتومانی درحال انجام است.

کردستان؛ بهشت معادن قیمتی
استان کردستان ازنظر دارا بودن معادن گرانبها «بهشت معادن ایران» لقب گرفته‌است. براین اساس است که کردستان با برخورداری از ۱۸گونه ماده معدنیٍ، استانی غنی در حوزه معادن به‌حساب می‌آید. درچنین شرایطی بیش‌از ۵۰درصد از ظرفیت طلای کشور در استان کردستان استخراج می‌شود.

کردستان ۴۷۳معدن دارد که معادن طلا از مهم‌ترین معادن کردستان به‌شمار می‌رود. درحال‌حاضر 4 هزارنفر در معادن استان مشغول به‌کارند و بدون شک معادن در توسعه استان‌ها به‌ویژه استان‌های کم‌تر توسعه‌یافته‌ای مانند کردستان نقش به‌سزایی دارد. فعالیت‌های معدنی دراین استان با استخراج از معادن تولید مصالح ساختمانی آغاز شد و در دهه۶۰ با رونق بازار تولید سنگ‌های تزئینی به‌ویژه انواع مرمر، چینی و کریستال به‌صورت چشمگیری رونق پیدا کرد.

تنها در معدن طلای «ساریگونی» قروه که در سال 1394 به بهره‌برداری رسید، بیش‌از هزارنفر فعالیت می‌کنند. این درحالی‌است که بیشتر معادن استان را معادن کوچک مقیاس تشکیل داده‌اند و این مهم، یکی از ظرفیت‌های توسعه این استان کم‌برخوردار به‌شمار می‌رود که همواره مسئولان کشوری و استانی بر فعال کردن و حمایت از واحدهای موجود دراین بخش تأکید دارند.

معادن طلای همدان، اشتغال را رونق می‌دهد
همدان، استانی است که ازنظر تقسیمات زمین‌شناسی، زون «سنندج - سیرجان» از آن گذر می‌کند که در غنای معدنی آن نقش مهمی دارد. این زون به‌طول 2 هزارو 500 کیلومتر و 70 کیلومتر عرض، دارای سنگ‌هایی است که به‌شدت دگرگون شده و می‌توان دراین زون شاهد ذخایر طلا، آهن، سرب و روی باشیم. موارد یادشده در غنای معدنی استان‌هایی که دراین زون قرار گرفته‌اند بسیار تأثیرگذار است.

همدان از گذشته جزو استان‌های برخوردار دراین بخش بوده‌است، به‌طوری‌که سنگ‌های آندولوزیت، سیلیس‌های شیرابه‌ای با عیار بالا، دولومیت و میکا دراین استان دارای اهمیت هستند. در گذشته سازمان زمین‌شناسی لایه اطلاعاتی ژئوشیمی را دراین استان تکمیل کرد و دراین لایه به مقادیری از طلا به‌همراه آهن دست یافت و محدوده‌هایی به نام «عشوند»، «سلطان انوچ»، «قارلق»، «قباخ‌تپه»، «سامن» و «فقیره» کشف شد.

همچنین پهنه‌ دیگری به نام «نهاوند» دراین استان تعریف شده و درحال اکتشاف است که بخش‌های شمالی این استان را نیز شامل می‌شود تا ذخایر طلا مشابه آنچه در کردستان وجود دارد، کشف شود. وضعیت استان همدان دراین حوزه بسیار امیدوارکننده است و کارشناسان معتقدند با وجود محدودیت‌های فصلی و با رفع مشکلاتی که با سازمان حفاظت محیط‌زیست و همچنین اداره‌کل منابع‌طبیعی به‌دلیل تراکم جمعیت و کشاورزی بودن استان وجود دارد، می‌توان به سمت اکتشافات عمقی رفت و ژئوفیزیک هوایی را نیز تکمیل کرد.  

میزبانی آذربایجان‌غربی از بزرگ‌ترین معدن طلای خاورمیانه
آذربایجان‌غربی در زمینه ذخایر و تولید طلا جزو استان‌های برتر کشور به‌حساب می‌آید و بزرگ‌ترین معدن طلای کشور دراین استان قرار دارد. سالانه بیش‌از 980 هزارتن کانسنگ طلا از معادن این استان استحصال می‌شود و ظرفیت اسمی استخراج از معادن طلای استان بیش‌از یک‌میلیون و ۷۵هزارتن است. واحد معدنی طلای «زرشوران» در تکاب به‌عنوان بزرگ‌ترین معدن طلای خاورمیانه، با ظرفیت تولید ۶تن طلا در سال بزرگ‌ترین معدن طلای کشور است، اما نبود حلقه‌های تولید این محصول دراستان سبب شده این معدن نتوانند در اقتصاد و صنعت استان تأثیرگذاری محسوسی داشته باشد.

درحال‌حاضر کارخانه استحصال طلای زرشوران درحال فعالیت است که زمینه اشتغال بیش‌از هزارنفر را در بخش تولید و استحصال فراهم کرده‌است. معدن طلای «آق‌دره» تکاب که یکی از معادن بزرگ طلای خاورمیانه محسوب می‌شود نیز بیش از ۵میلیون تن ذخیره قطعی دارد که در واحد استحصال و فراوری آن ۷۰۰کیلوگرم طلا تولید می‌شود. علاوه براین معادن، در شهرستان‌های ماکو، سلماس، شاهین‌دژ وخوی و محدوده‌های دیگری از شهرستان تکاب، رگه‌های معدنی طلا یافت شده که درصورت بهره‌برداری از این معادن، آذربایجان‌غربی به رتبه‌های جهانی بالایی در تولید طلا و نقره دست می‌یابد.

کارشناسان اعلام کرده‌اند درصورت ایجاد کارگاه‌های تبدیلی و زیورآلات و توجه به تقویت زیرساخت‌های لازم برای توسعه معادن و ایجاد بسترهای لازم برای صادرات، تجارت، ترانزیت، حمل‌ونقل و کارگاه‌های تبدیلی در منطقه، ظرفیت اشتغال دراین حوزه دراستان چندبرابر میزان فعلی خواهد شد. این درحالی‌است که اخیرا کارخانه تولید شمش طلا در خوی با ظرفیت تولید ۳۰۰کیلوگرم طلا راه‌اندازی شده و همه مراحل ساخت خط تولید کارخانه استحصال شمش طلا در ناحیه صنعتی «ایواوغلی» خوی انجام می‌شود.

این کارخانه برای حدود 100 نفر شغل ایجاد کرده‌است. البته به‌دلیل قدیمی بودن تکنولوژی و دستگاه‌های تبدیلی در معادن آذربایجان‌غربی، بازدهی در معادن استان پایین است و ورود دانشگاهیان و افزایش دانش فنی تولید و تجهیز کارگاه‌ها و واحدهای تولیدی و فراوری در استان، از مهم‌ترین مطالبه صنعتگران این حوزه دراستان است.

چالش‌های زیست‌محیطی معادن طلای اصفهان
اصفهان با برخورداری از 2 معدن طلای «موته» و «کوه‌دُم» زواره ازجمله استان‌های طلاخیز کشور است. مجتمع طلای موته با 3 معدن «خاتون»، «سنجده» و «دره‌اشکی» که اخیرا پروانه بهره‌برداری از آن صادر شده‌است، در۷کیلومتری شمال‌غرب روستای موته از توابع شهر میمه قرار دارد. این معدن به‌صورت روباز و دارای ۹کانسار طلادار است. عیار متوسط طلای این معدن ۲گرم در هرتن است که هر روز یک تا ۲کیلوگرم طلا با درصد خلوص۷۰درصد (۱۸عیار) تا ۹۵درصد (۲۴عیار) در شمش‌های ۲تا ۱۰ و ۱۳تا ۱۵کیلوگرمی تولید می‌شود. ظرفیت سالانه معدن موته ۵۴۰کیلوگرم و میزان تولید تقریبی سالانه آن به حدود ۳۰۰کیلوگرم می‌رسد که شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (زیرمجموعه ایمیدرو) بهره‌بردار آن محسوب می‌شود.

همچنین 238 نفر به‌صورت مستقیم و 500 نفر به‌صورت غیرمستقیم دراین معدن مشغول به‌کار شده‌اند که بیشتر آنان از مردم محلی هستند. معدن طلای کوه‌دُم نیز در 70 کیلومتری شمال‌شرق شهرستان اردستان قرار دارد. این معدن در حاشیه شمالی کویر «دق‌سرخ» زواره کشف شد و محدوده اکتشافی آن حدود هزارو 100 مترمربع است. این معدن طلا با سرمایه‌گذاری 3 هزارمیلیارد ریالی بخش‌خصوصی وارد فاز بهره‌برداری شده‌است.

ذخیره قطعی کانسنگ طلای سولفیدی در معدن کوه‌دُم بیش‌از یک میلیون تن و عیار طلای این معدن 2 تا 3 گرم در هرتن است. این معدن سال‌گذشته به بهره‌برداری رسید و طرح ساخت کارخانه تولید شمش طلا با ظرفیت حداقل ۲۰۰کیلوگرم درسال (در فاز نخست)، از برنامه‌های تولید و بهره‌برداری در معدن کوه‌دُم است که ظرفیت تولید با راه اندازی فازهای بعدی افزایش می‌یابد. فعالیت این معدن طلا علاوه بر رونق تولید و ایجاد اشغال مستقیم برای بیش‌از ۱۵۰نفر، شرایط را برای توسعه معادن و بهره‌برداری از سایر ذخایر معدنی منطقه مهیا می‌کند.

با وجود تحریم‌های ظالمانه دشمنان و مشکلات موجود ازنظر به‌کارگیری تکنولوژی‌های جدید، در استخراج معادن طلای استان مشکلی وجود ندارد، اما چالش‌های زیست محیطی مانع از افزایش تولید و گسترش معادن است. موثرترین روش استحصال طلا، استفاده از سیانور است که به‌دلیل آثار نامطلوب زیست محیطی و هزینه‌های بازسازی محیط‌زیست، ادامه فعالیت معدنی دراین بخش را غیراقتصادی می‌کند. براین اساس معدن موته هم برای گسترش فعالیت‌های خود با سازمان حفاظت محیط‌زیست از این بابت دچار مشکل است.  

دردسرهای استخراج طلا در خراسان‌رضوی
آمار نشان می‌دهد خراسان‌رضوی درکنار اصفهان، آذربایجان‌غربی و سیستان‌وبلوچستان جزو استان‌های غنی ازنظر برخورداری از ذخایر طلا در ایران به‌حساب می‌آید، اما تاکنون به دلایل مختلف موفق به بهره‌برداری مطلوب از این ذخایر، به‌عنوان یک سرمایه گرانسنگ نشده‌است. در خراسان‌رضوی 7 معدن طلا وجود دارد که درحال‌حاضر 5 معدن درحال بهره‌برداری و 2 معدن دیگر راکت هستند. کشف طلا در خراسان‌رضوی به سال 1382 بازمی‌گردد، اما به‌گفته متولیان امر، آنچه تاکنون از معادن زیرزمینی طلا دراین استان استخراج شده، در سطح انجام شده‌است، چراکه معدنکاران بخش‌خصوصی از بنیه مالی قوی برخوردار نیستند که اکتشافات را به‌صورت عمقی انجام دهند و سازمان زمین‌شناسی نیز به‌دلیل کمبود بودجه، نمی‌تواند اکتشاف همه ذخایر معدنی را در کشور برعهده بگیرد.

ازسوی دیگر به‌دلیل تحریم‌های اقتصادی، فناوری پیشرفته برای استحصال عمقی طلا در معادن خراسان‌رضوی وجود ندارد و استحصال فقط در سطح انجام می‌گیرد. ازسوی دیگر ظرفیت اسمی پروانه‌های بهره‌برداری معادن طلا در این استان 306 کیلوگرم در سال اعلام شده‌است. این‌درحالی‌است که کارشناسان می‌گویند رگه‌های طلا در معادن زیرزمینی خراسان‌رضوی بسیار عمیق است، اما ماشین‌های موجود برای استخراج آن دراین استان، قدیمی و فاقد کارایی لازم است. جدا از قدیمی بودن ماشین‌ها، برخی مردم محلی نیز مشکلات بسیاری برای بخش معادن طلا به‌وجود می‌آورند و آن را جزو املاک خود محسوب می‌کنند، درحالی‌که معدن جزو انفال و متعلق به دولت است و زمانی که به بخش‌خصوصی نیز واگذار می‌شود، اختیار فروش یا واگذاری آن برای دولت باقی می‌ماند.

در کل معادن طلا خراسان‌رضوی 100 نفر مشغول به‌کارند و کل طلای استخراج شده از معادن، دراین استان فراوری و مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین با اجرای طرح‌های اکتشافی موادمعدنی، تاکنون 11 میلیون‌و 526 هزارو 408 تن ذخیره طلا کشف و شناسایی شده‌است. آخرین کشف ذخایر معدنی در خراسان‌رضوی در محدوده شهرستان کاشمر بوده که شامل 889 هزارتن کانسنگ طلا با عیار میانگین یک گرم در هرتن است. اینها درحالی‌است که از کل ذخایر شناسایی و کشف شده، تاکنون حدود 5/6 تن در اختیار بخش‌خصوصی قرار گرفته که درحال بهره‌برداری یا انجام مقدمات کار بهره‌برداری است. 5 تن از ذخایر واگذار شده به بخش‌خصوصی در مناطق بردسکن، کوه‌زر ترب‌حیدریه، تاریک‌دره و اولنگ فیروزکوه تربت‌جام و هزار و 300 کیلوگرم در منطقه ارغش قرار دارد.  

تنها معدن  طلای مرکزی در خمین
«زرمعدن» خمین درحال‌حاضر تنها معدن طلای استان مرکزی است که از سال 1393 فعال بوده و واحد فراوری آن از سال 1397 آغاز به‌کار کرده‌است. این معدن دارای 3 پروانه بهره‌برداری در یک مجموعه است و در آن سولفیدی به روش «هیپ لیچینگ» کانسنگ طلا استخراج می‌شود. همان‌طور که در پروانه بهره‌برداری زرمعدن خمین درج شده، ظرفیت معدن حدود 300 هزارتن درسال است، اما نمی‌توان این میزان را قطعی دانست، چراکه با توجه به شکل و محل قرارگیری سنگ معدنی ممکن است میزان طلای استخراج شده کاهش یابد.

بیش‌از  420 نفر به‌صورت مستقیم دراین معدن درحال فعالیت هستند که 90 درصد از این افراد از بومی‌های شهرستان خمین و روستاهای اطراف هستند که در واحدهای مختلف ازجمله استخراج، حمل و فراوری فعالیت می‌کنند. با پیگیری‌هایی که ازسوی مسئولان معدن انجام شده، همه فعالیت‌های اقتصادی و خدماتی این معدن ازجمله خرید، حمل‌ونقل و... در شهرستان خمین و ازسوی بومی‌های این شهر انجام می‌شود.

براساس بررسی‌های انجام شده، این معدن تاکنون هیچ‌گونه حقوق یا مالیات معوقه نداشته و در وضعیت‌های اجتماعی و بحرانی مانند همه‌گیری ویروس کرونا و ارائه کمک‌های اجتماعی به افراد درگیر اعتیاد نقش موثری ایفا کرده‌است. به‌طورکلی می‌توان گفت این معدن در زمینه اقتصادی و ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم و فعالیت‌های اجتماعی نقش مثبتی در منطقه داشته است. روشی که برای استخراج طلا دراین معدن استفاده می‌شود، کاملا علمی و فنی بوده و از آنجا که شهرستان خمین منطقه کم آب است، در استخراج طلا از این معدن به‌جای روش «تانک لیچ» از «هیپ لیچ» استفاده می‌شود که کم‌ترین میزان آب درآن مصرف می‌شود و متناسب با شرایط اقلیمی منطقه است. تنها مسأله این معدن بالابودن هزینه‌های تولید است.

تیم تحقیقاتی و آزمایشگاه‌ها و دستگاه‌های این معدن به‌روز بوده و دراین زمینه مشکلی وجود ندارد. اما با توجه به تحریم‌های ظالمانه موجود، تنها مشکل این معدن بالابودن قیمت ماشین‌های معدنی و هزینه قطعات و لوازم یدکی است. از آنجا که تاکنون ازسوی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی هیچ‌گونه گزارش منفی درباره فعالیت زیست‌محیطی این معدن گزارش نشده‌است، می‌توان گفت این معدن تاکنون در رعایت استانداردهای زیست محیطی عملکرد مناسبی داشته‌است.