به گزارش تابناک، وسواس فکری، به تصاویر و افکار مزاحمی گفته می‌شود؛ که به‌طور مداوم در ذهن فرد تکرار شده و خارج از کنترل او هستند. از آنجایی که وسواس ناخواسته و آزاردهنده است، معمولاً باعث اضطراب می‌شود.
برای تسکین این اضطراب، افراد مبتلا به این اختلال، اعمالی را به‌صورت اجباری انجام می‌دهند؛ تا اضطراب خود را کنترل کنند. اکثر افراد می‌دانند؛ که این افکار و رفتار‌ها غیرمنطقی و افراطی است؛ اما احساس می‌کنند، نمی‌توانند آن‌ها را کنترل کنند. در این مقاله به بررسی گزینه‌ها و روش‌های درمان وسواس فکری و کنترل این اختلال می‌پردازیم.
وسواس فکری-اجباری چیست؟
اختلال وسواس فکری یک بیماری نسبتاً شایع در حوزه سلامت روان است و انجمن روان‌شناسان آمریکا، وسواس فکری-اجباری (OCD) را این‌گونه تعریف می‌کند:
"یک اختلال که با افکار مزاحم و مکرر نمود پیدا می‌کند و منجر به اضطراب و نهایتاً رفتار‌های اجباری می‌شود. "
همانطور که اشاره کردیم، افکار مزاحم منجر به اضطراب و رفتار‌های اجباری می‌شوند. اجبار‌ها تشریفات یا رفتار‌هایی هستند؛ که به‌طور موقت ناراحتی فرد را در مورد افکار ناخواسته خود، خنثی می‌کنند. بیشتر افراد مبتلا به OCD هم افکار وسواسی و هم رفتار‌های اجباری را تجربه می‌کنند.
انواع وسواس فکری
قبل از درمان وسواس فکری می‌بایست شناخت کاملی از انواع وسواس و علائم آن داشت. وسواس‌ها معمولاً با موضوعات خاص اضطراب‌زا در یک دسته‌بندی قرار می‌گیرند، مانند: ترس از آسیب، بیماری و بدشانسی، آلودگی و غیره. پنج نوع رایج وسواس عبارت‌اند از:
وسواس کمال‌گرایی
افرادی که دارای وسواس کمال گرا هستند، خود را در ترس ناشی از اشتباه کردن، غرق می‌کنند. بر خلاف باور عموم، وسواس کمال‌گرایی همیشه در مورد آراستگی یا چیدمان وسایل خانه نیست. بلکه اعتقادات مذهبی و اخلاقی سخت‌گیرانه نیز در این دسته قرار می‌گیرد. وسواس ناشی از کمال‌گرایی باعث ایجاد رفتار‌های زیر در فرد می‌شود:
توجه افراطی به نظم، تقارن و سازمان‌دهی وسایل.
پیروی از قوانین، دستورالعمل‌ها و روتین‌های خاص.
انجام وظایف در محل کار یا مدرسه به‌طور کامل.
ساعت‌ها فکر کردن به این موضوع که آیا همه چیز در جای درست قرار دارد یا نه.
وسواس رابطه
وسواس‌های متمرکز بر رابطه شامل تردید‌ها و نگرانی‌های شدید در مورد صحت یک رابطه عاشقانه است. بسیاری از افراد مبتلا به وسواس‌های متمرکز بر رابطه، سعی می‌کنند با آزمودن عشق یا وفاداری شریک زندگی خود، اضطراب خود را تسکین دهند. آن‌ها همچنین ممکن است بیش از حد در مورد یافتن همسر ایده‌آل خود خیالبافی کنند.
وسواس آلودگی
وسواس‌های آلودگی ممکن است، شامل: ترس از آلودگی فیزیکی (مانند: باکتری، مواد شیمیایی یا بیماری) یا آلودگی اخلاقی (مانند: گناه دانستن بعضی از اعمال) شود. افراد برای کنترل این نوع وسواس ممکن است:
دست‌ها، بدن یا وسایل شخصی خود را بیش از حد بشویند.
به یک رژیم غذایی سخت و غیرقابل انعطاف پایبند باشند.
از موقعیت‌های اجتماعی و شلوغی دوری کنند.
درگیر مناسک اجباری مانند شمردن اعداد یا دعا کردن شوند.
وسواس ایجاد آسیب
برخی از افراد مبتلا به OCD افکار مرتبط با آسیب رساندن به خود یا دیگران را تجربه می‌کنند. برای مثال برخی از آن‌ها احساس می‌کنند کار‌های روزمره آن‌ها می‌تواند باعث اتفاقات بد، مانند: تصادف، آتش‌سوزی و ... شود. این افراد برای کاهش اضطراب خود مراسم‌هایی را اجرا می‌کنند؛ تا از آسیب به دیگران یا خودشان جلوگیری کنند.
وسواس افکار مزاحم
افکار مزاحم معمولاً با چیز‌های ترسناک، خطرناک یا نامناسب مرتبط هستند، مانند:
تصور کردن صحنه‌های جنسی به‌طور ناخواسته.
تصور کردن صحنه‌های خشونت‌آمیز به‌طور ناخواسته.
افکار توهین به دین و مسائل ارزشی.
حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد از افراد، افکار مزاحم را تجربه می‌کنند. با این حال، این افکار برای مبتلایان به وسواس فکری به‌قدری اضطراب‌آور است؛ که عملکرد روزانه آن‌ها را مختل می‌کند.
چگونه وسواس فکری را درمان کنیم؟
حال که با انواع اختلال OCD و علائم آن آشنا شدیم، به بررسی گزینه‌های درمان وسواس فکری می‌پردازیم. خوشبختانه اختلال وسواس فکری قابل درمان است. انتخاب نوع درمان بستگی به شدت اختلال و تأثیر آن بر زندگی فرد دارد. ۲ درمان اصلی این اختلال عبارتند از:
روان‌درمانی: نوعی درمان که روان‌درمانگر به شما کمک می‌کند با ترس‌ها و افکار وسواس‌آمیز خود روبه‌رو شوید، بدون اینکه برای کنترل آن‌ها از رفتار‌های اجباری استفاده کنید.
دارودرمانی: روان‌پزشکان برای کنترل وسواس، از دارو‌های ضد افسردگی (مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین) برای ایجاد تعادل مواد شیمیایی در مغز فرد مبتلا به OCD استفاده می‌کنند.
معمولاً برای OCD نسبتاً خفیف از یک دوره روان‌درمانی کوتاه مدت، مانند: درمان شناختی رفتاری (CBT) استفاده می‌شود؛ اما برای وسواس‌های فکری شدیدتر، طول درمان بیشتر بوده و از دارودرمانی در کنار روان‌درمانی استفاده می‌شود. این درمان‌ها بسیار مؤثر هستند؛ اما مهم است که بدانید ممکن است چندین ماه طول بکشد تا متوجه تأثیر آن‌ها شوید. علاوه بر این دو روش درمانی که توسط متخصصین انجام می‌شود، راه‌های دیگری برای کنترل و درمان وسواس فکری نیز وجود دارد؛ که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.
عضو شدن در گروه‌های حمایتی
یکی از روش‌های درمان این اختلال، عضویت در گروه‌های حمایتی است. یکی از دلایل ایجاد افکار مزاحم تنهایی است. در این گروه‌ها به افراد کمک می‌کنند کمتر احساس تنهایی کنند و روش‌هایی را برای سرگرم شدن به آن‌ها می‌آموزند.
پرهیز از استفاده از مواد مخدر و الکل
بسیاری از افراد مبتلا به OCD به‌طور متناوب از مواد مخدر و الکل نیز استفاده می‌کنند. مصرف این مواد علائم OCD را شدیدتر و بدتر می‌کند.
ورزش منظم
فعالیت مداوم و ورزش به دلیل سوزاندن انرژی اضافی، علاوه بر خستگی جسمی، باعث خستگی ذهنی و کاهش افکار وسواسی می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که ورزش‌های شدید و حرفه‌ای می‌تواند شدت علائم OCD را نیز کاهش دهد.
تمرین الگو‌های خواب مناسب
بی‌خوابی افکار مزاحم را تشدید می‌کند؛ بنابراین کیفیت خواب رابطه مستقیمی با تشدید علائم وسواس دارد. یکی از گزینه‌های درمان وسواس فکری بهبود کیفیت و الگوی خواب شبانه است. برخی از عادات خوابیدن مانند: خاموش کردن تلفن هوشمند یک ساعت قبل از خواب می‌تواند افکار مزاحم را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
استفاده از برنامه‌های خودیاری
ابزار‌های آفلاین و آنلاین بسیاری برای خودیاری و نظارت بر الگو‌های فکری وجود دارد. با استفاده از این ابزار می‌توان الگو‌های وسواسی را شناسایی و برای کاهش آن‌ها اقدام کرد.
تمرین تمرکز حواس
افکار مزاحم باعث کاهش تمرکز می‌شوند. تمریناتی برای افزایش تمرکز حواس، مانند: ذهن آگاهی، یوگا، مدیتیشن و ... می‌تواند به بالا رفتن تمرکز حواس و کاهش وسواس‌های فکری کمک کند.
مدیریت استرس
استرس مزمن نیز می‌تواند افکار وسواسی را تحریک یا آن‌ها را وحشتناک‌تر کند. اگر مستعد افکار وسواسی هستید، مهم است که استرس خود را مدیریت کرده و آرامش خود را حفظ کنید.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی روش‌های درمان وسواس فکری و انواع آن پرداختیم. خوشبختانه روان‌درمانی، دارودرمانی و درمان‌های کمکی که در متن مقاله به آن‌ها اشاره شد تا حدود زیادی می‌توانند علائم OCD را کاهش داده و افکار مزاحم را کنترل کنند.
منبع: رویداد۲۴
