اکرم محمدی منش/ بین الملل تابناک: همزمان با تنش‌های فزاینده میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در منطقه قفقاز و مرز‌های شمالی ایران، نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به ایروان، پایتخت ارمنستان سفر و با مقامات این کشور دیدار و رایزنی کرد.
سفری که بازتاب و واکنش های متعددی به همراه داشته و بازیگران اصلی منطقه نیز واکنش های متفاوتی نسبت به آن بروز داده اند. در مهم ترین واکنش ها، جمهوری آذربایجان این سفر را محکوم کرد و به اظهارات پلوسی در رابطه با عدم تغییر مرزها واکنش تندی نشان داد.
بی تردید، سفر پلوسی به ارمنستان تاثیرات زیادی بر معادلات بازیگران منطقه و از جمله روسیه، ایران، جمهوری آذربایجان و ترکیه خواهد داشت. در همین رابطه، تابناک، در گفتگو با دکتر «حمیدرضا عزیزی»، پژوهشگر بنیاد علم و سیاست آلمان، به بررسی ابعاد و زوایای مختلف سفر پلوسی به ارمنستان پرداخته است.
تابناک: چه عواملی باعث شد پلوسی به ارمنستان سفر کند؟
به نظرم بیش از هر چیز، باید این سفر را در راستای روند تقابلی جدیدی که بین شرق و غرب شکل گرفته است، مشخصا آمریکا و اروپا در یک طرف و چین و روسیه در طرف دیگر، ارزیابی کرد. سفر پلوسی که در حال حاضر به ارمنستان انجام شده را به نحوی یک نوع امتداد سیاست می دانم که نشانه های آن در سفر او به تایوان آشکار شد؛ یعنی در هر دو مورد، مهمترین هدف آمریکا، یک نوع قدرت نمایی در حوزه های نفوذ سنتی آن دو قدرت شرقی یعنی چین و روسیه و از طرف دیگر افزایش فشار بر این دو کشور بوده است، چون می‌بینیم ارمنستان به طور سنتی به عنوان حوزه نفوذ روسیه شناخته می‌شود و به لحاظ جغرافیایی در منطقه ای قرار گرفته که روسها به آن خارجِِ نزدیک می‌گویند.
همینطور از بین سه کشور قفقاز جنوبی هم نزدیک ترین رابطه را به صورت سنتی با روسیه داشته اما در اوضاع کنونی، روسیه به واسطه بحران اوکراین به لحاظ نظامی تحت فشار قرار گرفته و از سوی دیگر، روسیه توان نسبی بازیگری در مقایسه با بازیگران جدیدتری مثل ترکیه و حتی اسرائیل را در قفقاز جنوبی از دست داده است. آمریکا می‌خواهد از این فرصت استفاده کرده و ارمنستان را از حوزه نفوذ روسیه خارج کند و به این ترتیب، هم به لحاظ ژئوپولیتیکی یک نوع سیاست مهار روسیه را پیش ببرد و هم به لحاظ دیپلماتیک و در عرصه بین‌المللی، نشان دهد که روسیه تا چه اندازه به لحاظ توانایی کنترل بر حوزه نفوذش ضعیف شده است.
این سفر هم جنبه ژئوپلیتیک و هم جنبه تبلیغاتی و دیپلماتیک خیلی قوی دارد؛ پس این جنبه اصلی سفر است. در عین حال، اهمیت لابی ارامنه در آمریکا را نباید نادیده گرفت. این لابی بسیار قوی است و همیشه قوی بوده و نشان می دهد در اوضاع کنونی، ارمنستان تا حد زیادی از روسیه ناامید شده است؛ برای اینکه نقش موثری را در پایان دادن به درگیری‌ها و حفظ منافع ارمنستان ایفا کند. به همین دلیل به سمت آمریکا متمایل شده است و به دلایلی که گفتم، آمریکا هم طبیعتا از این موضوع استقبال می‌کند.
تابناک: اهمیت سفر برای شخص پلوسی یا آمریکا چیست؟
حمیدرضا عزیزی: همانطور که عرض شد، از لحاظ فشار وارد کردن بر روسیه، اهمیت ژئوپلیتیکی و همینطور دیپلماتیک دارد. برای شخص پلوسی به نوعی تاکید بر جایگاه خود در قالب ساختار سیاسی آمریکا و بخصوص در سیاست خارجی این کشور است. به یاد ندارم حداقل در سال‌های گذشته و یک دهه اخیر، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا، چنین نقش برجسته ای در سیاست خارجی آمریکا داشته باشد؛ بنابراین، این موضوع می‌تواند جدا از جنبه‌های شخصی ـ که ممکن است پلوسی برای خودش در نظر داشته باشد و خود را یک بازیگر قابل توجه در عرصه سیاست آمریکا جلوه دهد ـ نشانه ای از یک نوع تقسیم کار در حزب دموکرات باشد؛ برای اینکه دستاوردهای قابل قبول‌تر و قابل توجه‌تری را در عرصه سیاست خارجی برای دولت بایدن به ارمغان آورد، این جنبه هم مهم است و هم باید به آن توجه شود.
یک نکته در رابطه با بحث تقسیم کار بین دموکرات‌ها این است که باید توجه داشت، پلوسی نقشی را ایفا می‌کند که باید وزیر خارجه آمریکا ایفا کند. این نشان‌دهنده این است که آمریکا به حساسیت‌های موضوع آگاه است و نمی‌خواهد با فرستادن چهره‌های رسمی سیاست خارجی خود به جاهایی مثل تایوان یا ارمنستان، واکنش بیش از حدی را در طرف مقابل که روسیه و چین هستند، برانگیزد؛ اما در عین حال می‌خواهد، این کار را هم انجام داده باشد. لذا به رئیس مجلس نمایندگان، که به طور سنتی در این عرصه نقشی نداشته اما الان با توجه به بحث مانور رسانه‌ای که روی او انجام می‌شود، عملا در قامت یک وزیر خارجه ظاهر شده، متوسل می‌شود.
تابناک: اهمیت سفر برای ارمنستان و مناقشه این کشور با آذربایجان چیست؟ ممکن است این سفر معادلات را به نفع ارمنستان تغییر دهد؟
حمیدرضا عزیزی: در رابطه با اهمیتش برای ارمنستان، قطعا اهمیت زیادی دارد؛ به این دلیل که نماینده یک قدرت بزرگ جهانی یعنی آمریکا صراحتا از موضع ارمنستان دفاع می‌کند، بر ضرورت تغییر ناپذیری مرزها و پایان دادن به درگیری‌ها تاکید و در واقع یک نوع حمایت آشکاری را از ارمنستان در مقابل آذربایجان ابراز می‌کند؛ چیزی که ارمنستان به شدت دنبال آن بود که از روسیه کسب کند و نتوانست.
هرچند هنوز زود است که در این مورد قضاوت کرد، این می‌تواند آغاز نوعی چرخش به غرب در سیاست خارجی ارمنستان باشد. حال که نقش روسیه کمتر شده، از یک طرف فرانسه و از طرف دیگر، آمریکا در این عرصه‌ها فعال‌تر شدند؛ به همین دلیل، ممکن است ارمنستان، چرخش به غرب را در سیاست خارجه خود داشته باشد. در این مورد که تا چه حد می‌تواند روی زمین تاثیرگذار باشد، هنوز دشوار است که بشود با قطعیت نظر داد؛ به این دلیل که حمایتی که تا کنون آمریکا نشان داده، حمایت سیاسی بوده و شاید باعث شود آذربایجان ارزیابی دوباره ای در سیاست خود انجام دهد و تا زمانی که این حمایت سیاسی و دیپلماتیک به حمایت نظامی از طرف آمریکا تبدیل نشود، به نظر من، در بهترین حالت فقط می‌تواند برنامه های آذربایجان را به تاخیر بیندازد و نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد. به همین دلیل هنوز در شرایط فعلی، چشم اندازی بر اینکه معادلات را حداقل به شکل اساسی به سمت ارمنستان تغییر دهد، نمی‌بینم.
تابناک: نگاه بازیگران منطقه به این سفر چیست؟ روسیه، ترکیه، ایران و خود آذربایجان؟
حمیدرضا عزیزی: در رابطه با نگاه بازیگران منطقه ای، طبیعتاً روسیه با حساسیت و با بدبینی این سفر را نگاه می کند، چون دلایل و پیامدهای اصلی این سفر به لحاظ معنایی که در رقابت قدرت‌های بزرگ دارد، برای روسیه کاملا آشکار است و اینکه روسیه به واسطه درگیری در بحران اوکراین در شرایطی نیست که بخواهد به شکلی که در گذشته بر کشورهای پیرامونی خود فشار وارد می‌کرد، بخواهد جلوی آنها را از چرخش به غرب بگیرد. این تناقض عجیبی را در سیاست خارجی روسیه ایجاد می‌کند. اگر این اتفاق بیفتد و این روند آمریکاگرایی و غرب گرایی در سیاست خارجی ارمنستان تثبیت شود، ممکن است دیگر کشورها هم به سمت آن بروند. روسیه در اوکراین با هدف جلوگیری از توسعه نفوذ غرب، یک عملیات نظامی را آغاز کرد و پیامدهای آن در مناطق نزدیک تر، مناطقی که به طور سنتی دقیقا در حوزه نفوذ روسیه بودند، برای روسیه آشکار شده است.
لذا در صورتی که این روند تثبیت شود، یک معمای ژئوپولیتیکی خیلی عجیبی را برای روسیه ایجاد خواهد کرد. در رابطه با ایران، اوضاع خیلی جالب است. ایرانی که اصولی مخالف توسعه نفوذ آمریکا در حوزه پیرامون خودش از خاورمیانه گرفته تا آسیای مرکزی و قفقاز و ... است، در این مورد خاص شرایطی شکل گرفته که منافع ایران و آمریکا با یکدیگر انطباق پیدا می‌کند. چیزی که امروز در کنفرانس مطبوعاتی پلوسی با همتای ارمنی خودش شاهد بودیم که بر تغییر ناپذیری مرزها تاکید کرد؛ دقیقا موضوعی که مقامات ایرانی هم بر آن تاکید می‌کنند؛ بنابراین، در اینجا نوعی همسویی جالب به وجود آمده است. طبیعتا ایران در این موضوع عملا از نقش آمریکا حمایت نخواهد کرد، ولی در صورتی که نقش آمریکا بتواند به شکلی تعریف شود که تغییری در معادلات ایجاد کند یا جلوی برنامه های آذربایجان را به خصوص برای ایجاد کریدور زنگزور و قطع ارتباط زمینی ارمنستان به ایران بگیرد، در آن صورت ایران از این موضوع استقبال خواهد کرد.
موضع ترکیه بیشتر در پیوند و در حمایت از موضع آذربایجان است و هر دوی اینها از این قضیه ناخشنود هستند؛ به این دلیل که شاید انتظار نداشتند آمریکا بخواهد این‌چنین مستقیم و آشکار از ارمنستان حمایت کند. در عین حال، به نظر من آذربایجان را کمی بیشتر به سمت روسیه سوق خواهد داد، در حالی که آذربایجان هم با یک معما روبه روست؛ آذربایجان در شرایط فعلی، از یک طرف دنبال برقراری روابط بهتر با غرب است، بخصوص اینکه گاز خود را به عنوان جایگزینی برای گاز روسیه صادر کند و از طرفی دیگر، اگر روند روابط ارمنستان و آمریکا به سطحی برسد که آذربایجان نیاز به موازنه سازی ببیند، چاره ای جز همکاری بیشتر با روسیه ندارد. لذا آذربایجان و به تبع آن ترکیه هم تا حد زیادی در این وضعیت معماگونه ای قرار گرفتند که شرایط را برایشان پیچیده کرده است.
بخواین یا نخواین کل زنگه زور و بخش بزرگی از ارمنستان خیالی به اذرایجان برمیگرده و شما نهایت میتونین چند ماهی عقب بندازیدش. 
بچه کجایی اینقدر شجاعی، ایرانی که حتما" نیستی 
