به گزارش تابناک به نقل از فارس، سربازی یا آموزش نظامی برای ایام بحران و جنگ در بسیاری از کشورها برای افراد آن جامعه اجرا می‌شود. در کشور ما خدمت نظام وظیفه بر عهده مردان است ولی درحالی که این امر نظامی و عقیدتی با شئونات اجتماعی پیوند خورده است ضمن لازم بودن و دفاع از اصل سربازی، به نحوه اجرای آن انتقاداتی وارد است. مواردی که طبق مشاهدات تجربی و همچنین پژوهش‌های علمی در مراتب اجتماعی همچون تحصیل، ازدواج، فرزندآوری، ورود به بازار کار و... نشان می‌دهد سربازی در کمیت و کیفیت موارد فوق برای مردان ایرانی تاثیر مستقیم دارد.
یکی از انتقادات به نحوه اجرای سربازی در قالب یک پژوهش علمی توسط بنیاد سیاست‌پژوهی و پیشرفت اجتماعی پدیدار و موسسه تحقیقات جمعیت کشور به صورت علمی تعریف و راه‌حل‌یابی شده است. (متن کامل پژوهش را اینجا بخوانید) سوال اصلی این پژوهش که درصدد تعریف الگویی مناسب برای خدمت سربازی با تاکید بر حمایت از ازدواج و فرزندآوری است، در گزارش پیش‌رو شرح داده شده است.
آیا سربازی مانع ازدواج و فرزندآوری است؟
در قدم اول باید پذیرفت که ضمن لزوم وجوب سربازی در کشور، نحوه اجرای آن با توجه به وضعیت کنونی شاخص‌های‌جمعیتی کشور مثل ساختار سنی، سن‌ازدواج، سن فرزندآوری، باروری‌کل و اقتصادی به باور اکثر کارشناسان، قوانین نظام‌وظیفه نیازمند اصلاحات اساسی است.
طبق پیمایش زندگی خانوادگی در ایران که توسط جهاد دانشگاهی واحد البرز در سال 1397، بیش از 5.3 درصد پاسخگویان مرد، سربازی را جزء دلایل اصلی تاخیر در ازدواج به شمار آورده‌اند. طی این پیمایش، سربازی پنجمین عامل تاخیر در ازدواج، معرفی شده‌است. در همین زمینه، میانگین سن ازدواج دختران از مرز 23 سال عبورکرده و متوسط سن ازدواج پسران بیش از 27 سال است؛ ضمناً یکی از موانع مهم اشتغال و تولید در سال‌های اخیر، مشغول کردن نیروی جوان کشور به امورات نظامی است.
ابوالفضل ابوترابی نماینده نجف‌آباد، تیران و کرون در گفت‌وگویی با ایرنا اشاره داشت که اصلاح قانون سربازی اجباری و تسهیل شرایط خدمت سربازی می‌تواند موجب کاهش پرونده‌ها و مشکلات شود و باید با اصلاح قوانین نظام وظیفه از این مسائل جلوگیری کرد. ایشان معتقدند که باید از تجربه‌های سایر کشورهای دنیا در قانون نظام وظیفه استفاده کنیم و جوانان را بر اساس نیاز کشور به خدمت سربازی اعزام نماییم.
موضع دیگر که نیاز اصلاح ساختاری در نظام وظیفه را بیشتر می‌کند عدم ارائه آموزش‌های تخصصی و حرفهای در طول دوران سربازی است. در متنی که صدای مدافعان با عنوان نیاز به توجه بیشتر به سربازان وظیفه منتشر کرد، به این مهم اشاره شد که یکی از ایرادات گرفته شده از سیستم کنونی و انتقادات سربازان خدمت وظیفه این است که بسیاری از سربازان در طول خدمت خود، مهارت و یا فن جدیدی نمی‌آموزند و به گفته بسیاری از آنها وقتشان تلف می‌شود. اکثر آنها نیز پس از دوران خدمت خود، بدون هیچگونه مهارتی به جامعه بازگشته و نمی‌توانند کار پیدا کنند.
آمارها چه می‌گویند؟
براساس آخرین داده‌های مرکز آمار ایران در سال 1399، بیش از 18.5 میلیون مرد در سن سربازی(50_18 سالگی) وجود دارد. این آمار از سال 1390 تا سال 1399 بین 17.9 میلیون تا 18.5 میلیون شناور بوده است.
همچنین، آمارها نشان می‌دهد، جمعیت 18ساله پسران از 826.777 نفر سال 1390، با 69% کاهش در سال 1399 به 572.378 نفر رسیده‌است. این موضوع به دلیل کاهش فرزندآوری خانواده‌های ایرانی طی 2 دهه اخیر است. از آنجا که به زعم بسیاری از کارشناسان اجتماعی و برمبنای نتایج پژوهش‌ها، سربازی بطور مستقیم و غیرمستقیم، سبب افزایش سن ازدواج می‌شود؛ می‌توان گفت یکی از دلایل کاهش آمارهای فرزندآوری در بین خانواده‌ها، ساختار سربازی اجبا ری است. زیرا این موضوع نه تنها مانع یافتن اشتغال دائم، جوانان می‌شود؛ بلکه بسیاری از مشمولان برای فرار از سربازی، به ادامه تحصیل رومی‌آورند. این مسئله نیز به نوبه خود، برنامه‌ریزی بسیاری از جوانان برای آینده زندگی‌شان را مختل می‌کند.
همچنین، به‌دلیل ساختار غیرمنعطف سربازی در قبال تحصیلکردگان دانشگاهی، بسیاری از پسران نمی‌توانند همسان دختران تحصیلات خود را ادامه دهند. در همین زمینه، داده‌های مرکز آمار ایران حاکی از آن است که در سال 1395، میانگین سنی مردان برای ورود به مقطع دکتری 36 سال بوده و این مقطع را زنان، در 32 سالگی سپری کرده‌اند.
این موضوع نیز به دلیل اینکه طبق پیمایش‌ها، بیش از 81 درصد افراد، هم‌سطح بودن مدرک تحصیلی را جزء معیارهای فرهنگی ازدواج، قلمداد می‌کنند؛ می‌تواند منجر به مضیقه ازدواج دختران شده و زمینه‌ساز افزایش سن ازدواج آنان شود. بنابراین بالا رفتن سن ازدواج ناشی از این مسئله نیز به نوبه خود، فرصت‌های فرزندآوری و بازه باروری ایشان را محدود می‌کند.
گفتنی است، بسیاری از سربازان متاهل نیز بدلیل محدودیت‌های اقتصادی و اینکه مشوق قابل ملاحظه‌ای برای این افراد، تخصیص داده نمی‌شود؛ نسبت به فرزندآوری دچار ترس و تردید می‌شوند.
سربازی اختیاری، تخصیص‌محور و جهادی
مدل پیشنهاد اصلاح سربازی در کشور در پژوهش توسط بنیاد سیاست‌پژوهی و پیشرفت اجتماعی پدیدار و موسسه تحقیقات جمعیت کشور با نام «سربازی اختیاری، تخصیص‌محور و جهادی ارائه شده است.
در این مدل با کمک ظرفیت نیروی مقاومت بسیج، مشمولان جوان می‌توانند؛ در بازه‌های دلخواه و اختیاری با شرکت در اردوهای جهادی، خدمت سربازی خود را در دوران تعطیلات تحصیلی یا در پایان هر مقطع به اتمام برسانند. البته در این شیوه، برای مشمولانی که سربازی تخصص‌محور یا جهادی را برمی‌گزینند؛ هرساله مانورهای آموزش نظامی در قالب گردان‌های بسیج مستضعفین درنظر گرفته می‌شود. این مسئله، زمینه‌ی ورزیدگی و افزایش مهارت‌های دفاعی نیروی‌انسانی جوان کشور را فراهم می‌کند.
برمبنای این طرح، مشمولان سربازی به اختیار رسته خدمت خود را برمی‌گزینند؛ یعنی در آغاز پذیرش برای سرباز شدن، مشمولان می‌توانند، براساس سطح و رشته تحصیلی، وضعیت‌جسمی و استعداد، خدمت نظامی یا تخصصی را انتخاب کنند.
در این الگو، یک دوره سه ماهه آموزشی اجباری، شامل دوماه آموزش نظامی حرفهای و یک ماه طرح مباحث جهادی، پیشنهاد می‌شود. یکی از نکاتی که در مسئله سربازی باید مدنظر قرار گیرد؛ موضوع عدالت و برابری است. به‌همین‌دلیل توصیه‌می‌شود تمامی معافیت‌ها، به جز معافیت‌پزشکی و کفالت ملغی شود.
ضمناً، مسئله بهره‌گیری از ظرفیت پایگاه‌های مقاومت سبب تحقق و تقویت گفتمان بسیج در بین جوانان کشور می‌شود. این موضوع می‌تواند بسیاری از توطئه‌ها و دسیسه‌های فرهنگی دشمنان را نقش بر آب کند؛ چرا که ترویج و اشاعه تفکر بسیج در بین جوانان دقیقاً موضوعی است که حاکمیت از اواخر دهه هشتاد نسبت به آن غافل شده و بسیاری از ضدفرهنگ‌ها از همین مسیر در جامعه رشد کرده‌است.
مزیت دیگر این مدل، این است که زندگی جوانان با بن‌بست و توقف روبه‌رو نمی‌شود و ایشان می‌توانند با اطمینان‌خاطر بیشتری برای زندگی خود تصمیم بگیرند و در اوان جوانی ازدواج کنند. همچنین شرکت در اردوهای جهادی و مشاهده محرومیت‌ها، انگیزه و میل آنان برای خدمت به کشور را دوچندان می‌کند. این موضوع حتی می‌تواند به مدرسه‌ای برای تربیت مدیران جهادی کشور بدل شود.
در این شیوه افرادی که براساس علاقه و استعداد، از دوره نخست آموزشی، حرفه نظامی را انتخاب کنند؛ از همان ابتدا، حقوق و مزایایی برابر کادر و پایوران نظامی دریافت خواهند کرد. همچنین می‌توانند در صورت تمایل به تحصیل، حین فعالیت نظامی، در واحدها و دانشگاه‌های تخصصی، تحصیلات خود را ادامه دهند.
معافیت ممنوع!
لازم است اشاره شود، در مدل سربازی اختیاری تخصص‌محور و جهادی، برای ارتقاء مفهوم عدالت‌اجتماعی و باورپذیر شدن خدمت مقدس سربازی، ضرورت دارد تمامی معافیت‌ها به‌جز معافیت‌پزشکی وکفالت با شرایط‌خاص، لغو شود.
متاسفانه به دلیل عدم آگاهی و اجباری که وجود دارد، بسیاری از پسران جوان این دوران را تلف کردن بهترین ایام جوانی خود می‌دانند و می‌کوشند برای دور زدن آن، معافیت پزشکی، کفالت یا معافیت‌تحصیلی بگیرند یا با پارتی‌بازی، دوره آموزشی را در محل مناسبی بگذرانند.
